Kwestia ta od lat budzi kontrowersje. Niedługo na ten temat powinien wypowiedzieć się siedmioosobowy skład Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Nad problemem rozliczenia takiej czynności pochyli się także Europejski Trybunał Sprawiedliwości, na wniosek niemieckiego sądu.

[srodtytul]Wątpliwości do wyjaśnienia[/srodtytul]

Opodatkowanie VAT nabycia wierzytelności to temat kontrowersyjny zarówno w Polsce, jak i w niektórych innych krajach Unii Europejskiej. Z uwagi na dość skomplikowaną naturę tego typu transakcji pojawiają się istotne trudności przy określaniu ról jej uczestników, charakteru i wartości świadczeń.

W szczególności nie jest jasne, czy można tu mówić o usłudze, jaki charakter ma ta czynność, jak skalkulować podstawę opodatkowania. Wiąże się to z poważnym ryzykiem podatkowym dla stron tej operacji. W najbliższym czasie można jednak liczyć na wyjaśnienie przynajmniej części tych wątpliwości.

[srodtytul]Z podatkiem czy bez[/srodtytul]

W Polsce kwestia opodatkowania VAT nabycia wierzytelności jest przedmiotem licznych sporów między podatnikami a organami skarbowymi, które często kończą się przed sądami administracyjnymi.

Podatnicy twierdzą zazwyczaj, że usługa nabycia wierzytelności – niemająca charakteru faktoringu – bez względu na dalsze losy tej wierzytelności jest usługą obrotu wierzytelnościami zwolnioną z VAT. Z kolei organy podatkowe w większości stoją na stanowisku, że natura takiej usługi, a co za tym idzie jej opodatkowanie VAT zależy od celu nabycia wierzytelności.

Jeśli nabywca zamierza ją odsprzedać, jest to zwolniona z VAT usługa obrotu wierzytelnościami. Jeśli natomiast zamierza ją windykować we własnym zakresie, to mamy do czynienia z opodatkowaną VAT usługą ściągania długów.

Konsekwencją tych wątpliwości jest dyskusja na temat podstawy opodatkowania, za którą władze skarbowe najczęściej przyjmują wartość dyskonta, czyli różnicę między wartością nominalną nabywanej wierzytelności a ceną zapłaconą przez nabywcę.

W praktyce w przypadku nabywania wierzytelności przeterminowanych wartość ta może zupełnie nie pokrywać się z rzeczywistym wynagrodzeniem otrzymywanym przez nabywcę wierzytelności.

[srodtytul]Rozbieżne orzecznictwo[/srodtytul]

Ponieważ rozbieżne wyroki w tej sprawie pojawiły się nie tylko w orzecznictwie wojewódzkich sądów administracyjnych, ale także Naczelnego Sądu Administracyjnego [b](por. wyroki NSA: z 12 stycznia 2010 r., I FSK 1627/08, 18 listopada 2009 r., I FSK 1202/08, 16 lutego 2010 r., I FSK 2104/08)[/b] , 29 kwietnia 2010 r. NSA przedstawił ten problem do rozpoznania składowi siedmiu sędziów [b](I FSK 375/09)[/b].

Odpowie on na pytanie, [b]czy nabycie wierzytelności pieniężnej w celu windykacji na podstawie umowy przelewu jest usługą ściągania długów w rozumieniu [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=17D1F175CBC1000681743E9D550EDE8C?n=1&id=172827&wid=337454]ustawy o VAT[/link].

Odpowiedź powinna rozwiać podstawową wątpliwość dotyczącą kwalifikacji dla celów VAT takiej czynności (stawka 22 proc. czy zwolnienie).[/b]

Niestety, wciąż mogą pozostać wątpliwości co do sposobu kalkulacji podstawy opodatkowania. Ten aspekt może jednak niebawem wyjaśnić ETS.

[srodtytul]W Niemczech też problemy[/srodtytul]

17 lutego 2010 r. niemiecki Federalny Trybunał Finansowy (BFH) złożył do ETS wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie zasad opodatkowania VAT sprzedaży (zakupu) wierzytelności. W analizowanej sprawie spółka nabyła od banku pakiet przeterminowanych wierzytelności po cenie znacznie niższej od wartości nominalnej.

Zdaniem stron nie doszło do świadczenia usługi, a cała transakcja nie powinna podlegać VAT. Organy skarbowe twierdziły natomiast, że spółka świadczy na rzecz banku usługę analogiczną do faktoringu, opodatkowaną podstawową stawką VAT (w Niemczech to 19 proc.).

Sąd I instancji zgodził się, że inaczej niż w przypadku faktoringu nabycie wierzytelności przeterminowanych nie jest świadczeniem usługi na rzecz zbywcy. Organy skarbowe wniosły jednak rewizję od tego wyroku, a BFH zdecydował się skierować sprawę do ETS.

[srodtytul]Czy to faktoring[/srodtytul]

Wątpliwości BFH w głównej mierze dotyczyły zastosowania wniosków płynących z wcześniejszego [b]rozstrzygnięcia ETS (C-305/01 w sprawie MKG-Kraft-fahrzeuge-Factory)[/b] do sprzedaży (nabycia) wierzytelności przeterminowanych.

W wyroku tym Trybunał orzekł, że usługi faktoringu polegają na zwolnieniu zbywającego ze ściągnięcia wierzytelności oraz uwolnieniu go od ryzyka ich ewentualnej nieściągalności i są usługami opodatkowanymi VAT wyłączonymi ze zwolnienia przewidzianego dla usług finansowych.

W zamian za swoje świadczenie faktor otrzymuje wynagrodzenie w wysokości opłaty faktoringowej i opłaty za przejęcie ryzyka nieściągalności.

Jak zauważył BFH, faktoring zazwyczaj obejmuje wierzytelności niewymagalne i niezagrożone. Głównym celem tej usługi jest więc uwolnienie zbywcy od wykonania czynności ściągnięcia tych wierzytelności, a nie od ryzyka ich nieściągalności, które w praktyce jest bardzo niewielkie.

Odwrotnie w sytuacji nabycia wierzytelności przeterminowanych środek ciężkości jest zdecydowanie przesunięty w stronę przejęcia przez nabywcę ryzyka nieściągalności, co ma odzwierciedlenie w znacznej różnicy między wartością nominalną wierzytelności a ceną ich zbycia. Zdaniem BFH nabycie takich wierzytelności nie jest świadczeniem usługi w rozumieniu dyrektywy VAT.

[srodtytul]Pytania do Trybunału[/srodtytul]

Niemiecki sąd zadał następujące pytanie prejudycjalne:

Czy w przypadku nabycia wierzytelności przeterminowanych (co do których istnieją poważne wątpliwości, czy zostaną zaspokojone) poprzez przejęcie obowiązku ściągnięcia tych wierzytelności oraz ryzyka ich nieściągalności nabywca wierzytelności odpłatnie świadczy usługę i prowadzi działalność gospodarczą również wtedy, gdy cena kupna:

- nie jest obliczana stosownie do wartości nominalnej wierzytelności, przy uzgodnionym umownie ryczałtowym potrąceniu z tytułu przejęcia obowiązku ściągnięcia tych wierzytelności i ryzyka ich nieściągalności, lecz

- jest obliczana stosownie do ryzyka nieściągalności oszacowanego dla każdej wierzytelności, a ściągnięcie tych wierzytelności ma jedynie podrzędne znaczenie w stosunku do potrącenia z tytułu ryzyka ich nieściągalności?

Gdyby ETS nie przychylił się do stanowiska BFH i uznał nabycie wierzytelności przeterminowanych za usługę dla celów VAT, sąd zadał kolejne pytania zmierzające do wyjaśnienia, jak powinna być opodatkowana taka usługa:

- Czy przejęcie ryzyka nieściągalności wierzytelności przez nabywcę za cenę znacznie poniżej wartości nominalnej jest, jako udzielenie innego zabezpieczenia kredytowego lub innego zabezpieczenia, zwolnione z podatku?

- Jeżeli jest to usługa zwolniona z podatku polegająca na przejęciu ryzyka: czy usługa ściągnięcia wierzytelności jest zwolniona z podatku jako element jednolitego świadczenia bądź jako świadczenie uboczne, czy też podlega opodatkowaniu jako odrębne świadczenie?

- Jeśli nabycie przeterminowanych wierzytelności jest usługą, do której zwolnienie z VAT nie może mieć zastosowania, to wynagrodzeniem za tę usługę są koszty ściągnięcia tych wierzytelności przewidywane przez strony czy faktycznie poniesione?

[srodtytul]Rozstrzygnięcie ważne też dla polskich podatników[/srodtytul]

Jakkolwiek pytania BFH zmierzają w kierunku uznania nabycia wierzytelności przeterminowanych za czynność neutralną dla VAT bądź zwolnioną z tego podatku, warto zauważyć, że model wskazany przez ten sąd może wiązać się z istotnymi trudnościami w praktyce.

[ramka]Według organów podatkowych opodatkowanie VAT usługi nabycia wierzytelności niemającej charakteru faktoringu zależy od celu jej nabycia: do odsprzedaży czy do windykacji[/ramka]

W szczególności, jeśli ETS uznałby za zasadne rozdzielenie takiej transakcji na element związany z przejęciem ryzyka i element dotyczący technicznego ściągnięcia wierzytelności, ustalenie wartości każdego z nich może być problematyczne. Podobnie określenie wysokości wynagrodzenia według przewidywanych bądź faktycznych kosztów może być dyskusyjne.

Pomimo to orzeczenie ETS może mieć ogromne znaczenie dla branży finansowej, a w szczególności dla banków, które po ostatniej fali kryzysu sprzedały wiele zagrożonych i opóźnionych w spłacie pożyczek i kredytów.

Uznanie przez ETS, że nabycie wierzytelności nie podlega VAT lub jest zwolnione, oznaczałoby dla tego typu instytucji znaczną korzyść, bo VAT naliczany przez nabywców wierzytelności co do zasady nie może być przez nie odliczony (w większości świadczą one usługi zwolnione z VAT i niedające prawa do odliczenia).

Co więcej, biorąc pod uwagę, że orzeczenie ETS powinno mieć dość uniwersalny charakter, niewykluczone, że rozszerzony skład NSA wstrzyma się z rozstrzygnięciem przedstawionej mu kwestii do czasu zajęcia stanowiska przez Trybunał.

[i]Autor jest doradcą podatkowym, menedżerem w Deloitte

Autorka jest doradcą podatkowym, konsultantką w tej firmie[/i]