Ile przedsiębiorca zarabia, gdzie ma konta bankowe, czy płaci wszystkie podatki – te i inne informacje fiskus zdobywa na podstawie przepisów ordynacji podatkowej (op). Pozwalają na to art. 82 – 86 op dotyczące informacji podatkowych. Szczegółowy tryb przekazywania tych informacji i osoby do tego zobowiązane wskazuje rozporządzenie ministra finansów z 24 grudnia 2002 r. w sprawie informacji podatkowych (DzU nr 240, poz. 2061 ze zm.).

Informacje o przedsiębiorcach fiskus może zdobyć również w trakcie kontroli skarbowej. Duże znaczenie – dla pozyskania określonych danych – ma także wymiana informacji podatkowych z innymi państwami (art. 305a – 305o), w tym z państwami UE.

Informacje podatkowe, o których mowa w art. 82 – 84 op, umożliwiają przedstawicielom fiskusa zdobywanie wiedzy na użytek kontroli podatkowej. Po część informacji zwracają się same organy podatkowe. Inne dane dostarczają systematycznie i bez wezwania podmioty zobowiązane do tego na mocy przepisów.

Zakres informacji o transakcjach zależy od tego, kto informuje i kim jest jego kontrahent. Duże znaczenie ma to, czy jest nim osoba krajowa, czy zagraniczna i jaka jest suma należności albo suma zobowiązań (wartość transakcji). Pewne rodzaje transakcji z tego obowiązku są bowiem w ogóle wyłączone.

Warto pamiętać, że wszystkie informacje podatkowe objęte są tajemnicą skarbową. Sposób ich ochrony oraz dostęp do nich określają przepisy o tajemnicy skarbowej zamieszczone w art. 293 – 305 op.

Do sporządzania i udzielania informacji podatkowych o kontrahentach będących podmiotami krajowymi zobowiązane są:

- osoby prawne, a więc spółki akcyjne, z o.o., przedsiębiorstwa, spółdzielnie, fundacje, stowarzyszenia,

- jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej (np. instytucje, spółki cywilne, jawne, komandytowe),

- osoby fizyczne, ale tylko prowadzące działalność gospodarczą.

Mają one obowiązek – na pisemne żądanie organu podatkowego – informowania o zdarzeniach wynikających ze stosunków cywilnoprawnych albo z prawa pracy, mogących mieć wpływ na powstanie obowiązku podatkowego lub wysokość zobowiązania podatkowego osób lub jednostek, z którymi zawarły umowę. Obowiązek ten określany jest bardzo szeroko. Obejmuje wszelkiego rodzaju umowy cywilnoprawne: sprzedaży, dostawy, dzierżawy, zamiany, darowizny itd.

Choć nie jest on ograniczony jednoznacznie do transakcji z przedsiębiorstwami czy firmami, w praktyce dotyczy głównie ich. Chodzi bowiem o informacje o zdarzeniach mogących mieć wpływ na powstanie obowiązku podatkowego lub wysokość zobowiązania podatkowego kontrahentów. Większość transakcji konsumenckich, jak np. kupno samochodu na użytek prywatny, mebli, nie ma związku z taką działalnością. Nie pociąga za sobą obowiązku zapłacenia podatków ani nie ma wpływu na ich wysokość. Nie może więc dotyczyć ich przewidziany w art. 82 obowiązek informowania.

Dodatkowe ograniczenie obowiązku informowania na żądanie wynika z rozporządzenia w sprawie informacji podatkowych. Osoby prawne i jednostki niemające osobowości prawnej są obowiązane informować organ podatkowy, jeżeli suma należności albo suma zobowiązań w roku podatkowym wynikająca z umów z tym samym partnerem przekroczyła równowartość 10 000 euro. Wartość należności lub zobowiązań wynikających z poszczególnych umów jest nieistotna.

Podobny obowiązek przekazywania informacji obciąża osoby fizyczne, które są przedsiębiorcami i prowadzą księgi podatkowe (rachunkowe, księgę przychodów i rozchodów, ewidencje i rejestry przewidziane dla celów podatkowych przez podatników, płatników, inkasentów – art. 3 ust. 1 pkt 4 op). Ci przedsiębiorcy muszą sporządzać informacje wtedy, gdy wartość należności albo zobowiązania z jednorazowej umowy przekracza równowartość 3000 euro. Jeśli jednak suma należności albo suma zobowiązań wynikających z transakcji przeprowadzonych z tym samym kontrahentem w roku podatkowym jest wyższa niż równowartość 10 000 euro, powinność ta dotyczy wszystkich transakcji, bez względu na wartość należności czy zobowiązań wynikających z poszczególnych umów.

Wszystkie wymienione osoby muszą sporządzić informacje za okresy wskazane w pisemnym żądaniu i przekazać w terminie 30 dni od doręczenia żądania. Obowiązuje oficjalny wzór informacji. Określa go załącznik do rozporządzenia w sprawie informacji podatkowych.

Odmiennie unormowana jest powinność przekazywania danych o umowach zawartych z nierezydentami w rozumieniu przepisów prawa dewizowego (tj. osobami zagranicznymi >patrz ramka). Osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, osoby fizyczne, ale tylko prowadzące działalność gospodarczą, mają obowiązek informowania organu podatkowego o niektórych transakcjach bez wezwania.

Dotyczy to wszystkich umów, w których stroną jest nierezydent. Nie ma zastrzeżenia, że chodzi o transakcje mające wpływ na powstanie obowiązku podatkowego lub wysokość zobowiązania podatkowego. Jednakże w § 3 rozporządzenia z 24 grudnia 2002 r. wprowadzono warunki ograniczające zakres tego obowiązku. Odnosi się on tylko do umów z nierezydentami, jeśli:

- jedna ze stron umowy bezpośrednio lub pośrednio bierze udział w zarządzaniu lub kontroli drugiej strony umowy albo posiada udział w jej kapitale uprawniający do co najmniej 5 proc. wszystkich praw głosu,

- inny pomiot niebędący stroną umowy równocześnie bierze udział, bezpośrednio lub pośrednio, w zarządzaniu lub kontroli podmiotów będących stronami umowy, której dotyczy informacja, albo posiada udziały w kapitałach tych podmiotów uprawniających do co najmniej 5 proc. wszystkich praw głosu,

- nierezydent będący stroną umowy ma na terytorium RP przedsiębiorstwo, oddział lub przedstawicielstwo w rozumieniu odrębnych przepisów (chodzi o przepisy umów o unikaniu podwójnego opodatkowania).

We wszystkich wskazanych wypadkach polski kontrahent jest zobowiązany do informowania o transakcjach z nierezydentami, ale tylko jeśli wiedział lub mógł przy zachowaniu należytej staranności wiedzieć o fakcie posiadania udziałów uprawniających do co najmniej 5 proc. wszystkich praw głosu albo o posiadaniu przez nierezydenta przedsiębiorstwa, oddziału albo zakładu na terytorium RP.

W odniesieniu do tych kontrahentów obowiązek informowania ma zapobiegać stosowaniu cen transferowych.

Gdy kontrahentem jest nierezydent mający na terytorium Polski przedsiębiorstwo, oddział lub przedstawicielstwo, krajowy kontrahent musi informować urząd skarbowy o każdej umowie, z której jednorazowa wartość należności albo zobowiązań przekracza równowartość 5000 euro. W pozostałych sytuacjach obowiązek ten dotyczy tylko transakcji z tym samym kontrahentem, gdy suma należności albo suma zobowiązań wynikających z umów przekracza w roku podatkowym równowartość 300 000 euro.

Informacje dotyczące transakcji z nierezydentami muszą być sporządzane bez wezwania za każdy rok podatkowy. Obowiązuje przy tym formularz, którego wzór określa załącznik do rozporządzenia z 24 grudnia 2002 r.

Krajowi kontrahenci zobowiązani do przekazywania informacji kierują je do urzędów właściwych ze względu na swoją siedzibę albo miejsce zamieszkania. Przesyłają je w terminie do końca trzeciego miesiąca, licząc od zakończenia roku podatkowego (a ten u przedsiębiorcy nie musi pokrywać się z kalendarzowym). W informacjach uwzględniają wartość należności lub zobowiązań wynikającą z wystawionych lub otrzymanych faktur albo rachunków potwierdzających zawarcie umowy.

O wypłacie wynagrodzenia nierezydentom (w rozumieniu prawa dewizowego) za świadczone na ich rzecz usługi (wykonaną pracę) muszą bez wezwania informować urzędy skarbowe osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Obowiązek ten mają jednak tylko w dwóch wypadkach:

- gdy w związku z umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania i innymi umowami międzynarodowymi może to mieć wpływ na obowiązki podatkowe osób otrzymujących wynagrodzenie oraz

- gdy nierezydent jest powiązany z wypłacającym mu wynagrodzenie w taki sposób, że bezpośrednio albo pośrednio bierze udział w zarządzaniu lub kontroli tego podmiotu albo ma udział w jego kapitale uprawniającym go do co najmniej 5 proc. wszystkich praw głosu.

Obowiązki takie nakłada na wymienionych przedsiębiorców i instytucje art. 82a op. Natomiast rozporządzenie wykonawcze z 24 grudnia 2002 r. określa, jakie dane ma zawierać ta informacja. Chodzi o dane identyfikujące obie strony oraz – jeśli przekazujący informację mógł przy zachowaniu należytej staranności o tym wiedzieć – wskazujące czas pobytu nierezydenta w Polsce, wysokość wynagrodzenia oraz termin jego wypłaty.

Autor informacji sporządza ją i przesyła urzędowi właściwemu do opodatkowania nierezydentów będących osobami fizycznymi w terminie do końca miesiąca następującego po tym, w którym nierezydent rozpoczął świadczenie usług czy wykonywanie pracy. Również tę informację sporządza się na formularzu, którego wzór jest załącznikiem do rozporządzenia.

Obowiązek informowania o transakcjach, i to zarówno z krajowymi kontrahentami, które byłyby ewentualnie sporządzane na żądanie organu podatkowego, jak i nierezydentami, które byłyby przesyłane co do zasady automatycznie, jest wyłączony w odniesieniu do czterech rodzajów transakcji. Nie dotyczy on umów o wartości przekraczającej wskazane wcześniej limity, ale:

- zawartych w trybie przepisów o zamówieniach publicznych,

- umów kredytu albo pożyczki zawartych przez banki i agencje rządowe z osobami prawnymi, jednostkami organizacyjnymi niemającymi osobowości prawnej oraz indywidualnymi przedsiębiorcami zobowiązanymi do posiadania ksiąg podatkowych,

- umów objętych (zgodnie z odrębnymi przepisami) tajemnicą państwową lub bankową,

- umów związanych z zaspokajaniem potrzeb wspólnot samorządowych (gmin, powiatów), w szczególności z usługami komunalnymi.

Jak przeliczać na złote

Dla ustalenia określonych w euro limitów zobowiązań wynikających z transakcji, o których trzeba informować urząd skarbowy, przyjmuje się średni kurs euro ustalony przez NBP na 30 września roku poprzedzającego rok podatkowy, w którym zawarto umowę. Na 2008 r. właściwy kurs euro to 3,775 zł, a na 2007 r. – 3,9835 zł.

Obowiązki wynikające z innych ustaw

W art. 82 § 1 pkt 3 op zastrzega się, że osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej (instytucje, spółki cywilne, jawne, komandytowe), osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą obowiązane są do sporządzania i przekazywania informacji podatkowych w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Takie unormowania zawierają przepisy ustawy o VAT. Niezależnie od ordynacji podatkowej obowiązek informowania o pewnych transakcjach wprowadza też ustawa z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł i przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu. Obowiązkami informacyjnymi obciąża ona przede wszystkim banki, domy maklerskie, notariuszy, przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie pośrednictwa w obrocie nieruchomościami. Ustawa ma na celu zapobieganie tzw. praniu brudnych pieniędzy. Systemem tym zawiaduje generalny inspektor informacji finansowej, będący podsekretarzem stanu w Ministerstwie Finansów.

Rezydentami są

:

- osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w kraju oraz osoby prawne mające siedzibę w kraju, a także inne podmioty mające siedzibę w kraju, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu,

- znajdujące się w kraju oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez nierezydentów,

- polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa oraz misje specjalne, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych i konsularnych.

Nierezydentami są

:

- osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania za granicą oraz osoby prawne mające siedzibę za granicą i inne podmioty mające siedzibę za granicą zdolne do zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu,

- znajdujące się za granicą przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów,

- obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, misje specjalne i organizacje międzynarodowe, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych oraz konsularnych. Krajem jest terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Nowy rachunek w banku, kupno działki czy mieszkania, sprzedaż egzekucyjna nieruchomości – o wszystkich tych zdarzeniach fiskus na pewno się dowie

Informacje przekażą mu banki, sądy, notariusze albo komornicy.

Do informacji podatkowych dostarczanych fiskusowi automatycznie, bez wezwania, należą:

- comiesięczne informacje (w formie dokumentu elektronicznego) o założonych i zlikwidowanych rachunkach osób prowadzących działalność gospodarczą, które banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK) muszą przekazywać w terminie do 7 dnia następnego miesiąca ministrowi finansów,

- informacje o zdarzeniach prawnych, które mogą powodować powstanie obowiązku zapłaty podatku, przekazywane urzędom skarbowym przez sądy, komorników sądowych oraz notariuszy.

Zdarzenia te i tryb ich przekazywania ustalił minister sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem finansów w rozporządzeniu z 28 czerwca 2004 r. w sprawie określenia rodzaju i zakresu informacji przekazywanych organom podatkowym przez sądy, komorników sądowych i notariuszy oraz terminu, formy, z uwzględnianiem formy wypisu aktu i sposobu ich przekazywania (DzU nr 156, poz. 1640).

Sądy przekazują do urzędów skarbowych postanowienia o stwierdzeniu nabycia nieruchomości przez zasiedzenie, o nabyciu spadku, o zniesieniu współwłasności, o przysądzeniu własności nieruchomości (i innych składników majątkowych) nabywcy w postępowaniu egzekucyjnym, o przedsiębiorcach wykreślonych z KRS, jeśli wcześniej nie zostały te informacje przesłane na podstawie ustawy o KRS. Komornicy z kolei przekazują informacje o wypłacie zaległego wynagrodzenia i sprzedaży egzekucyjnej nieruchomości i towarów, a notariusze wypisy z aktów notarialnych, które mogą spowodować obowiązek płacenia podatku od spadków i darowizn oraz podatku od czynności cywilnoprawnych, a więc przede wszystkim akty notarialne sprzedaży nieruchomości, umowy pożyczki, umowy spółki.

Dane z sądów i od komorników są przesyłane do 15 dnia następnego miesiąca. Notariusze przekazują je do 7 dnia każdego miesiąca.

Banki, SKOK oraz inne instytucje finansowe (np. domy maklerskie) obowiązane są także do udzielania, na pisemne żądanie ministra finansów, informacji, o które wystąpiły władze państw obcych.

Tylko na żądanie, a więc gdy uzasadniają to potrzeby fiskusa, do przekazywania informacji obowiązane są jednostki organizacyjne (oddziały) ZUS. Te informacje dotyczyć mogą składek płatników i ubezpieczonych. Żądać ich może naczelnik urzędu skarbowego albo urzędu celnego.

Osoby zobowiązane do złożenia informacji, jeśli uchylają się od tego obowiązku, mogą być ukarane grzywną. Może ona wynieść nawet 100 stawek dziennych. Jeśli informacji nie składa płatnik podatku, grzywna może być jeszcze wyższa i sięgnąć nawet 180 stawek dziennych. Jeśli podamy informację nieprawdziwą, musimy liczyć się z grzywną w wysokości 240 stawek dziennych. Jedna stawka dzienna nie może być niższa od 1/30 części minimalnego wynagrodzenia (czyli 31,20 zł) ani też przekraczać jej 400-krotności (12 480 zł). Minimalne wynagrodzenie w 2007 roku wynosi 936 zł.

W wypadkach mniejszej wagi sprawcy wymienionych czynów mogą być ukarani grzywną, jak za wykroczenie skarbowe. Wymierzana jest ona w granicach od 1/10 (93,60 zł) do 20-krotności (18 720 zł) minimalnego wynagrodzenia.

Nie ma szans, byśmy zapomnieli o zapłacie podatku od środków transportowych albo podatku od nieruchomości

Organy podatkowe dowiedzą się o zarejestrowaniu nowego pojazdu lub pozwoleniu na użytkowanie obiektu budowlanego i przypomną o należnym podatku.

Organy rejestrujące pojazdy (są nimi co do zasady starostowie) zobowiązane są do przekazywania wójtom (burmistrzom, prezydentom miast) comiesięcznych informacji o zarejestrowanych i wyrejestrowanych pojazdach objętych podatkiem od środków transportowych. Do nich bowiem należy ściąganie tej daniny. Informacja ta jest sporządzana bezpłatnie, bez wezwania i kierowana do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub adres siedziby nabywcy pojazdu.

Informacje starostowie przekazują w terminie do 15 dnia następującego po miesiącu, w którym zarejestrowano albo wyrejestrowano pojazd. Oprócz danych zbywcy i nabywcy, daty nabycia czy wyrejestrowania pojazdu, jego numeru rejestracyjnego, musi ona zawierać dane decydujące o odnoszącej się do tego pojazdu stawce podatku drogowego. Podają zatem rodzaj i typ środka transportu, rok produkcji, dopuszczalną masę całkowitą pojazdu, jego masę własną i dopuszczalną masę całkowitą zespołu pojazdów, liczbę osi, rodzaj zawieszenia, nacisk na siodło ciągnika, liczbę miejsc do siedzenia w autobusie, a także dane o wpływie na środowisko naturalne.

To jednak nie wszystko. Informacje o zarejestrowanych pojazdach, i to wszystkich, trafiają automatycznie i bez wezwania także do naczelnika urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub adres nabywcy. Także one muszą znaleźć się w urzędzie skarbowym w tym samym terminie co informacje o pojazdach objętych podatkiem drogowym (od środków transportowych).

W rozporządzeniu z 24 grudnia 2002 r. nie zapomniano również o danych istotnych dla obciążenia podatkiem od nieruchomości. Informacje z tego zakresu napływają systematycznie do wójtów (burmistrzów, prezydentów miasta) jako właściwych w sprawach tego podatku, od organów administracji architektoniczno-budowlanej (są nimi co do zasady starostowie). Są to zawiadomienia (w formie kopii) o:

- pozwoleniu na użytkowanie obiektu budowlanego lub jego części;

- pozwoleniu na zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części;

- wyłączeniu całości lub części obiektu budowlanego z użytkowania;

- rozbiórce obiektu budowlanego;

- zakończeniu budowy, co do której nie zgłoszono sprzeciwu.

Dokumenty te muszą być wysłane do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce położenia obiektu budowlanego do 15 dnia miesiąca następującego po tym, w którym wydano decyzję ostateczną albo upłynął termin na zgłoszenie sprzeciwu.