Kary umowne uregulowane są w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksie cywilnym[/link].

Zgodnie z jego art. 483 § 1 strony mogą zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Paragraf 2 tego przepisu mówi, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

W myśl art. 484 § 1 [b]w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody.[/b]

Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

[srodtytul]Zwykle zmniejszą dochód[/srodtytul]

Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 22 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=3EC0892953EAF58605FEE453B6E7CBF6?id=115893]ustawy o CIT[/link] nie uważa się za koszty uzyskania kar umownych i odszkodowań z tytułu:

- wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług

- zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad

- zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług.

Takie same zasady obowiązują przedsiębiorców opłacających podatek dochodowy od osób fizycznych (art. 23 ust. 1 pkt 19 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=80474]ustawy o PIT[/link]).

Oznacza to, że pozostałe kary umowne są kosztem uzyskania przychodów, o ile tylko spełniają ich definicję.

Jedną z najczęstszych przyczyn zapłaty kary umownej jest nieterminowe wykonanie usługi.

[srodtytul]Nieterminowe wykonanie[/srodtytul]

Sytuacją taką zajmowała się m.in. [b]Izba Skarbowa w Katowicach w interpretacji z 27 października 2009 r. (IBPBI/1/415-648/09/BK).[/b] Z pytaniem zwrócił się przedsiębiorca, który zajmuje się wykonywaniem robót budowlano-montażowych.

W związku z niewykonaniem jednej z umów na czas musiał zapłacić karę umowną (mimo że kontrahent nie miał zastrzeżeń co do jakości wykonanych robót). Wnioskodawca wyjaśnił, że opóźnienie nie było przez niego zawinione – przyczyną była niesprzyjająca pogoda.

Izba skarbowa zgodziła się ze stanowiskiem przedsiębiorcy, że kara umowna będzie kosztem uzyskania przychodów. Artykuł 23 ust. 1 ustawy o PIT nie wyłącza bowiem z tej kategorii kar zapłaconych z tytułu nieterminowego wykonania usługi.

[srodtytul]Zerwanie na etapie kontraktacji[/srodtytul]

Z odpowiedzi [b]Izby Skarbowej w Poznaniu z 22 września 2009 r. (ILPB3/423-476/09-2/ŁM)[/b] wynika, że firma może zaliczyć do kosztów podatkowych karę umowną zapłaconą z tytułu zerwania umowy kontraktacji. Interpretacja dotyczyła sytuacji, gdy powodem zerwania umowy była możliwość tańszego zakupu surowców.

Z pytaniem zwróciła się spółka akcyjna. Jest ona stroną umowy kontraktacji, której przedmiotem jest dostawa słodu będącego jednym z podstawowych komponentów wykorzystywanych w procesie produkcyjnym. Umowa została zawarta w 2007 r.

Wtedy ceny słodu na rynku były znacznie wyższe niż obecnie. Teraz firma może kupić ten produkt po dużo niższej cenie. W związku z tym strony umowy zawarły porozumienie, na mocy którego kontrahent spółki zgadza się odstąpić od roszczenia o wykonanie umowy kontraktacji, a spółka zobowiązuje się do uiszczenia na jego rzecz określonej sumy pieniędzy.

Izba skarbowa zgodziła się, że będzie ona kosztem uzyskania przychodu. Nawet po uwzględnieniu tych płatności koszt nabycia słodu od nowego dostawcy będzie bowiem niższy niż cena zakontraktowana pierwotnie. Poniesienie tego wydatku jest więc uzasadnione ekonomicznie.

[srodtytul]Błędy w dostawach[/srodtytul]

Fiskus nie kwestionuje także prawa do zaliczenia do kosztów kar umownych z tytułu dostaw niezgodnych z umową lub zamówieniem (niewłaściwy towar, ilość, nieterminowa dostawa).

Potwierdza to [b]Izba Skarbowa w Poznaniu w piśmie z 25 czerwca 2009 r. (ILPB3/423-251/09-4/MC).[/b]Innym ciekawym problemem, który musiały rozstrzygnąć organy podatkowe, było odszkodowanie zapłacone przez firmę za naruszenie zakazu konkurencji. Chodzi o sytuację, gdy pierwotnie zobowiązała się ona do współpracy tylko z jednym kontrahentem z danej branży, a później uznała, że to jej się nie opłaca.

[b]Izba Skarbowa w Bydgoszczy w interpretacji z 1 kwietnia 2009 r. (ITPB1/415-50/09/WM)[/b] potwierdziła, że wtedy zapłacona kara umowna jest kosztem uzyskania przychodu. W piśmie tym czytamy, że działalność podmiotu gospodarczego czasami może prowadzić do naruszania praw innych podmiotów i z tego tytułu może on być

zobowiązany do ponoszenia kosztów sankcyjnych. Jeżeli takie działanie jest ekonomicznie, gospodarczo i racjonalnie uzasadnione, to wydatek ten można zaliczyć do kosztów podatkowych.

[srodtytul]Trener bez wyników, ale z odszkodowaniem[/srodtytul]

Z ciekawym wnioskiem o interpretację zwrócił się do Izby Skarbowej w Warszawie jeden z klubów sportowych. Spółka ta wykonuje zadania statutowe m.in. w zakresie uprawiania profesjonalnego piłki nożnej. Spółka podpisała umowę o świadczenie usług trenerskich z osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą.

Umowa obowiązywała od 1 lipca 2008 r. do 30 czerwca 2009 r.

Strony ustaliły, że w sezonie 2008/2009 celem sportowym jest uzyskanie awansu do rozgrywek ekstraklasy. Postanowiły również, że w sytuacji, gdy przed upływem okresu, na który została zawarta umowa, klub powierzy obowiązki trenera innej osobie, to będzie zobowiązany do zapłaty kary umownej w wysokości sumy świadczeń miesięcznych brutto pozostałych do ostatniego dnia obowiązywania umowy.

W okresie trwania rozgrywek osiągnięcia trenera nie były zadowalające. Zarząd spółki podjął więc decyzję o jego zmianie. Spółka spytała, czy wypłacona kwota będzie kosztem.

W odpowiedzi z 24 września 2009 r. [b](IPPB3/423-361/09-4/GJ) Izba Skarbowa w Warszawie[/b] uznała, że spółka nie może jej rozliczyć jako koszt podatkowy.

To dlatego, że zaakceptowana w umowie przez wnioskodawcę „kara umowna” jest sprzeczna z istotą tej instytucji uregulowanej w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksie cywilnym[/link]. Kwota ustalona przez strony umowy została bowiem wypłacona osobie (trenerowi), która nienależycie wykonała swoje zobowiązanie niepieniężne.

Izba zgodziła się ze spółką, że ustalona kara nie mieści się w katalogu wyłączającym ją z kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy. Jej zdaniem [b]wydatek ten nie spełnia jednak podstawowej przesłanki wynikającej z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT: między nim a przychodami nie ma związku przyczynowo-skutkowego.[/b]

Izba nie dopatrzyła się również związku z zachowaniem lub zabezpieczeniem źródła przychodów. Argumentowała, że spółka poniosła szkodę w postaci wyraźnego spadku wyników w meczach piłkarskich.

Wiązało się to z osiąganiem niższych przychodów ze sprzedaży biletów na mecze. Wypłaty „kary umownej” osobie za to odpowiedzialnej w żaden sposób nie można zakwalifikować jako wydatek poniesiony w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów.

[ramka][b]Ważne [/b]

Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej. Dotyczy to również sytuacji, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.[/ramka]