Zbycie wierzytelności poza zakresem przepisów o VAT

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością prowadzi działalność w zakresie oceny ryzyka i szacowania poniesionych strat (symbol PKD: 66.21.Z). Działalność w zakresie dochodzenia odszkodowań prowadzi w imieniu klienta, a we własnym – w zakresie dochodzenia nabytych odszkodowań. Świadczy też usługi najmu samochodów zastępczych i jest zarejestrowanym czynnym podatnikiem VAT. Działalność spółki polega przede wszystkim na nabywaniu odszkodowań w drodze cesji wierzytelności (przelew – art. 509 k.c.) od osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Nabycie to z reguły następuje po cenie wyższej niż wartość odszkodowania zaproponowanego przez firmę ubezpieczeniową. Kupuje je też od firm pośredniczących, skupujących odszkodowania, które są czynnymi podatnikami VAT. Dla takich transakcji cena nabycia jest niższa niż wartość nominalna wierzytelności (ze względu na duży wolumen nabywanych praw). Niektóre z tych transakcji są opodatkowane stawką podstawową, co udokumentowane jest fakturami zakupu otrzymanymi od kontrahentów. Spółka podkreśliła, że jeden z kontrahentów uzasadnia stosowanie stawki podstawowej VAT wydaną na jego wniosek interpretacją. Zapytała więc, czy do opisanych transakcji ma zastosowanie 23 proc. stawka VAT, czy może nie będą one w ogóle podlegały rygorowi ustawy o VAT.

Fiskus odpowiedział, że czynność polegająca na zbyciu wierzytelności pozostaje poza zakresem opodatkowania VAT. Czynność ta nie jest bowiem ani dostawą towarów, ani świadczeniem usług. W ocenie urzędników zbycie przez spółkę wierzytelności do innych podmiotów, podatników VAT, nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem po jej stronie. Stwierdził jednak, że spółka nie ma prawa do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktur dokumentujących nabycie przez nią wierzytelności od innych podmiotów, których przedmiotem działalności gospodarczej jest nabywanie i sprzedaż wierzytelności. W jego ocenie wynika to z tego, że czynność ta nie stanowi ani dostawy towarów, ani świadczenia usług. Skoro po stronie zbywcy wierzytelności nie powstaje z tego tytułu obowiązek podatkowy, to nie ma on podstaw do wystawienia faktury dokumentującej tę czynność.

Fiskus tłumaczył, że odpłatnym świadczeniem usług objętym zakresem ustawy jest, co do zasady, czynność nabycia wierzytelności. Zatem to po stronie nabywcy występuje obowiązek ewentualnego opodatkowania nabycia wierzytelności, a skarżąca, nabywając wierzytelności, nie ma prawa do odliczenia podatku naliczonego, tylko obowiązek ewentualnego naliczenia VAT. W konsekwencji, prawo do odliczenia (w sytuacji opodatkowania VAT czynności nabycia wierzytelności) będzie występować po stronie zbywcy wierzytelności.

Spółka nie zgodziła się, że nie ma prawa do obniżenia podatku należnego o naliczony wynikający z otrzymanych faktur z tytułu nabycia wierzytelności, gdy sprzedawca zastosował przy sprzedaży stawkę podstawową VAT, rozpoznał podatek należny i wpłacił go na rachunek bankowy właściwego organu podatkowego. Wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim, ale przegrała.

Sąd zgodził się z fiskusem, że sama sprzedaż wierzytelności nie jest świadczeniem usług przez zbywcę, a zatem po jego stronie nie powstaje z tego tytułu obowiązek podatkowy w VAT. Świadczeniem usługi (odpłatnym, jeżeli cesjonariusz z tego tytułu otrzymuje umówione wynagrodzenie) jest natomiast nabycie wierzytelności, ponieważ to podmiot kupujący wierzytelność wcelu jej odsprzedaży lub wyegzekwowania, świadczy na rzecz cedenta usługę, której podstawowym celem jest uwolnienie zbywcy od ciężaru egzekwowania wierzytelności.

W ocenie WSA nie można też uznać, że otrzymane od kontrahenta faktury dokumentują transakcje podlegające opodatkowaniu. Podkreślił, że to nie wystawienie faktury VAT ma znaczenie dla ustalenia czy udokumentowana nią transakcja podlega opodatkowaniu. Gdy wystawione faktury, które otrzymał podatnik, w rzeczywistości nie dotyczą czynności świadczenia usług w rozumieniu ustawy o VAT i po stronie wystawcy nie powstaje obowiązek podatkowy, to podatnik otrzymujący te błędne faktury nie ma prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę wynikającego z nich podatku naliczonego.

Bez znaczenia zdaniem WSA jest to, że wystawca faktury miał jakoby zastosować się do wydanej na jego rzecz interpretacji indywidualnej. Przypomniał, że interpretacje nie kształtują same przez się w sposób władczy praw ani obowiązków podatnika i nie determinują jego sytuacji prawnej. Są jedynie swoistym „drogowskazem". I nawet jeżeli kontrahent skarżącej wystawiając faktury zakupu kierował się wydaną mu interpretacją indywidualną, to nie oznacza to oddziaływania jej w sferze praw i obowiązków innego podmiotu, np. skarżącej, jako nabywcy wierzytelności.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z 31 stycznia 2018 r. (I SA/Go 481/17).

Komentarz eksperta

Krzysztof Modzelewski, doradca podatkowy, senior partner w kancelarii Modzelewski & Partners Tax & Accounting Services

O ile komentowany wyrok można uznać za słuszny w przypadku nabywania tzw. trudnych wierzytelności, w tym szczególnie od osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, o tyle nie można się z nim zgodzić w odniesieniu do zbywania wierzytelności przez profesjonalne podmioty na rzecz innych podmiotów zajmujących się zawodowo obrotem długami.

Komentowany wyrok wpisuje się w linię orzeczniczą, zgodnie z którą każda cesja wierzytelności jest czynnością niepodlegającą VAT. Linia ta ukształtowała się w związku z rozstrzygnięciem TSUE z 27 listopada 2011 r. w sprawie C-93/10 oraz wydanymi w ślad za nim, w tym przytoczonych w wyroku, orzeczeniami polskich sądów. Należy jednak podkreślić, że wyrok TSUE odnosi się do podmiotu, który nabywał trudne wierzytelności (długi), wyświadczając poprzednim właścicielom niejako przysługę uwolnienia ich od tych długów. Tymczasem w pytaniu podatnika nie chodziło o świadczenie, mające na celu uwolnienie zbywcy od ciężaru wyegzekwowania trudnych wierzytelności. Pytanie dotyczyło bowiem sprzedaży na jego rzecz wierzytelności przez podmioty, których przedmiotem działalności jest profesjonalne nabywanie i odprzedaż długów. Innymi słowy, chodziło o sprzedaż praw majątkowych, wykonywaną przez profesjonalny podmiot na rzecz innego podmiotu, nabywającego je w celu osiągnięcia zysku.

Taki stan faktyczny leżał zapewne u podstaw interpretacji indywidualnej uzyskanej przez kontrahenta pytającego podatnika, zgodnie z którą sprzedaż wierzytelności przez podmiot zajmujący się zawodowo obrotem długami jest czynnością podlegającą VAT. W takim przypadku wskazane było wystąpienie przez obie strony transakcji ze wspólnym wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej, przewidzianym w art. 14r ordynacji podatkowej. Pozwoliłoby to na precyzyjne określenie przedmiotu i charakteru transakcji. ?