Tak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 21 stycznia 2016 r. (I FSK 1915/14).

W związku z wykonywanymi czynnościami bankowymi bankowi przysługują wierzytelności wobec klientów. Bank rozważa zbycie do funduszu sekurytyzacyjnego określonych portfeli wierzytelności. Następnie może świadczyć na rzecz funduszu usługi zarządzania wierzytelnościami. Ma to uzasadnienie, gdyż fundusz w celu obsługi i zarządzania portfelem musiałby zatrudnić dodatkowy wykwalifikowany personel. Podstawowym celem usług byłoby efektywne zarządzanie wartością i jakością nabytego przez fundusz portfela wierzytelności (aktywów), od których zależy wartość emitowanych certyfikatów inwestycyjnych.

W związku z tym bank zapytał, czy świadczone przez niego usługi zarządzania wierzytelnościami zbytymi na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego podlegają zwolnieniu z opodatkowania VAT.

Zdaniem banku czynności przez niego wykonywane są usługami zarządzania portfelami inwestycyjnymi lub ich częścią i tym samym podlegają zwolnieniu z VAT. Czynności te są nierozerwalnie związane z charakterem wierzytelności jako zobowiązań pieniężnych. Wierzytelności tworzą portfel inwestycyjny, stąd opisane usługi mieszczą się w pojęciu zarządzania funduszami inwestycyjnymi.

Organ podatkowy wskazał (IPPP2/443-609/13-2/BH), że opisane usługi nie mieszczą się w pojęciu usług zarządzania funduszami inwestycyjnymi, ponieważ bank nie wykonuje w ramach usługi istotnych z punktu widzenia zarządzania czynności faktycznych i prawnych w imieniu i na rzecz funduszu. Stanowisko to zostało podtrzymane przez WSA.

NSA oddalił skargę podatnika, wyjaśniając, że w niniejszej sprawie mamy do czynienia z czynnościami dotyczącymi zarządzania majątkiem funduszu, które jednak nie mają znaczenia centralnego i nie polegają na udzielaniu zleceń odnośnie do kupna. Bank nie ma wpływu na wybór, kupno lub sprzedaż. Wykonuje jedynie czynności polegające na monitorowaniu, eksploatowaniu wierzytelności, które nie mają znaczenia szczególnego dla zarządzania funduszem. W związku z tym usługi zarządzania wierzytelnościami zbytymi na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego w ramach przelewu wierzytelności będą podlegały opodatkowaniu stawką 23 proc. VAT.

—Łukasz Pierwienis, współpracownik zespołu zarządzania wiedzą podatkową firmy Deloitte

Komentarz eksperta

Patrycja Chłostowska, starsza konsultantka w warszawskim biurze Deloitte Doradztwo Podatkowe sp. z o.o.

Sprzedaż wierzytelności na rzecz funduszy sekurytyzacyjnych jest dla banków szczególnie korzystna, a to ze względu na możliwość rozpoznania w kosztach uzyskania przychodów straty poniesionej na zbyciu wierzytelności. Dlatego na rynku pojawia się coraz więcej takich transakcji. Część z nich, podobnie jak ta będąca przedmiotem komentowanego wyroku, ustrukturyzowana jest w taki sposób, że pomimo sprzedaży wierzytelności przez bank ich obsługa pozostaje w dalszym ciągu zadaniem sprzedającego. Zakres czynności w ramach takiej obsługi może być jednak różny. W związku z tym pojawia się pytanie, jakie czynności należy wykonywać, aby móc korzystać ze zwolnienia z VAT.

Polska ustawa o VAT już od kilku lat nie zawiera definicji usług zarządzania funduszami inwestycyjnymi/ich portfelami inwestycyjnymi. Wskazówki, jak należy rozumieć to pojęcie, odnajdziemy jednak m.in. w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Szczególne znaczenie ma w tym zakresie wyrok TSUE w sprawie Abbey National plc (C-169/04). Po pierwsze, w wyroku tym podkreślono, że pojęcie „zarządzanie" jest pojęciem autonomicznym prawa unijnego, którego treść nie może być zmieniana przez państwa członkowskie. Po drugie, podjęto w nim próbę odpowiedzi na pytanie, czy usługi w zakresie administracyjnego zarządzania i prowadzenia rachunkowości funduszu stanowią usługi zarządzania, które mogłyby korzystać ze zwolnienia z opodatkowania VAT.

TSUE pozostawił jednak to pytanie bez odpowiedzi, wskazując jedynie, że takie usługi będą zwolnione z VAT, jeżeli będą tworzyć odrębną całość i – jeśli je oceniać globalnie – będą specyficzne i istotne dla zarządzania funduszami. Nieco więcej światła na to, jak należy rozumieć pojęcie „zarządzanie", rzucił w swojej opinii wydanej w tej samej sprawie rzecznik generalny. Wskazał m.in., że jego zdaniem za specyficzne i istotne dla zarządzania funduszami należy uznać usługi rachunkowe, dzięki którym możliwa jest wycena jednostek uczestnictwa w danym funduszu. Jednocześnie brak cech specyficzności i istotności rzecznik generalny wskazał w odniesieniu do czynności związanych z rozliczaniem i zarządzaniem kontami oraz płatnościami funduszu.

Biorąc pod uwagę powyższe oraz językowe znaczenie pojęcia zarządzania, a także to, że zwolnienia z VAT powinny być interpretowane ściśle, należy stwierdzić, że administracyjna obsługa wierzytelności nie jest specyficzna i istotna dla zarządzania funduszami lub ich portfelami inwestycyjnymi. Choć usług zarządzania funduszami nie należy ograniczać do czynności polegających na podejmowaniu decyzji, to jednak aby podlegały one zwolnieniu z VAT, powinny wykazywać ścisły związek z prowadzeniem funduszu. To oznacza, że powinny być to przykładowo czynności sprowadzające się do opracowania polityki inwestycyjnej funduszu, a także rekomendacji co do zakupu lub sprzedaży aktywów funduszy, którymi w przypadku funduszy sekurytyzacyjnych są wierzytelności.