Zagadnienie to wciąż wzbudza w praktyce wiele kontrowersji. Mimo bowiem licznych interpretacji oraz orzeczeń sądowych wciąż spotykane są w praktyce próby wyciągania przez inspektorów fiskusa skutków podatkowych z czynności cywilnoprawnych obarczonych wadami.

Mimo że prawo podatkowe niejednokrotnie „posługuje się instrumentami cywilnoprawnymi”, musimy zdawać sobie sprawę z istnienia tzw. autonomiczności prawa podatkowego, która wyklucza automatyzm w stosowaniu takich instrumentów, w przypadkach, gdy przepis nie przewiduje tego wprost.

Jest faktem, że ustawodawca odwołuje się do wadliwości cywilnoprawnej podejmowanych czynności, wyciągając z niej określone negatywne skutki, szczególnie w obszarze uprawnień podatkowych.

[srodtytul]Co mówią przepisy o CIT i VAT oraz o spółkach[/srodtytul]

Przykładem może być zarówno art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (zgodnie z nim przepisów ustawy nie stosuje się do przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy), jak i art. 16 ust. 1 pkt 66 wspomnianej ustawy (zgodnie z nim nie uznaje się za koszt uzyskania przychodów poniesionych wydatków oraz wartości przekazanych rzeczy, praw lub wykonanych usług, wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.

Przykładów można szukać również w ustawie o VAT. W jej art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c odmawia się prawa odliczenia podatku naliczonego, jeżeli faktura potwierdza czynność, do której mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=70928]kodeksu cywilnego[/link].

Jednakże za absolutnie niedopuszczalne należy uznać te praktyki organów skarbowych, zgodnie z którymi wadliwość czynności cywilnoprawnej skutkuje konsekwencjami podatkowymi dla podatnika.

Kodeks spółek handlowych przewiduje różnego rodzaju konsekwencje wadliwych czynności prawnych. Zgodnie z jego art. 17 § 1 jeżeli do dokonania czynności prawnej przez spółkę ustawa wymaga uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej, czynność prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest nieważna (nieważność bezwzględna).

Jednakże nie mamy w tym wypadku do czynienia z nieważnością definitywną, albowiem może ona podlegać konwalidacji. Zgodnie bowiem z art. 17 § 2 k.s.h. zgoda może być wyrażona przed złożeniem oświadczenia przez spółkę albo po jego złożeniu, nie później jednak niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Potwierdzenie wyrażone po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej.

Jeszcze inaczej rozstrzyga kwestię wadliwości czynności prawnej art. 230 k.s.h., zgodnie z którym rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Przepisu art. 17 § 1 się nie stosuje.

[srodtytul]Nie każdy koszt można kwestionować[/srodtytul]

Mówiąc o podatkowych konsekwencjach wadliwej czynności prawnej (w rozumieniu kodeksu spółek handlowych), należy zawsze mieć na uwadze przepisy prawa podatkowego. Jeżeli ustawodawca mówi, że kosztami uzyskania przychodu są wszelkie koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy o CIT, to o ile poniesione koszty nie wynikają z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, a są poniesione w celu osiągnięcia przychodu, o tyle nie można uznać, że nie są one kosztem podatkowym tylko dlatego, że są związane z wadliwą czynnością prawną.

Sama bowiem wadliwość czynności prawnej w rozumieniu k.s.h. nie przesądza o jej podatkowych konsekwencjach.

[ramka][b]Uwaga [/b]

Przepisy k.s.h., nawet jeżeli w związku z wadliwością określonych czynności prawnych przewidują jej bezwzględną nieważność, to jednocześnie łagodzą ten skutek możliwością konwalidacji. Tym samym mimo początkowej nieważności dana czynność będzie ważna, jeżeli właściwy organ we właściwym czasie wyrazi na to zgodę.[/ramka]

[i]Autor jest pracownikiem InCorpore Banach Iniewski Stradomski[/i]