[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=176376]Ordynacja podatkowa[/link], oprócz kontroli podatkowej i postępowania podatkowego, przewiduje bowiem jeszcze jedną procedurę, która może zostać „wszczęta” wobec podatnika. Są to czynności sprawdzające. Stopień ich sformalizowania jest najmniejszy spośród wszystkich procedur podatkowych. Dlatego przepisy nie wymagają oficjalnego wszczęcia tej procedury wobec podatnika. Wynika to przede wszystkim z bardzo wąskiego zakresu, w jakim czynności sprawdzające mogą być prowadzone.

[srodtytul]Określony zakres[/srodtytul]

Zgodnie z art. 272 ordynacji podatkowej celem tych czynności może być wyłącznie:

- sprawdzenie terminowości składania deklaracji i wpłacania zadeklarowanych podatków, w tym również pobieranych przez płatników oraz inkasentów;

- stwierdzenie formalnej poprawności deklaracji;

- ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami.

Istotą czynności sprawdzających jest zatem bieżąca weryfikacja prawidłowości przede wszystkim formalnej strony rozliczeń podatkowych. Inaczej więc niż w przypadku kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego w ramach omawianej procedury co do zasady urzędnicy skarbowi nie sprawdzają, czy podatek został uiszczony w prawidłowej wysokości, lecz jedynie badają, czy jego zapłaty dokonano terminowo oraz czy wraz z zapłatą podatku złożono poprawnie wypełnioną deklarację podatkową (o ile złożenie deklaracji było obowiązkowe). I choć w praktyce może dojść niekiedy do „zakwestionowania” przez urzędników zadeklarowanej kwoty podatku również w toku czynności sprawdzających, to jednak będzie to miało miejsce raczej ze względu na dostrzeżone błędy formalne (takie jak błędy matematyczne w obliczeniu podatku, brak dokumentów pozwalających na skorzystanie z ulgi) niż np. z powodu odmiennej wykładni przepisów podatkowych.

[srodtytul]Nie tylko przy samoobliczaniu[/srodtytul]

Uruchamianie czynności sprawdzających jest uzasadnione zwłaszcza w tych przypadkach, w których obowiązek samodzielnego obliczenia kwoty podatku spoczywa na podatniku. Jednakże brzmienie przepisów nie wyklucza możliwości poddawania tej procedurze wszystkich rozliczeń podatkowych podatników, a także płatników i inkasentów. Ze względów oczywistych do prowadzenia czynności sprawdzających uprawnione są zasadniczo organy podatkowe pierwszej instancji, a więc te, do których są składane deklaracje podatkowe i wpłacane podatki (tj. naczelnicy urzędów skarbowych oraz wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast w przypadku podatków lokalnych).

[srodtytul]Mniej uprawnień[/srodtytul]

Wąski zakres czynności sprawdzających powoduje, że organom podatkowym przysługuje w ramach tej procedury znacznie mniej uprawnień niż w toku kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego.

[b]Przede wszystkim w ramach czynności sprawdzających organy nie prowadzą postępowania dowodowego w celu dokładnego ustalenia stanu faktycznego, który legł u podstaw obowiązku zapłaty podatku.[/b] Prawo do gromadzenia dowodów w toku czynności sprawdzających jest zatem bardzo ograniczone – organy mogą, co prawda, ustalać stan faktyczny, ale wyłącznie w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do realizacji celów czynności sprawdzających oraz tylko za pomocą środków dowodowych wyraźnie wymienionych w dziale V Ordynacji podatkowej.

Za niedopuszczalne należy zatem uznać występujące niekiedy w praktyce działania organów, które w ramach czynności sprawdzających kierują do podatników wezwania do przekazania bardzo szczegółowych wyjaśnień lub dużej ilości dokumentów źródłowych. Działania takie świadczą bowiem o nieformalnym przekształcaniu czynności sprawdzających w kontrolę podatkową. W toku takich czynności co do zasady organy podatkowe mogą zatem żądać od podatników tylko takich dokumentów i wyjaśnień, które są niezbędne do zweryfikowania ogólnej poprawności dokonanego rozliczenia podatku, chyba że konkretny przepis przyznaje im w sposób wyraźny dalej idące uprawnienia. Co nie mniej istotne, organy podatkowe nie mają w ramach omawianej procedury prawa do nakładania kar porządkowych na podatników, którzy nie podporządkują się ich wezwaniom.

[srodtytul]Oględziny mieszkania[/srodtytul]

Chyba najdalej idącym uprawnieniem organu podatkowego w toku czynności sprawdzających jest natomiast prawo do dokonania oględzin lokalu mieszkalnego (lub jego części), jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe (art. 276 § 1 Ordynacji podatkowej).

Oględziny takie organ może jednak przeprowadzić wyłącznie za zgodą podatnika. [b]Jeśli zatem podatnik nie wyrazi zgody na oględziny, wówczas organ – w celu weryfikacji uprawnień podatnika do skorzystania z ulgi lub zwolnienia podatkowego związanego z poniesieniem wydatków na cele mieszkaniowe – musi wszcząć wobec niego kontrolę podatkową[/b] lub postępowanie podatkowe.

Innym specyficznym uprawnieniem przysługującym organom w ramach omawianej procedury jest dokonanie – niejako w zastępstwie samego podatnika (płatnika lub inkasenta) – korekty deklaracji wypełnionej niezgodnie w obowiązującymi wymaganiami albo zawierającej błędy rachunkowe lub inne oczywiste omyłki (art. 274 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej). Uprawnienie to ograniczone jest jednak wyłącznie do przypadków, w których konsekwencje finansowe koniecznych do dokonania zmian w błędnej deklaracji nie przekraczają kwoty tysiąca złotych.

Ponadto taka korekta deklaracji dokonana przez organ jest skuteczna dopiero wówczas, gdy podatnik nie wniesie od niej sprzeciwu w terminie 14 dni od dnia doręczenia mu uwierzytelnionej kopii skorygowanej deklaracji.

[ramka][b]Różne żądania [/b]

[b]Bardziej rozbudowane uprawnienia organów prowadzących czynności sprawdzające dotyczą już ściśle określonych sytuacji i wynikają z przepisów art. 274 – 277 Ordynacji podatkowej[/b]. Z regulacji tych wynika, że w ramach omawianej procedury organ podatkowy może m.in.:

- wezwać do złożenia wyjaśnień w sprawie przyczyn niezłożenia deklaracji albo wezwać do złożenia deklaracji, jeżeli nie została ona złożona mimo takiego obowiązku;

- wezwać do skorygowania deklaracji wypełnionej niezgodnie z obowiązującymi wymaganiami albo zawierającej błędy rachunkowe lub inne oczywiste omyłki oraz do złożenia niezbędnych wyjaśnień w tym zakresie;

- zażądać, w związku z prowadzonym postępowaniem podatkowym lub kontrolą podatkową, od kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą przedstawienia dokumentów w zakresie objętym kontrolą u podatnika w celu sprawdzenia ich prawidłowości i rzetelności;

- wezwać podatnika do okazania dokumentów lub złożenia kopii dokumentów, których posiadanie warunkuje prawo do skorzystania z ulgi podatkowej, jeżeli ze złożonej deklaracji wynika, iż podatnik skorzystał z przysługujących mu ulg podatkowych;

- zażądać od banków i innych instytucji finansowych sporządzenia i przekazania informacji o zdarzeniach stanowiących podstawę do skorzystania przez podatnika z ulg podatkowych, jeżeli zdarzenia takie zostały wykazane w deklaracji złożonej przez podatnika.[/ramka]

[i]Autor jest doradcą podatkowym w Kancelarii Podatkowej Ożóg i Wspólnicy [/i]