Zasady zwalniania od kosztów sądowych (tzw. prawo pomocy) określają przepisy prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Mówią one, że podatnikowi może być przyznane prawo pomocy na jego wniosek. Taki wniosek można złożyć przed wszczęciem postępowania lub gdy już ono trwa. Nie podlega opłatom sądowym.

Prawo pomocy obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego lub doradcy podatkowego. Może być przyznane w zakresie całkowitym (wtedy podatnik nie ponosi kosztów sądowych, a dodatkowo może liczyć na darmowego adwokata, radcę prawnego lub doradcę podatkowego). Prawo pomocy może być także przyznane częściowo (obejmuje np. zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków, albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego).

Warunki uzyskania prawa pomocy zależą od tego, czy wnioskuje o nie osoba fizyczna czy prawna. W każdym przypadku należy jednak pamiętać, że przyznanie prawa pomocy ma charakter wyjątkowy. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w postanowieniu z 25 czerwca 2012 r. (sygn. I SA/Kr 470/12) podkreślił, że „winno być stosowane wobec osób charakteryzujących się ubóstwem (przykładowo do takich osób można zaliczyć bezrobotnych bez prawa do zasiłku lub osoby ze względu na okoliczności życiowe pozbawione całkowicie środków do życia)".

Podatnik, aby otrzymać prawo pomocy, musi złożyć wniosek, i to koniecznie na urzędowym formularzu (osoby fizyczne na oznaczonym symbolem PPF, a prawne na PPPr). To ważne, ponieważ wniosek o przyznanie prawa pomocy, który nie został złożony na urzędowym formularzu lub którego braków strona nie uzupełniła w określonym terminie, pozostawia się bez rozpoznania (jakby go wcale nie było).

Urzędowe formularze udostępniane są nieodpłatnie w budynkach wszystkich wojewódzkich sądów administracyjnych oraz w budynku Naczelnego Sądu Administracyjnego. Można je również pobrać ze strony internetowej NSA (www.nsa.gov.pl).

We wniosku o przyznanie prawa pomocy lepiej nie podawać nieprawdziwych informacji. Może być ono bowiem cofnięte w całości lub w części, jeżeli się okaże, że okoliczności, na podstawie których zostało przyznane, nie istniały lub przestały istnieć.

Obowiązki podatników

Kto i co powinien wykazać

Prawo pomocy zostanie przyznane osobie fizycznej (także przedsiębiorcy), gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania (w zakresie całkowitym) lub gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego siebie i rodziny (wtedy może liczyć na zwolnienie częściowe). Z kolei osoba prawna (np. spółka), a także inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej może liczyć na przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym, jeżeli wykaże, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania albo w zakresie częściowym – gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.