Zanim spółka zaoferuje akcje swoim pracownikom, musi je najpierw nabyć. Taką możliwość stwarza art. 362 § 1 pkt 2 kodeksu spółek handlowych (dalej k.s.h.). Przy czym musimy pamiętać, że jest to wyjątek od reguły. Art. 362 k.s.h. zawiera bowiem ogólną zasadę wprowadzającą zakaz nabywania przez spółkę własnych akcji w ramach obrotu wtórnego. Zgodnie z § 1 spółka nie może nabywać wyemitowanych przez nią akcji. Taką transakcję uważa się za "nienaturalną", gdyż tworzy sytuację, w której sama spółka jest swoim wspólnikiem. Jednakże w § 2 przewidziano katalog wyjątków od powyższej zasady. Jednym z nich (pkt 2) jest możliwość nabycia przez spółkę akcji własnych, które mają być zaoferowane do nabycia pracownikom lub osobom, które zatrudnione były w spółce (lub w spółce z nią powiązanej) przez co najmniej trzy lata.
Ustawodawca wprowadzając wyjątki od zakazu nabywania własnych akcji przez spółkę, ustanowił jednak wiele dodatkowych warunków.
Przede wszystkim stosowną uchwałę musi podjąć walne zgromadzenie. Jak mówi bowiem art. 393pkt 6 k.s.h., nabycie własnych akcji w celu zaoferowania ich do nabycia pracownikom lub osobom, które zatrudnione były w spółce (lub w spółce z nią powiązanej), wymaga uchwały walnego zgromadzenia.
Art. 362 § 2 k.s.h. wprowadza kolejne ograniczenia. Nabywane przez spółkę akcje muszą być w pełni pokryte. Łączna wartość nominalna nabytych akcji własnych nie może przekroczyć 10 proc. kapitału zakładowego spółki z uwzględnieniem również wartości nominalnej pozostałych akcji własnych, posiadanych przez spółkę z innych tytułów. Ponadto łączna cena nabycia akcji własnych powiększona o koszty ich nabycia nie może być wyższa od kapitału rezerwowego, utworzonego w tym celu z kwot, które mogą być przedmiotem podziału między wspólnikami (art. 348 § 1 k.s.h.). Warunki wyliczone w art. 362 § 2 k.s.h. muszą być spełnione łącznie.
Uprawnieni do nabycia akcji w trybie art. 362 § 1 pkt 2 k.s.h. są pracownicy oraz osoby, które objęte są stosunkiem zatrudnienia (chodzi tu o niepracownicze stosunki pracy, umowy o zarządzanie, cywilnoprawne umowy o świadczenie usług itp.) w spółce lub w spółce z nią powiązanej (jej definicja zawarta jest w art. 4 § 1 pkt 5 k.s.h.). Oferta może być skierowana do tych osób tylko wówczas, gdy stosunek pracy lub zatrudnienia trwał co najmniej trzy lata. Dotyczy to też byłych pracowników oraz innych osób niegdyś zatrudnionych w spółce na podstawie innego tytułu prawnego.
Spółka po nabyciu akcji własnych zobowiązana jest zbyć je pracownikom. W doktrynie przyjmuje się, że spółka może sprzedać akcje pracownikom po cenie niższej od ceny nabycia. Preferencje mogą być różne, oprócz ceny może to być także odroczenie terminu płatności lub rozłożenie należności na raty. Tak jak wskazano powyżej, transakcja jest uzależniona bowiem od uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy, które może postanowić także o ustaleniu ceny sprzedaży akcji pracownikom. Interes wierzycieli na takiej operacji nie ucierpi, gdyż akcje nabywane dla pracowników mogą być finansowane jedynie z wolnych kapitałów własnych, tj. kapitału rezerwowego (art. 362 § 2 pkt 3 k.s.h.), co w przypadku zbycia akcji po niższej cenie powoduje tylko ich uszczuplenie. Ma to więc znaczenie jedynie w odniesieniu do samych akcjonariuszy, bo w konsekwencji może ograniczyć dywidendę. A biorąc pod uwagę, że co do zasady o podziale nadwyżki decyduje walne zgromadzenie, zgoda na taką transakcję musi być przez nie wyraźnie udzielona w uchwale. Może ona oczywiście mieścić się w samej uchwale o nabyciu akcji dla pracowników, w której to zarząd otrzymałby odpowiednie upoważnienie do gospodarowania określoną kwotą kapitału rezerwowego, z możliwością jego wykorzystania na preferencyjną sprzedaż.
W doktrynie przyjmuje się, że nie jest wykluczone także całkowicie bezpłatne wydanie akcji pracownikom, jeżeli ma to w danym przypadku uzasadnienie. Jako przykład wskazuje się np. sytuację, gdy spółka nabyła akcje nieodpłatnie od swego inwestora strategicznego, w celu ich "rozdania" pracownikom.
W jaki sposób rozliczyć przychód z akcji nabytych na preferencyjnych warunkach? W praktyce stosowane są dwa rozwiązania.
Zgodnie z pierwszym poglądem samo nabycie akcji pracowniczych pocenie niższej (preferencyjnej) niż ta, za którą spółka je skupiła, nie powoduje powstania obowiązku podatkowego.
Przypomnijmy, że zgodnie art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej updof) przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz otrzymane świadczenia w naturze i inne nieodpłatne świadczenia. Jeden z wyjątków od tej zasady wprowadza art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a) updof, który mówi, że za przychód z kapitałów pieniężnych uważa się należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, przychody z odpłatnego zbycia udziałów w spółkach mających osobowość prawną oraz papierów wartościowych. Z kolei z art. 23 ust. 1 pkt 38 updof wynika, że dochodem z kapitałów pieniężnych jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, tj. kosztami związanymi z nabyciem papierów wartościowych.
W konsekwencji do zakupu akcji pracowniczych przez podatnika po preferencyjnej cenie nie będzie miał zastosowania art. 11 ust. 1 updof, bo w tym momencie nie wystąpi przychód do opodatkowania (tak wynika z art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a) updof). Przychód powstanie dopiero w momencie zbycia akcji przez pracownika. Przemawia za tym art. 11 ust. 1 updof, gdzie ustawodawca wprost przewidział, że regulacja ta nie ma zastosowania do takich przychodów.
Można też argumentować, że akcje są papierami wartościowymi inkorporującymi zarówno prawa, jak i obowiązki akcjonariusza w stosunku do spółki. Moment uzyskania dochodu z akcji nie jest tożsamy z momentem ich zakupu. Cechą papierów wartościowych jest to, że generują dochód w przyszłości, w postaci dywidendy, czy też - w przypadku ich sprzedaży - w postaci różnicy między ceną nabycia a ceną rynkową. Zatem zakup przez podatnika akcji pracowniczych po cenie niższej niż ta, za jaką spółka je nabyła w trybie art. 362 § 1 pkt 2 k.s.h., nie spowoduje uzyskania przychodu w tym momencie.
Obowiązek podatkowy powstanie dopiero w momencie sprzedaży akcji przez pracownika. Opodatkowany będzie dochód, a więc przychód ze sprzedaży akcji pomniejszony o koszty ich nabycia. Stosownie do art. 30b ust. 2 pkt 1 updof dochodem z odpłatnego zbycia papierów wartościowych jest różnica między sumą przychodów a kosztami określonymi wart. 22 ust. 1f lub ust. 1g, lub art. 23 ust. 1 pkt 38 updof. Natomiast zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 38 updof kosztami uzyskania przychodu przy ustalaniu dochodu z odpłatnego zbycia tych akcji będą wydatki na ich nabycie.
Reasumując, pracownik sprzedający akcje będzie mógł pomniejszyć swój przychód o koszty związane z ich nabyciem, a więc przede wszystkim o kwotę, za którą je kupił.
Dochód ze sprzedaży akcji będzie opodatkowany na zasadach określonych w art. 30b updof. Pracownik będzie musiał więc zapłacić 19-proc. podatek dochodowy.
Ponadto powinien wykazać ten dochód (po zakończeniu roku, w którym sprzeda akcje) w zeznaniu podatkowym PIT-38. Składa je do 30 kwietnia następnego roku, w tym terminie musi też zapłacić podatek.
Taki sposób rozliczenia potwierdza znaczna część organów podatkowych, np. Urząd Skarbowy Warszawa-Ursynów w interpretacji z 16 marca br. (1438/DF-1/415-239a/389/06/07/AG), Urząd Skarbowy Kraków-Nowa Huta w interpretacji z 10 kwietnia 2006 r. (PD-4/415-19/2006), Urząd Skarbowy Łódź-Górna w interpretacji z 12 kwietnia 2006 r. (I-415-19/03/06), Trzeci Urząd Skarbowy w Lublinie w interpretacji z 24 marca 2006 r. (D-1/415/3/2006).
Samo nabycie własnych akcji przez spółkę w celu zaoferowania ich pracownikom nie wywołuje żadnych skutków w podatku dochodowym.
Dopiero sprzedaż akcji spowoduje powstanie po stronie spółki przychodu w wysokości ich wartości określonej w umowie.
Z art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej updop) wynika z kolei, że wydatki na nabycie akcji będą kosztem przy ustalaniu dochodu z ich sprzedaży. Takie stanowisko jest również przyjęte wśród organów podatkowych (interpretacja Trzeciego Urzędu Skarbowego w Gdańsku z 15 lutego 2006 r., FWP/423-11/05; interpretacja Drugiego Mazowieckiego Urzędu Skarbowego w Warszawie z 22 grudnia 2004 r., US72/ROP1/423/761/04/PK; interpretacja Świętokrzyskiego Urzędu Skarbowego z 20 lutego 2006 r., RO/423-7/06).
Niezbędnym warunkiem do zaliczenia w ciężar kosztów podatkowych wydatków poniesionych na nabycie akcji jest ich późniejsze odpłatne zbycie. Nie jest więc istotny cel nabycia akcji, jak również relacja ceny nabycia do ceny zbycia.
Reasumując, spółka powinna w dacie sprzedaży akcji pracownikom (i innym uprawnionym osobom) rozpoznać przychód w wysokości odpowiadającej cenie wyrażonej w umowie. Powinna też uwzględnić koszt uzyskania tego przychodu w wysokości odpowiadającej wydatkom poniesionym na nabycie akcji.
Jeżeli jednak spółka uzna, że w przypadku nabycia akcji po stronie pracownika powstaje przychód ze stosunku pracy, powinna jako płatnik obliczyć i pobrać zaliczkę na podatek dochodowy.
W związku z prowadzonym skupem akcji spółka zobowiązana będzie - jako kupujący - do uiszczenia z tego tytułu podatku od czynności cywilnoprawnych. Wyniesie on 1 proc. wartości akcji i trzeba go zapłacić w ciągu 14 dni od transakcji na konto urzędu właściwego według siedziby spółki.
Można się też spotkać z poglądem, że pracownicy kupujący akcje po preferencyjnej cenie uzyskują od pracodawcy świadczenie częściowo nieodpłatne.
Pracodawca musi więc ustalić kwotę przychodu (zgodnie z art. 11 ust. 2 - 2b updof) oraz pobrać zaliczkę na podatek dochodowy.
Zgodnie z art. 11 ust. 2b updof, jeżeli świadczenie jest częściowo odpłatne, przychodem jest różnica między jego wartością a odpłatnością ponoszoną przez podatnika. Z kolei art. 12 ust. 1 uodpof szeroko traktuje przychody ze stosunku pracy, zaliczając do nich wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne, świadczenia w naturze oraz wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
W konsekwencji różnica między wartością rynkową akcji a tą, za którą pracownik nabył akcje, jest przychodem ze stosunku pracy.
Zgodnie z tym rozwiązaniem przychód po stronie pracownika powstanie wdacie nabycia akcji po preferencyjnej cenie. Zgodnie bowiem z art. 11 ust. 1 updof przychodem są postawione do dyspozycji podatnika pieniądze oraz wartości otrzymanych świadczeń w naturze.
Takie stanowisko popiera część urzędów, np. Urząd Skarbowy Warszawa-Wawer, który w interpretacji z 17 kwietnia br. (1439/DF/I-696/07/AK) stwierdził: "Wartość dopłat (w formie subskrypcji lub innych) dokonywanych przez pracodawcę do nabywanych przez pracowników akcji stanowi przychód pracowników ze stosunku pracy. Przychód ten powstaje wdacie dokonania dopłaty".
Inaczej będziemy też liczyli koszty uzyskania przychodów. Niewątpliwie można zaliczyć do nich kwotę, którą zapłacił pracownik nabywając akcje.
Natomiast przy sprzedaży akcji, stosownie do art. 22 ust. 1d updof, kosztem będzie wartość przychodu (określonego zgodnie z art. 11 ust. 2b). Zatem do kosztów przy zbyciu akcji pracownik będzie mógł zaliczyć przychód odpowiadający różnicy między ich wartością rynkową a ceną, którą zapłacił przy nabyciu akcji od spółki.
Reasumując, kosztem będzie przychód rozpoznany i opodatkowany w chwili nabycia przez pracownika od spółki akcji po preferencyjnej cenie.
Autorka jest radcą prawnym w kancelarii J. Bienias i Partnerzy
¦ posiłkach i napojach - DF z 16 kwietnia
¦ ekwiwalentach za używanie własnych narzędzi - DF z 23 kwietnia
¦ roboczej i reprezentacyjnej odzieży - DF z 30 kwietnia
¦ imprezach integracyjnych - DF z 7 maja
¦ bezpłatnym transporcie do firmy - DF z 14 maja
¦ nieoprocentowanych pożyczkach - DF z 21 maja
¦ służbowych telefonach - DF z 28 maja
¦ służbowych samochodach - DF z 4 czerwca
¦ zwrocie kosztów przeprowadzki - DF z 11 czerwca
¦ rekompensacie za przerwany urlop - DF z 18 czerwca
¦ dopłatach do wypoczynku dzieci pracowników - DF z 25 czerwca
¦ darmowym zakwaterowaniu - DF 2 lipca
¦ refundacji kosztów zakupu okularów - DF z 9 lipca
¦ pakietach medycznych - DF z 16 lipca
¦ świadczeniach urlopowych - DF z 23 lipca
¦ odszkodowaniach - DF z 30 lipca
¦ świadczeniach rzeczowych - DF z 6 sierpnia
¦ darowiznach - DF z 13 sierpnia
¦ biletach na komunikację - DF z 20 sierpnia
¦ odsetkach od zaległego wynagrodzenia - DF z 27 sierpnia
¦ sprzedawanych z rabatem towarach - DF z 10 września
¦ funduszu reprezentacyjnym - DF z 17 września