Ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych przewidziane są w rozdziale 7a ordynacji podatkowej. Jak wynika z tych przepisów, w określonych przypadkach, tj. w sytuacji, gdy występuje „ważny interes podatnika" lub „interes społeczny", organ podatkowy może odroczyć termin lub rozłożyć na raty płatność podatku i zaległości podatkowych wraz z odsetkami, a także umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną. Brak jest jednak definicji legalnej tych pojęć, które są kluczowe dla rozstrzygnięcia wniosku podatnika.

Czytaj także: Kiedy urząd skarbowy może rozłożyć na raty spłatę zaległości podatkowe

Przesłanki wyjaśnione w orzecznictwie

W celu zdefiniowania tych pojęć należy odwołać się do orzecznictwa sądów administracyjnych. „Interes publiczny" powinien być rozumiany jako okoliczność korzystna dla całej społeczności (wyrok WSA w Szczecinie z 8 lutego 2018 r., I SA/Sz 1018/17). W tym samym orzeczeniu sąd wskazał, że „ważny interes podatnika" w odniesieniu do podmiotu gospodarczego oznacza m.in. przypadek, gdy uiszczenie podatku mogłoby spowodować zagrożenie dalszego istnienia na rynku w warunkach wolnej konkurencji. Ten sam sąd w wyroku z 21 lutego 2018 r. (I SA/Sz 1021/17) określa „ważny interes podatnika" jako nadzwyczajne względy, które mogłyby zachwiać podstawami jego istnienia. Pomimo zdefiniowania tych zwrotów przez orzecznictwo, pozostają one jednak nadal pojęciami nieostrymi i odsyłają do ocen pozaprawnych. Nie ma np. zgodności co do tego czym jest okoliczność korzystna dla całej społeczności.

Przy tak dużej liczbie różnorodnych stanów faktycznych, jakie kreuje rzeczywistość gospodarcza, trudno jest jednoznacznie ustalić kiedy faktycznie sytuacja podatnika spełnia ww. kryteria.

Uznaniowy charakter decyzji

Rozstrzygnięcie kwestii, czy zachodzi przesłanka „ważnego interesu podatnika" lub „interesu społecznego", zostało pozostawione organom podatkowym, których decyzja ma charakter uznaniowy. Można to wyinterpretować bezpośrednio z przepisów, gdzie ustawodawca, formułując normę prawną, użył zwrotu „organ podatkowy, na wniosek podatnika, ulgę taką zastosować może".

Zwrot ten sprawia, że nawet wystąpienie ustawowych przesłanek nie obliguje organu podatkowego do zastosowania ulgi podatkowej w każdym przypadku, w tym sensie, że nie musi on wydać decyzji korzystnej dla podatnika. Organ, w ramach swojego uznania, uprawniony jest do wydania decyzji o odmowie zastosowania ulgi nawet wówczas, gdy istnieje „ważny interes podatnika" lub „interes publiczny" (wyrok NSA z 10 maja 2018 r., II FSK 2497/17). Organy podkreślają, że ulga podatkowa powinna mieć charakter incydentalny. Wobec tego, np. trudna sytuacja finansowa nie spełnia kryterium „ważnego interesu podatnika" ani tym bardziej „interesu społecznego". Uznanie jej za warunek wystarczający mogłoby doprowadzić do sytuacji, w której ulga podatkowa miałaby charakter powszechny. Organy prezentują również stanowisko, że jej zastosowanie ma mieć na celu przede wszystkim wsparcie i pomoc podatnikowi, przy jednoczesnym spełnieniu obowiązku przewidzianego w art. 84 Konstytucji RP, zgodnie z którym każdy jest zobowiązany do zapłaty należności podatkowych. Oznacza to, że spłata zobowiązania podatkowego musi być realna i możliwa do dokonania przez podatnika. Wniosek, jaki płynie z tak prezentowanego stanowiska oznacza, że warunkiem wystarczającym do zastosowania ulgi podatkowej nie jest również ogłoszenie upadłości podatnika prowadzącego działalność gospodarczą z uwagi na fakt istnienia dużego prawdopodobieństwa niewywiązania się z obowiązku podatkowego podmiotu w upadłości.

Czytaj także: Decyzja o rozłożeniu podatku na raty ma uznaniowy charakter

Co jest przedmiotem badania

W orzecznictwie podkreśla się, że sądy nie mogą rozstrzygać o kwestii umorzenia zaległości czy rozłożenia jej na raty. Zakres sprawowanej przez sąd kontroli decyzji sprowadza się jedynie do badania, czy jej wydanie zostało przeprowadzone z zachowaniem przepisów (wyrok NSA z 5 czerwca 2018 r., II FSK 1481/16). Prawidłowe zastosowanie art. 67a ordynacji podatkowej wiąże się z obowiązkiem ustalenia przez organ podatkowy, czy w danej sytuacji istnieje uzasadniona przesłanka do zastosowania wobec podatnika ulgi podatkowej. Kontroli sądu nie podlega uznanie samo w sobie, ale poprawność postępowania dowodowego. W orzecznictwie podkreśla się, że negatywne dla podatnika rozstrzygnięcie, podjęte w ramach uznania administracyjnego, powinno być wyczerpująco i jasno uzasadnione zarówno co do faktów, jak i co do prawa. Nie może budzić wątpliwości fakt, że wszystkie okoliczności sprawy zostały rozważone (wyrok WSA w Poznaniu z 9 maja 2018 r., III SA/Po 146/18). Decyzja organu podatkowego może być uchylona przez sąd w przypadku stwierdzenia, że została wydana z naruszeniem przepisów prawa o postępowaniu lub prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy. O takich naruszeniach można mówić, gdyby organ w ogóle nie rozważył, lub rozważył w stopniu niewystarczającym argumenty podnoszone przez stronę, pominął istotny dla rozstrzygnięcia materiał dowodowy lub nieprawidłowo go ocenił (wyrok WSA w Szczecinie z 21 lutego 2018 r., I SA/Sz 1021/ 17).

Wnioskodawca musi wykazać

Jak wynika z przepisów, postępowanie w sprawie ulg podatkowych wszczynane jest na wniosek podatnika. Wobec tego sądy prezentują pogląd, że to na podmiocie wnioskującym spoczywa obowiązek wykazania wszelkich okoliczności i udowodnienia, że spełnione są przesłanki zaistnienia „ważnego interesu podatnika" lub „interesu społecznego". Uznanie argumentacji ma bowiem charakter indywidualny i jest uzależnione od konkretnej sprawy podatnika. W przepisach nie ma jasno unormowanej procedury postępowania w sprawach o ulgi podatkowe, która byłaby wiążąca dla organów podatkowych.

podstawa prawna: art. 67a – 67e ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 800 ze zm.)

Jakub Piasecki, młodszy konsultant w Dziale Doradztwa Podatkowego BDO

Szanse nie są duże, ale warto próbować

Ulgi podatkowe są materią bardzo istotną dla podatników, co potwierdza znacząca liczba postępowań sądowych prowadzonych w tej kwestii. Jest to zrozumiałe, jeśli się weżmie pod uwagę, że bardzo często jest to jedyny sposób dla przedsiębiorców mających problemy finansowe na zapłatę podatku lub zaległości podatkowych i uniknięcie niepotrzebnych konsekwencji w postaci egzekucji z majątku. Niestety, w związku z brakiem ściśle określonych uregulowań, podatnik musi liczyć się z dużym prawdopodobieństwem negatywnego rozstrzygnięcia jego sprawy. Dlatego, należałoby postulować do ustawodawcy o bardziej precyzyjne uregulowanie tej kwestii. Organy podatkowe, mając na uwadze, że wydawane przez nie decyzje kontrolowane są przez sądy pod względem zgodności z prawem oraz klarowności uzasadnienia, analizują argumentację podatnika w sposób jasny i wyczerpujący, co uniemożliwia późniejsze uchylenie decyzji. Należy zwrócić jednak uwagę, że kompleksowa i staranna argumentacja z pewnością zwiększy szanse podatnika na pozytywne załatwienie takiego wniosku.