Informacje dotyczące jednolitego pliku kontrolnego atakują nas niemal z każdej strony. W prasie i internecie możemy przeczytać kto i kiedy obowiązany jest raportować księgi podatkowe w formie elektronicznej. Często autorzy wypowiadają się o nowych regulacjach wręcz entuzjastycznie. Niniejszym artykułem chciałbym zwrócić uwagę na aspekty JPK, które nie zostały poddane ocenie większości autorów, chociaż wydają się wręcz oczywiste.

Skąd wątpliwości

Źródłem powszechnie obowiązującego w Polsce prawa są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Mamy to zagwarantowane w art. 87 Konstytucji. Jak przedstawia się unormowanie dotyczące JPK? W art. 193a ordynacji podatkowej (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 613 ze zm., dalej: o.p.) zawarto obowiązek przekazania całości lub części ksiąg podatkowych oraz dowodów księgowych w postaci elektronicznej w odpowiedniej strukturze logicznej. Wątpliwość budzi sposób publikacji struktury logicznej ksiąg podatkowych. W myśl art. 193a o.p. struktura logiczna postaci elektronicznej ksiąg podatkowych oraz dowodów księgowych, z uwzględnieniem możliwości wytworzenia jej z programów informatycznych używanych powszechnie przez przedsiębiorców oraz automatycznej analizy danych, jest dostępna w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych (czyli na internetowej stronie Ministerstwa Finansów).

Dlaczego na stronie MF

Odesłanie publikacji struktur JPK do stron internetowych jest co najmniej zaskakujące. Istotą JPK jest przesłanie danych według struktury logicznej, zatem w ściśle sformalizowanej formie. Tymczasem struktura ta nie jest unormowana w żadnym akcie prawnym. Na pewno źródłem obowiązującego prawa nie jest strona internetowa MF.

W kwestii jasności - sam fakt obowiązku przesyłania danych w formie elektronicznej wynika wprost z ordynacji podatkowej. W praktyce już przed wejściem w życie przepisów o JPK organy podatkowe podczas kontroli pobierały od podatników dane w formie elektronicznej. Jednak dane pobierane były w takim zakresie, w jakim były zawarte w księgach podatkowych podatnika. Obecne przepisy nakazują sformalizować przekazywane dane w ramach struktury logicznej, która nie jest określona w żadnym akcie prawnym. Właśnie brak normatywnego aktu prawnego zawierającego struktury JPK jest bardzo niepokojący. Oznacza, to że zakres informacji, jaki wymagany jest przez struktury JPK, pozostaje poza formalną drogą legislacyjną, a tym samym poza jakąkolwiek kontrolą. Taka sytuacja nie powinna mieć miejsca.

Inaczej jest z deklaracjami

JPK nakłada na podatników znaczne obowiązki. Struktury są tak zbudowane, że w celu prawidłowego sporządzenia JPK należy wdrożyć wiele nowych procedur oraz znacznie poszerzyć zakres danych gromadzonych w zapisach ksiąg podatkowych. Dla kontrastu można wskazać na deklaracje, które mogą/muszą zostać przesyłane w formie elektronicznej – ich struktury logiczne zostały zawarte w rozporządzeniu ministra finansów z 24 grudnia 2007 r. w sprawie struktury logicznej deklaracji i podań, sposobu ich przesyłania oraz rodzajów podpisu elektronicznego, którymi powinny być opatrzone (DzU nr 246, poz. 1820). W tym przypadku struktury są zawarte w obowiązującym akcie prawnym.

NIP – dopiero od 2017 r.

Niepokój o konstytucyjność struktur JPK pogłębia to, że są one niezgodne z materialnymi przepisami prawa podatkowego. Przykłady tych niezgodności można mnożyć. W strukturze: ewidencje zakupu i sprzedaży VAT – JPK_VAT, jako obowiązkową należy podać informację dotyczącą NIP wystawcy faktury. Tymczasem obowiązek zawarcia NIP kontrahenta w rejestrach VAT wystąpi dopiero od 1 stycznia 2017 r. (zmiana art. 109 ust. 3 ustawy o VAT ustawą z 13 maja o zmianie ustawy – ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw; DzU z 2016 r. poz. 846). Tym samym strukturą JPK nałożono na podatników obowiązek wprowadzania NIP do ewidencji zakupów jeszcze przed wejściem w życie regulacji prawnej zawartej w ustawie o VAT.

Nie ma obowiązku, ale są wymagania

Najwięcej kontrowersji budzi komponent faktury VAT – JPK_FA. Został on bowiem sporządzony na podstawie danych, jakie powinna zawierać faktura, wymienionych w ustawie o VAT. Tymczasem podatnicy nie są obowiązani wprowadzać wszystkich danych zawartych w fakturach do ksiąg podatkowych. Zgodnie z JPK_FA ma on zawierać np. podstawę prawną do zwolnienia z VAT w przypadku faktur dokumentujących czynności zwolnione z podatku (pole P_19 JPK_FA). Podatnicy w praktyce nie wprowadzają do rejestru VAT takich danych. Mało tego, nie istnieje prawny obowiązek wprowadzenia takich danych do rejestru VAT. Takiego obowiązku nie zawiera art. 109 ust. 3 ustawy o VAT, regulujący kwestię sporządzania ewidencji VAT.

Dodatkowo, obowiązek ten jest częściowo niewykonalny i niezgodny z przepisami dotyczącymi zasad wystawiania faktur. W opisie pola P_19 struktury JPK_FA wskazano obowiązek podania podstawy prawnej w przypadku dostawy towarów lub świadczenia usług zwolnionych od podatku na podstawie art. 43 ust. 1, art. 113 ust. 1 i 9 albo przepisów wydanych na podstawie art. 82 ust. 3 ustawy o VAT. Autor struktury JPK całkowicie pominął przepisy rozporządzenia ministra finansów z 3 grudnia 2013 r. w sprawie wystawiania faktur (DzU z 2013 r. poz. 1485), stanowiące lex specialis w stosunku do regulacji ustawy o VAT. W przypadku czynności zwolnionych z podatku na podstawie art. 113 ustawy o VAT wystawca faktury nie ma obowiązku wpisywania podstawy prawnej zwolnienia w fakturze. Podobnie jest z fakturami dokumentującymi czynności wymienione w art. 43 ust. 1 pkt 7, 37-41 ustawy o VAT.

Każda pozycja z faktury

Innym przykładem jest obowiązek podawania w JPK_FA nazwy towaru lub usługi (pole P_7 w JPK_FA). W sytuacji faktur sprzedażowych nie jest to istotny problem. Natomiast realizacja tego obowiązku jest wysoce problematyczna w przypadku faktur zakupowych. Zgodnie z wyjaśnieniem MF w strukturze powinna być odzwierciedlona każda pozycja faktury. Wyobraźmy sobie, że kupujemy materiały biurowe. Taka faktura może mieć kilkadziesiąt pozycji, często po kilka złotych. Formuła JPK wymaga, abyśmy w księgach podatkowych uwidocznili każdą pozycję tej faktury. Oznacza to ogromną dodatkową pracę związaną z wprowadzaniem każdej pozycji faktury do systemu księgowego. Tymczasem żaden przepis prawa materialnego nie wymaga, aby w księgach rachunkowych lub rejestrach zakupów podawać nazwy towarów lub usług. W szczególności takiego obowiązku na podatników nie nakłada art. 109 ust. 3 ustawy o VAT. Obowiązek ten został wygenerowany jedynie przez strukturę JPK-VAT.

Gospodarka magazynowa do zmiany

Dalsze komplikacje spowoduje różny sposób oznaczania nazw towarów przez sprzedawcę i nabywcę lub stosowanie różnych miar. Nabywca nie ma obowiązku wprowadzać na magazyn towarów przy zastosowaniu takich samych nazw, jak wskazano na fakturze zakupowej. Każdy może stosować swoje własne nazwy handlowe tych samych towarów. Wprowadzenie danych dokładnie takich, jak występujące w fakturze zakupu, może spowodować konieczność zmiany całej gospodarki magazynowej. Podobnie towar, który został kupiony w opakowaniu zbiorczym, np. na palecie, może zostać wprowadzony do magazynu w ewidencji na sztuki. W obu przypadkach dane zawarte w księgach podatkowych będą inne niż w dokumentach źródłowych, co nie jest sprzeczne z przepisami materialnego prawa podatkowego.

Komentarz autora

Grzegorz Tomala, doradca podatkowy

Analizując formuły JPK można mnożyć przykłady wymaganych przez nie danych, których podatnicy nie mają obowiązku gromadzić.

Wydaje się, że środowisko prawnicze powinno przeprowadzić szczegółową analizę treści JPK i poddać merytorycznej ocenie wymagane przez nie informacje. Brak takiej oceny skutkuje przekonaniem o obowiązku wprowadzenia zasad JPK i dostosowania do nich swoich programów księgowych. Tymczasem takiego obowiązku nie zawiera żaden akt prawny. O ile organ podatkowy może zażądać danych w formacie elektronicznym, do czego upoważnia go art. 193a o.p., o tyle nie ma prawa żądać układu danych w strukturze logicznej, która nie została zawarta w żad- nym obowiązującym przepisie.

Mnożące się przykłady oszustw podatkowych i wciąganie w ten proceder uczciwych podatników wymagają szczególnych regulacji i działania ze strony państwa. Jednak działanie to powinno być zgodne z przepisami i nie może nakładać na podatników obowiązków, które często są nadmierne i nie wynikają z przepisów materialnego prawa podatkowego. Logiczne byłoby, aby JPK były uzgadniane na poziomie dokumentów oraz zawartych w nich kwot, a nie poszczególnych towarów lub usług (szczególnie w zakresie drobnych zakupów). Szczegółowość danych wymaganych w JPK powoduje znaczną i nieuzasadnioną uciążliwość w prowadzeniu działalności gospodarczej spowodowaną dużymi nakładami pracy na wprowadzanie do ksiąg podatkowych wszystkich danych zawartych w fakturach.

Szczegółowość wymaganych danych wymaga dodatkowej pracy księgowych