- W organie podatkowym toczy się postępowanie podatkowe, sprawa jest ponownie rozpoznawana. Tak bowiem orzekł w wyroku Naczelny Sąd Administracyjny. Jednak zwróciłem uwagę, że pierwsza (ostateczna) decyzja organu podatkowego (od której wniosłem wszelkie środki zaskarżenia) została podpisana przez pracownika organu podatkowego, działającego z upoważnienia organu. Po wyroku sądu administracyjnego postępowanie toczy się ponownie i prowadzi je ten sam urzędnik. Wydaje mi się, że ten pracownik nie powinien rozpoznawać po raz kolejny mojej sprawy. Nawet jeśli jest to rozpoznawanie na nowo, bo tak orzekł sąd administracyjny. Czy mam rację, a jeśli tak to co powinienem zrobić? – pyta czytelnik

Przepisy prawa podatkowego regulują kwestie związane z wyłączeniem pracownika organu podatkowego od rozpoznania konkretnej sprawy dotyczącej danego podatnika. Należy sprawdzić przesłanki, jakie wyłączenie powinno spełniać, aby w sposób skuteczny złożyć wniosek o wyłączenie danego pracownika.

Celem wyłączenia pracownika organu jest konieczność ochrony prawidłowości i rzetelności postępowania oraz bezstronność orzekania, co ma być gwarancją bezstronności działania administracji publicznej, poprzez przeciwdziałanie możliwości przenoszenia ocen formułowanych w pierwotnym postępowaniu na postępowanie odwoławcze (wyrok WSA we Wrocławiu z 4 czerwca 2013 r., III SA/Wr 199/13).

Sytuacje wskazane w przepisach

Stosownie do art. 130 § 1 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.) pracownik izby administracji skarbowej (ale również inni pracownicy np. urzędu gminy/miasta, starostwa, urzędu marszałkowskiego, Krajowej Informacji Skarbowej), podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawach dotyczących zobowiązań podatkowych oraz innych spraw normowanych przepisami prawa podatkowego, w których:

1) jest stroną;

2) pozostaje ze stroną w takim stosunku prawnym, że rozstrzygnięcie sprawy może mieć wpływ na ich prawa lub obowiązki;

3) stroną jest jego małżonek, rodzeństwo, wstępny, zstępny lub powinowaty do drugiego stopnia;

4) stronami są osoby związane z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli; przy czym przyczyny wyłączenia od załatwienia sprawy trwają także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli;

5) był świadkiem lub biegłym, był lub jest przedstawicielem podatnika albo przedstawicielem podatnika jest jedna z osób wymienionych w pkt 3 i 4;

6) brał udział w wydaniu zaskarżonej decyzji;

7) zaistniały okoliczności, w związku z którymi wszczęto przeciw niemu postępowanie służbowe, dyscyplinarne lub karne;

8) stroną jest osoba pozostająca wobec niego w stosunku nadrzędności służbowej.

Chodzi o zapewnienie bezstronności

Wyłączenie pracownika organu ma bowiem zapewnić bezstronność w postępowaniu odwoławczym i jest bez znaczenia to, czy osoba taka brała udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonej decyzji, czy w tej samej instancji (wyrok WSA w Krakowie z 26 czerwca 2013 r., I SA/Kr 1775/12). Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z 18 lutego 2013 r. (I GPS 2/12) wyraźnie wskazał, że z zasady demokratycznego państwa prawnego wynika ogólny wymóg, aby wszelkie postępowania prowadzone przez organy władzy publicznej w celu rozstrzygnięcia sporów indywidualnych odpowiadały standardom sprawiedliwości proceduralnej. Przejawem zagwarantowania bezstronnego, sprawiedliwego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy są m.in. przepisy o wyłączeniu pracownika organu podatkowego (art. 130 § 1 o.p.).

Kolejny etap, ta sama osoba

Jeśli w rozpoznanie danej sprawy i jej merytoryczne rozpatrzenie, dotyczącej konkretnego podatnika, jest zaangażowany ten sam pracownik organu podatkowego, który brał udział w wydaniu decyzji w jej poprzedniej fazie, to sytuacja taka jest niedopuszczalna. Pracownik ten uczestniczyłby bowiem w ponownej ocenie materiału dowodowego, ale także musiałby odnieść się do zarzutów, jakie zostały podniesione przez podatnika poprzedniej decyzji. Przesłanka „brania udziału w wydaniu zaskarżonej decyzji" to nie tylko wydanie (podpisanie) decyzji, ale też podejmowanie czynności procesowych, które mają lub mogą mieć istotny wpływ na wynik (rozstrzygnięcie) sprawy. Taka przesłanka dotyczy również udziału pracownika w postępowaniu zainicjowanym poprzez wydanie wyroku uchylającego decyzję przez sąd administracyjny. Istotą takiego postępowania jest ponowne rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy, która została zakończona decyzją ostateczną, zgodnie z wytycznymi zawartymi przez sąd w wyroku (wyrok NSA z 17 lutego 2016  r., II GSK 2013/14).

Podobna sytuacja wyłączenia urzędnika miałaby miejsce w przypadku udziału pracownika organu podatkowego w postępowaniu w trybach nadzwyczajnych, takich jak na przykład wznowienie postępowania. Istotą instytucji wznowienia postępowania jest bowiem ponowne rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy, która została zakończona decyzją ostateczną, w sytuacji gdy zaistniały podstawy wznowienia postępowania (wyrok NSA z  3  lutego 2016 r., II GSK 1825/14). Pracownik, który podpisał decyzję rozstrzygającą sprawę jako osoba upoważniona, nie może brać udziału w kolejnym etapie postępowania, w którym na skutek wniesionego środka zaskarżenia czy wniosku o wznowienie postępowania, oceniana jest prawidłowość uprzednio podjętej decyzji i wydawane jest ponowne rozstrzygnięcie (wyrok WSA w Szczecinie z 6 marca 2014  r., II SA/Sz 783/13). Organ podatkowy powinien z urzędu wyłączyć takiego pracownika, który podpisał wcześniejsze rozstrzygnięcie, czy to w trybie zwyczajnym, po wniesieniu środka zaskarżenia, czy po zastosowaniu np. wznowienia postępowania. Jednak podatnik może złożyć pisemny wniosek o wyłączenie takiego pracownika organu podatkowego, powołując się na przesłankę wynikająca z art. 130 § 1 o.p., a więc „brania udziału w wydaniu zaskarżonej decyzji".