Przy orzekaniu w sprawach o czyny zabronione na podstawie kodeks karny skarbowy sąd powinien kierować się określonymi wytycznymi.

Zgodnie z art. 12 § 2 sąd wymierza karę, środek karny lub inny środek według swego uznania, w granicach przewidzianych przez kodeks, bacząc, aby ich dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które mają one osiągnąć w stosunku do sprawcy, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Ponadto, zgodnie z art. 13 k.k.s., sąd uwzględnia w szczególności rodzaj i rozmiar ujemnych następstw czynu zabronionego, rodzaj i stopień naruszenia ciążącego na sprawcy obowiązku finansowego, jego motywację i sposób zachowania się, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem czynu zabronionego i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza czy czynił starania o zapobieżenie uszczupleniu należności publicznoprawnej lub o jej późniejsze wyrównanie.

Po stronie sądu leży więc obowiązek (oczywiście w przypadku stwierdzenia popełnienia czynu zabronionego, a także zaistnienia wszystkich przesłanek koniecznych do ukarania sprawcy) takiego dobrania kary, aby z jednej strony nie była ona zbyt wygórowana, z drugiej zaś była w takiej wysokości, aby zniechęcić sprawcę do ponownego zakazanego zachowania. Dodatkowo kara musi mieć także wymiar publiczny ukazujący społeczeństwu, że określone zachowania podlegają pewnym sankcjom i nie mogą być tolerowane w życiu publicznym.

Wykroczenia i przestępstwa

Podstawową karą przewidzianą w k.k.s. za popełnienie czynu zabronionego jest grzywna. Wynika to głównie z tego, że kodeks ten sankcjonuje czyny przeciwko obowiązkom fiskalnym, które w głównej mierze prowadzą do uiszczenia określonej daniny na rzecz fiskusa.

Orzekając karę grzywny, należy uwzględnić stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy oraz jego dochody i możliwości zarobkowe

W przypadku wykroczenia skarbowego karą jest grzywna wymierzona kwotowo (art. 47 § 1 k.k.s.), natomiast w przypadku przestępstw skarbowych karami są: grzywna w stawkach dziennych oraz kary ograniczenia i pozbawienia wolności (art. 22 § 1 k.k.s.).

K.k.s. przewiduje także środki karne. W przypadku wykroczenia będziemy mówić o: dobrowolnym poddaniu się odpowiedzialności, przepadku przedmiotów, ściągnięciu równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów (zgodnie z art. 47 §2 k.k.s.).

Natomiast w przypadku przestępstwa skarbowego środkami karnymi są: dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, przepadek przedmiotów, ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów, przepadek korzyści majątkowej, ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej, zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska, podanie wyroku do publicznej wiadomości, pozbawienie praw publicznych, środki związane z poddaniem sprawcy próbie (warunkowe umorzenie postępowania karnego, warunkowe zawieszenie wykonania kary, warunkowe zwolnienie – art. 22 § 2 k.k.s.).

Kwota zależy od rodzaju postępowania

Wykroczenie skarbowe karane jest grzywną określoną kwotowo. Zgodnie z art. 48 § 1 k.k.s. grzywna wynosi od jednej dziesiątej minimalnego wynagrodzenia (czyli obecnie 150 zł) do dwudziestokrotności minimalnego wynagrodzenia (czyli w tej chwili 30 tys. zł).

Wysokość grzywny za wykroczenie skarbowe zależy od rodzaju postępowania, w jakim sprawa jest prowadzona. W postępowaniu nakazowym górna granica grzywny ograniczona jest do wysokości dziesięciokrotności minimalnego wynagrodzenia (czyli obecnie 15 tys. zł). Natomiast w postępowaniu mandatowym górna granica grzywny ustalona została na poziomie podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia, czyli obecnie 3 tys. zł (odpowiednio § 2 i 3 wspomnianego przepisu).

Warto także zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku popełnienia dwóch lub więcej wykroczeń skarbowych i zarazem jednoczesnego za nie ukarania sąd wymierza grzywnę do wysokości górnej granicy kary ustawowej zwiększonej o połowę (a więc trzydziestokrotność minimalnego wynagrodzenia, co obecnie daje 45 tys. zł).

Jakie wartości przyjąć

Praktycznym problemem wynikającym z art. 48 k.k.s. jest brak wskazania przez ten przepis daty ustalenia wysokości minimalnego wynagrodzenia. W doktrynie kształtują się dwa stanowiska. Zgodnie z pierwszym należy przyjmować wartość minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w momencie popełnienia czynu zabronionego. Drugie z kolei nakazuje przyjąć tę wartość w momencie orzekania.

Jeżeli od momentu popełnienia czynu do momentu orzeczenia kary wysokość minimalnego wynagrodzenia się zmieni, wtedy pojawia się problem, jaką jego wysokość brać pod uwagę do określenia kwotowego progu minimalnego oraz maksymalnego grzywny (zgodnie z art. 53 § 4 k.k.s. minimalne wynagrodzenie określa się na podstawie ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, ustawa ta mówi, że ustalane jest ono corocznie).

Warto przy tej okazji zwrócić uwagę na powszechną zasadę regulacji karnych, dotyczącą przepisów intertemporalnych. Chodzi o wymierzanie kary na podstawie nowych przepisów, chyba że przepisy starsze są dla sprawcy względniejsze. Stosując tę zasadę – moim zdaniem – należałoby brać pod uwagę moment, w którym minimalne wynagrodzenie za pracę jest niższe. W praktyce prowadziłoby to do uwzględniania wcześniejszego minimalnego wynagrodzenia (jest ono często niższe niż to późniejsze).

Jednakże z uwagi na stan faktyczny problemem może się okazać samo wskazanie momentu popełnienia czynu (takiego kłopotu nie będzie natomiast w momencie orzekania).

Stosując karę grzywny, należy uwzględnić stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy oraz jego dochody i możliwości zarobkowe. Mówi o tym art. 48 § 4 k.k.s. Celem tego przepisu jest zróżnicowanie wymierzenia kary w taki sposób, aby była ona dotkliwa dla sprawcy, jednocześnie jednak nie powinna być rażąco wygórowana w stosunku do popełnionego czynu.

Najpierw liczba stawek

W przypadku przestępstw skarbowych katalog kar został przez ustawodawcę powiększony w stosunku do tych, jakie grożą za wykroczenia skarbowe. Inaczej została także uregulowana sama kara grzywny. Przy przestępstwach skarbowych grzywnę ustala się poprzez określenie liczby stawek dziennych oraz wartości jednej stawki dziennej. Tak więc kara za przestępstwa skarbowe to grzywna będąca składową dwóch elementów. Dopiero ich iloczyn stanowi wysokość grzywny, jaką zostanie ukarany popełniający przestępstwo.

Stosownie do art. 23 k.k.s. sąd, wymierzając karę grzywny, określa zarówno wysokość stawki dziennej, jak i liczby tych stawek. Ustawodawca, podobnie jak w przypadku wykroczenia, zakreślił minimalną i maksymalną wysokość stawek dziennych, będących odpowiednio jedną trzydziestą minimalnego wynagrodzenia (obecnie to 50 zł) oraz jej czterystukrotnością (czyli 20 tys. zł). Także liczba stawek dziennych jest ograniczona ustawowo – od 10 do 720.

Wysokość grzywny podlega różnym zmianom. W części szczególnej kodeksu często zdarza się określenie mniejszej ilości stawek dziennych za poszczególny czyn zabroniony. Zmiana ilości dopuszczalnych stawek dziennych zachodzi także w przypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary. Mówić tutaj będziemy o wymierzeniu kary grzywny do wysokości 1080 stawek dziennych (taki sam limit jest w przypadku wymierzenia kary łącznej – czyli popełnienia co najmniej dwóch czynów zabronionych). Wysokość kary ograniczana jest także w postępowaniu nakazowym – do wysokości 200 stawek dziennych.

Podobnie jak w przypadku wykroczeń może się pojawić – zasygnalizowany już wcześniej – problem dotyczący daty, z jakiej należy ustalać wysokość minimalnego wynagrodzenia.

Dla kogo ograniczenie i pozbawienie wolności

Za przestępstwo skarbowe sąd może, poza grzywną, wymierzyć karę ograniczenia oraz pozbawienia wolności.

Kara ograniczenia wolności wymierzana jest w miesiącach (najkrócej może trwać miesiąc, najdłużej zaś rok – art. 26 § 4 k.k.s. w związku z art. 34 kodeksu karnego). W przypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary nie może ona przekroczyć dwóch lat (ten sam limit jest w przypadku wymierzenia kary łącznej).

Kara ta polega na łącznym:

- zakazie zmiany miejsca stałego pobytu, chyba że uzyska się zgodę sądu,

- zobowiązaniu do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne

- i obowiązku udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym. Jeśli jednak skazany jest zatrudniony, sąd zamiast zobowiązania do wykonywania nieodpłatnej pracy może orzec potrącenie od 10 do 25 proc. wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny przez niego wskazany.

Z potrąceniem tym nierozłącznie związany jest zakaz rozwiązywania stosunku pracy przez skazanego bez zgody sądu.

Kolejna kara to pozbawienie wolności. Może ono trwać od pięciu dni do pięciu lat. Karę tę wymierza się w latach, miesiącach i dniach (art. 27 k.k.s.). Górna granica kary często ulega zmniejszeniu w zależności od danego czynu zabronionego, co wynika z uregulowań szczególnych. W przypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary pozbawienia wolności górnym limitem, do jakiego może być ona podniesiona, jest dziesięć lat (w przypadku kary łącznej limit górny wynosi 15 lat).

Warto też pamiętać o art. 26 k.k.s. Otóż w przypadku zagrożenia danego czynu zabronionego karą pozbawienia wolności sąd może orzec zamiast niej karę ograniczenia wolności.

Wprawdzie przepis wskazuje, że sąd może orzec karę ograniczenia wolności, w szczególności gdy orzeka równocześnie środek karny wymieniony w art. 22 § 2 pkt 2 – 6, jednak orzeczenie środka karnego nie stanowi warunku koniecznego do stosowania tej instytucji. Sąd może też równolegle orzec grzywnę (do górnej granicy zagrożenia za dane przestępstwo).

Autor jest prawnikiem w kancelarii prawnopodatkowej Perfekt w Sosnowcu