Tak orzekł WSA w Bydgoszczy w wyroku z 23 lipca 2013 r. (I SA/Bd 378/13).
Spółka złożyła korektę deklaracji VAT, w której wykazała podatek naliczony w kwocie ok. 3,5 mln zł z tytułu nabycia nieruchomości i ruchomości od podmiotów, na których rzecz świadczyła usługi.
Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej zakwestionował zasadność rozliczenia. Ustalił, że przed dostawą towarów podmioty transakcji zmieniły postanowienia zawartych umów o świadczenie usług w ten sposób, że w razie ich rozwiązania zwiększono wysokość kar umownych. Spółka wypowiedziała te umowy i zażądała od kontrahentów zapłaty kar umownych. Następnie dokonano na jej rzecz odpłatnych dostaw towarów.
Zapłata za nie nastąpiła w drodze potrącenia wierzytelności przysługujących spółce z tytułu kar umownych, powstałych w wyniku rozwiązania umów. W konsekwencji organ uznał, że w ten sposób stworzono pozory zapłaty za nabyte towary, wyłącznie w celu uzyskania zwrotu podatku naliczonego.
Izba Skarbowa, do której spółka wniosła odwołanie od decyzji organu I instancji, wskazała, że podmioty umów były powiązane osobowo i kapitałowo, dostawy towarów posłużyły do wyprowadzenia majątku ze spółek będących kontrahentami podatniczki w świetle ich nieuniknionej upadłości, a wierzytelności z tytułu kar umownych były zawyżone i przekraczały wartość nabytych towarów. Zgodziła się z organem I instancji, że działania te miały na celu wyłącznie uzyskanie zwrotu podatku naliczonego.
Spółka wniosła skargę do WSA w Bydgoszczy, jednak ten ją oddalił. Powołując się na koncepcję nadużycia prawa do odliczenia, sąd uznał, że zasadniczym celem spółki było uzyskanie korzyści podatkowej. Tak bowiem ułożyła swoje stosunki gospodarcze, że nie płacąc należności wynikających z tytułu nabycia towarów, chciała uzyskać zwrot podatku naliczonego. Tym samym, organy zasadnie przyjęły, że działania spółki są obejściem prawa, a zatem mieszczą się w zakresie stosowania art. 58 kodeksu cywilnego. W konsekwencji należało zastosować art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c ustawy o VAT.
—Piotr Wysocki współpracownik Zespołu Zarządzania Wiedzą Podatkową firmy Deloitte
Agnieszka Pajurek doradca podatkowy, menedżer w Deloitte Doradztwo Podatkowe sp. z o.o. (biuro w Warszawie)
Agnieszka Pajurek, doradca podatkowy, menedżer w Deloitte Doradztwo Podatkowe sp. z o.o. (biuro w Warszawie)
Chociaż w obecnym krajowym systemie prawa podatkowego nie występuje wprost klauzula obejścia prawa podatkowego, to jednak - jak wskazuje komentowany wyrok sądu administracyjnego – taka sytuacja może wystąpić w praktyce.
W odniesieniu do podatku od towarów i usług, zastosowanie mają kryteria wypracowane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: Trybunał) na podstawie zharmonizowanych przepisów prawa wspólnotowego, oparte na ogólnych zasadach wynikających z natury samej Wspólnoty oraz z jej systemu prawnego. Jedną z naczelnych zasad jest zakaz nadużycia prawa wspólnotowego.
Na potrzeby stwierdzenia nadużycia w podatku od towarów i usług Trybunał sformułował kryteria mające zastosowanie do tej zasady (na podstawie wielu wyroków Trybunału m.in. w sprawie Halifax, w sprawie Ampliscientifica i Amplifn, w sprawie Weald Leasing, w sprawie Part Service).
Dla stwierdzenia istnienia nadużycia wymagane jest:
– po pierwsze, aby dane transakcje, pomimo iż spełniają formalne przesłanki przewidziane w odpowiednich przepisach Dyrektywy VAT (wcześniej szóstej dyrektywy, obecnie dyrektywy 112) i ustawodawstwa krajowego transponującego tę dyrektywę, skutkowały uzyskaniem korzyści podatkowej, której przyznanie byłoby sprzeczne z celem tych przepisów;
– po drugie, z ogółu obiektywnych okoliczności powinno również wynikać, że zasadniczym celem tych transakcji jest uzyskanie korzyści podatkowej.
Oba elementy muszą być spełnione łącznie, aby można było mówić o nadużyciu prawa w systemie VAT (w ślad za wyrokiem WSA we Wrocławiu z 29 kwietnia 2011 r., I SA/Wr 1465/10).
W trakcie postępowania podatkowego, właściwe jest zatem ustalenie przez organy podatkowe, uprawnione do zbadania treści czynności cywilnoprawnych zgodnie z zasadami prawa podatkowego, czy wykonywana przez podatnika działalność nie ma żadnego innego obiektywnego uzasadnienia, niż spowodowanie powstania określonego prawa (uprawnienia) względem organów podatkowych. Organy powinny także ustalić, czy prawo to nie stałoby w sprzeczności z celami i skutkami, których osiągnięciu służą właściwe przepisy wspólnego systemu VAT.
Odnosząc się do wskazanej zasady ogólnej prawa wspólnotowego, dla samych podatników VAT kwalifikacja poszczególnych czynności, bądź realizowanych działań pod kątem potencjalnego nadużycia prawa podatkowego wymaga niesłychanego wyczucia i doświadczenia w określaniu skutków tych działań w odniesieniu do celów, jakim służą określone przepisy prawa podatkowego. Jak wskazuje komentowany wyrok, na razie wszyscy się tego uczymy.
