Nieodpłatne korzystanie ze znaku towarowego a CIT

- Podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych prowadzący działalność gospodarczą w ramach jednej grupy kapitałowej posługują się w obrocie gospodarczym przyjętym w ramach całej grupy znakiem towarowym lub korzystają z tego samego oprogramowania komputerowego. Zdarza się jednak, że korzystanie z tego typu praw nie wiąże się dla podmiotu z dokonywaniem jakiejkolwiek płatności. Jakie będą skutki podatkowe na gruncie ustawy o CIT dla podmiotu, który korzysta nieodpłatnie z takiego prawa?

– pyta czytelnik.

Korzystanie z praw do znaku towarowego należy łączyć z korzystaniem przez podmiot z określonych praw majątkowych. Przepisy ustaw podatkowych nie definiują pojęcia znaku towarowego. W tym celu należy się odnieść do regulacji zawartych w ustawie z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (dalej upwp). Artykuł 1 ust. 1 pkt 1 upwp normuje m.in. stosunki w zakresie wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych.

Z kolei w myśl art. 120 ust. 1 tej ustawy znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy.

Przepisy ustawy o CIT odnoszą się do problematyki znaków towarowych czy licencji m.in. w kontekście nabycia prawa do korzystania z takich praw majątkowych. Artykuł 16b ust. 1 ustawy o CIT wymienia podlegające amortyzacji nabyte składniki majątkowe, w tym m.in.: licencje czy prawa określone w ustawie – Prawo własności przemysłowej (pkt 6 tej regulacji), które stanowią wartości niematerialne i prawne, pod warunkiem że:

- są wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane przez niego do używania na podstawie umowy licencyjnej (sublicencji), umowy najmu, dzierżawy lub umowy leasingu,

- można je wykorzystywać gospodarczo już w dniu przyjęcia do używania,

- przewidywany okres ich używania jest dłuższy niż rok.

Przez odpisy lub bezpośrednio

Po spełnieniu określonych powyżej warunków nabyte przez podatnika prawo do korzystania ze znaku towarowego zasadniczo może dla niego stanowić wartość niematerialną i prawną(dalej:WNiP). Konsekwencją takiej kwalifikacji jest możliwość dokonywania przez podatnika odpisów amortyzacyjnych od ich wartości początkowej. Odpisów takich dokonuje się jednak począwszy od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym tę wartość wprowadzono do odpowiedniej ewidencji.

Ponadto podatnik może zostać także obciążony za korzystanie ze znaku towarowego w formie opłat okresowych. W takiej sytuacji, jeżeli niemożliwe jest określenie wartości początkowej WNiP, to podatnik powinien rozliczać opłaty na zasadach właściwych dla kosztów uzyskania przychodów zgodnie z art. 15 ustawy o CIT. W konsekwencji, wydatki ponoszone na opłaty związane z korzystaniem ze znaku towarowego mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, jeżeli istnieje związek przyczynowy między możliwością uzyskania przychodu bądź zabezpieczeniem jego źródła.

Podobnie wygląda sytuacja z licencją za korzystanie z oprogramowania komputerowego. Podatnik również ma możliwość rozliczania ich na opisanych zasadach, właściwych dla wartości niematerialnych i prawnych lub – w przypadku ustalenia między stronami opłat cyklicznych (np. miesięcznych) – rozliczenia ich jako kosztów uzyskania przychodów zgodnie z art. 15 ustawy o CIT.

Poza ewidencją i bez kosztów

Podatnik, nabywając prawo do korzystania ze znaku towarowego, wprowadza je do ewidencji i rozlicza w kosztach uzyskania przychodów poprzez odpisy amortyzacyjne. Jeżeli jednak nie jest możliwe ustalenie wartości początkowej nabytego prawa, a strony ustaliły, że za korzystanie z niego pobierane są przykładowo opłaty miesięczne, to wówczas zasadniczo podatnik rozlicza je w kosztach uzyskania przychodów na podstawie otrzymanych faktur.

Jednak w przypadku gdy korzystanie ze znaku towarowego czy oprogramowania będzie miało charakter nieodpłatny i nie będzie się wiązać z wprowadzeniem przez podatnika do ewidencji WNiP ani nie będzie rozliczane przez niego jako koszt uzyskania przychodów (brak faktur dokumentujących zakup), będzie to widoczne jak na dłoni dla organów podatkowych przeprowadzających kontrolę. Jeśli zatem podatnik nie wprowadził praw majątkowych do ewidencji WNiP ani nie potrąca opłat za korzystanie z tych praw w kosztach uzyskania przychodów, to wówczas organ podatkowy ma otwartą drogę do stwierdzenia po jego stronie przychodu do opodatkowania z tytułu nieodpłatnego świadczenia.

Dla ustalenia konsekwencji opisywanych zdarzeń konieczne jest zatem odwołanie się do kategorii świadczeń nieodpłatnych.

Ugruntowany pogląd fiskusa i sądów

Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT, przychodami są w szczególności wartość otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy lub praw, a także wartość innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń [...]. Mając to na uwadze, w przypadku nieodpłatnego korzystania przez podmiot z prawa, które nie stanowi jego własności, musi on rozpoznać przychód z nieodpłatnego świadczenia.

Ustawa o CIT nie definiuje pojęcia nieodpłatnego świadczenia. Jednakże w orzecznictwie i interpretacjach podatkowych ugruntował się pogląd, że dla celów podatkowych, przez nieodpłatne świadczenia należy rozumieć te wszystkie zdarzenia prawne lub gospodarcze, których skutkiem jest nieodpłatne, tj. niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu, przysporzenie w majątku podatnika, mające konkretny wymiar finansowy.

Kluczową cechą nieodpłatnego świadczenia jest więc to, że otrzymujący takie świadczenie nie jest zobowiązany do wykonania jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego. Aby zatem dane świadczenie mogło być uznane za świadczenie nieodpłatne konieczne jest, aby polegało ono wyłącznie na jednostronnym przysporzeniu po stronie podmiotu, który świadczenie to uzyskał (np.: wyrok NSA z 16 czerwca 2011 r., II FSK 788/10).

Nieodpłatne świadczenie wystąpi wówczas gdy podmiot korzystający z cudzych praw (tj. praw do znaku towarowego) nie będzie jednocześnie zobowiązany do jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego, przykładowo do obniżenia cen na towary czy usługi. W przeciwnym razie może dojść do sytuacji, kiedy strony dokonują względem siebie świadczeń wzajemnych i ekwiwalentnych, w związku z czym nie powstanie przysporzenie po żadnej ze stron a tym samym nie powstanie przychód do opodatkowania.

W sytuacji odwrotnej, gdy między stronami nie wystąpi wzajemność świadczeń (udokumentowana np.: odpowiednią umową), można mówić o przysporzeniu, które generuje po stronie korzystającego nieodpłatnie z prawa do znaku towarowego przychód do opodatkowania (zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT).

Na podstawie cen rynkowych

Sposób ustalania przychodu z tytułu nieodpłatnego świadczenia określa art. 12 ust. 6 ustawy o CIT. Zgodnie z jego pkt 4, wartość tego rodzaju świadczeń ustala się na podstawie cen rynkowych, stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.