Wartość rynkową definiuje dodany do art. 2 ustawy o VAT pkt 27b. Rozumie się przez nią „całkowitą kwotę, jaką, w celu uzyskania w danym momencie towarów lub usług, nabywca lub usługobiorca na takim samym etapie sprzedaży jak ten, na którym dokonywana jest dostawa towarów lub świadczenie usług, musiałby, w warunkach uczciwej konkurencji, zapłacić niezależnemu dostawcy lub usługodawcy na terytorium kraju”. Jeżeli nie można ustalić porównywalnej dostawy towarów lub świadczenia usług, przez wartość rynkową rozumie się:

[ul][li]kwotę nie mniejszą niż cena nabycia towarów lub towarów podobnych, a w razie braku ceny nabycia koszt wytworzenia, określone w momencie dostawy – w stosunku do towarów,[/li]

[li]kwotę nie mniejszą niż całkowity koszt poniesiony przez podatnika na wykonanie tych usług – gdy w grę wchodzą usługi.[/li][/ul]

Ustalenie wartości rynkowej stanowi efekt procesu szacowania ceny z zastosowaniem wskazanej wyżej procedury. Faktycznie jednak jest to zawsze cena hipotetyczna, bowiem stanowi wypadkową cen rynkowych.

Ustalenie wartości rynkowej następuje przez oszacowanie ceny. Jest ona porównywana z cenami stosowanymi w danym momencie, dla danych towarów lub usług, na takim samym etapie sprzedaży jak ten, na którym dokonywana jest dostawa towarów lub świadczenie usług, w warunkach uczciwej konkurencji na terytorium kraju.

Porównanie odnosi się zatem do konkretnego momentu, tzn. musi uwzględniać ceny rynkowe obowiązujące w czasie, w którym transakcja jest realizowana. Porównaniu podlegają kwoty (ceny) danych towarów lub usług, a zatem produktów co najmniej gatunkowo (rodzajowo) zbliżonych.

Skoro kwota wartości rynkowej ma być tą, jaką nabywca lub usługodawca musiałby zapłacić, oznacza to, że jest to kwota brutto. Wartość rynkowa może być uznana za cenę, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z 5 lipca 2001 r. o cenach. Przez cenę rozumie się wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest zobowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę. W cenie uwzględnia się VAT i podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru lub usługi podlega opodatkowaniu. Ponadto, w celu określenia wartości rynkowej, należy uwzględnić etap obrotu, na którym dokonywana jest dostawa, tzn. czy jest to etap pośredni między producentami i hurtownikami, czy też z udziałem ostatecznych odbiorców (konsumentów).

Szczególnie ważne jest, aby ustalenie wartości rynkowej zawsze przebiegało w warunkach uczciwej konkurencji, a porównywanie przeprowadzane było między niezależnymi podmiotami.

Nowe przepisy nie są do końca precyzyjne. Przede wszystkim trzeba zastanowić się, co ustawodawca uznał za porównywalną transakcję, która może zostać wzięta pod uwagę przy ustalaniu wartości rynkowej towaru. Transakcja ta musi przede wszystkim dotyczyć „danego towaru”, a więc dokładnie takiego samego. Nie wystarczy zatem dla celów porównawczych odwołać się do towaru podobnego. Wystąpienie drobnych nawet różnic w porównywanych towarach zdyskredytuje badaną transakcję jako porównywalną. Taki tok rozumowania uzasadnia dodatkowo brzmienie art. 2 pkt 27b lit. a) ustawy o VAT, który dopuszcza możliwość porównywania ceny nabycia „towarów podobnych”. Może to prowadzić do licznych kontrowersji między podatnikami a organami skarbowymi.

Od 1 stycznia 2008 r. zmieniają się zasady opodatkowania VAT nieodpłatnych przekazań towarów. Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy o VAT opodatkowane jest przekazanie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa na cele inne niż związane z prowadzoną działalnością. Jak wynika z art. 29 ust. 10 ustawy o VAT, podstawą opodatkowania jest cena nabycia towarów (bez podatku), a w razie jej braku koszt wytworzenia, określone w momencie dostawy tych towarów. Zasada ta nie odnosi się jednak do towarów spożywczych i napojów, jeżeli są one przekazywane na rzecz organizacji pożytku publicznego z przeznaczeniem wyłącznie na cele prowadzonej przez nie działalności charytatywnej. Jeżeli dodatkowo podatnik prowadzi szczegółową dokumentację potwierdzającą dokonanie dostawy towarów na rzecz organizacji charytatywnej, może opodatkować przekazywane towary, przyjmując za podstawę opodatkowania wartość rynkową, o ile nie jest ona wyższa niż cena nabycia lub koszt wytworzenia. Jeśli wartość rynkowa takich towarów jest wyższa, podstawą opodatkowania będzie ich cena nabycia lub w razie jej braku koszt wytworzenia.

Przekazanie takie musi jednak nastąpić na rzecz organizacji pożytku publicznego, w rozumieniu ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Organizacja ta może przeznaczyć przekazany towar wyłącznie na cele prowadzonej przez siebie działalności charytatywnej. Kolejny warunek to prowadzenie szczegółowej dokumentacji przez dokonującego dostawy towarów, potwierdzającej, że dana organizacja faktycznie je otrzymała.

Wyjątek od zasady opodatkowania nieodpłatnych przekazań dotyczy drukowanych materiałów reklamowych i informacyjnych oraz prezentów o małej wartości i próbek.

Od 1 stycznia 2008 r. przez owe drobne prezenty rozumie się przekazywane przez podatnika jednej osobie towary:

[ul][li]o łącznej wartości nieprzekraczającej w roku podatkowym 100 zł, jeżeli podatnik prowadzi ewidencję pozwalającą na ustalenie tożsamości osób otrzymujących prezenty;[/li]

[li]których przekazania nie ujęto w ewidencji, jeżeli wartość rynkowa prezentu nie przekracza 5 zł.[/li][/ul]

Do tej pory o tym, czy przekazanie podlegało opodatkowaniu VAT, decydowała wyłącznie cena nabycia prezentu lub koszt wytworzenia. Jeśli wartość ta nie przekraczała netto 5 zł, przekazanie takiego towaru było wyłączone z opodatkowania. Obecnie za wyznacznik wartości prezentu, którą nadal pozostaje 5 zł, uznawana jest wartość rynkowa (art. 7 ust. 4 pkt 2 ustawy o VAT). Jest ona zdefiniowana jako całkowita kwota, którą obdarowany musiały zapłacić, gdyby identyczny towar kupił w kiosku czy hipermarkecie. Oznacza to obowiązek sprawdzania cen w różnych sklepach. Jest to istotna zmiana w stosunku do reguł, które w zakresie nieodpłatnych przekazań obowiązywały do 31 grudnia 2007. Różnica między ceną nabycia lub kosztem wytworzenia danego towaru a jego wartością rynkową niejednokrotnie może być znacząca. Inna będzie też ich cena, gdy kupowane są hurtowo, a inna, gdy nabywa je mały osiedlowy sklepik. Różne są także marże handlowców. Wskutek tego może się zdarzyć sytuacja, w której towary niepodlegające opodatkowaniu w świetle przepisów obowiązujących do końca 2007 r. zostaną objęte opodatkowaniem od 1 stycznia 2008 r.

[ramka][b]Transakcje między firmami powiązanymi[/b]

Ustalenie wysokości obrotu na podstawie wartości rynkowej będzie też miało miejsce, gdy dokonujący dostawy towarów lub usługodawca nie będą mieć pełnego prawa do obniżenia podatku należnego o VAT naliczony. Regulacja ta ma zapobiec wpływaniu przez podmioty powiązane gospodarczo czy personalnie na wynik proporcji ustalanej na podstawie art. 90 ust. 2 ustawy o VAT przez niedoszacowanie lub przeszacowanie wartości transakcji.[/ramka]

[ramka][b]Zdaniem eksperta

Jerzy Martini, doradca podatkowy w spółce Baker@McKenzie[/b]

Kłopoty z tzw. małymi prezentami były od lat. Przepisy unijne pozwalają na to, aby nie obciążać VAT ich nieodpłatnego przekazania, nawet jeżeli stają się przedmiotem konsumpcji, byleby ich wartość była niewielka. W naszej ustawie określono ją na zaledwie 5 zł, i tak też będzie w 2008 r. Co więcej, kwota ta nie jest odnoszona do wartości nabycia czy wytworzenia, ale do bliżej nieokreślonej wartości rynkowej. Używanie tak nieostrego pojęcia zwykle prowadzi do nieporozumień. Żeby mieć pewność, że wartość darowanego drobiazgu nie przekracza limitu 5 zł, podatnik powinien analizować, ile kosztuje on w innych punktach handlowych. Takie zasady naruszają jedną z podstawowych zasad prawa wspólnotowego, czyli zasadę skuteczności, zgodnie z którą korzystanie z uprawnień przyznanych przez prawo wspólnotowe nie może być nadmiernie utrudnione lub niemożliwe. Dlatego warto, aby w kompleksowej nowelizacji ustawy o VAT ustawodawca wrócił do koncepcji określania wartości drobnych prezentów na podstawie kosztów ich wytworzenia lub zakupu a także podwyższył limit. [/ramka]