Chodzi o kaucje pobierane na podstawie ustawy z 11 maja 2004 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Ich wysokość jest często znaczna, gdyż wynoszą od 10 do 30 proc. wartości sprzedawanego w opakowaniu produktu niebezpiecznego. Nieraz są to opakowania jednorazowe, nienadające się do ponownego użytku -producent i sprzedawca ma obowiązek je przyjąć jako odpady opakowaniowe i poddać recyklingowi.

Niestety, jak skarżą się przedsiębiorcy z branży chemicznej - ustawa o odpadach i opakowaniach nie określa precyzyjnie zakresu ich obowiązków, m.in. nie mówi, jak długo przedsiębiorca powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu kaucji. Także w przepisach podatkowych nie uregulowano odrębnie zasad ich opodatkowania i fakturowania. Stąd wątpliwości - czy i kiedy przy pobieraniu kaucji przedsiębiorca powinien naliczać VAT i, jeśli tak, według jakiej stawki, a także w którym momencie wykazywać przychody z tytułu pobranej i niezwróconej kaucji.

Wypowiedział się na ten temat minister finansów, odpowiadając 15 czerwca br. na zapytanie poselskie w tej sprawie (nr 2631).

Wyjaśnił, że jeśli chodzi o rozliczenie VAT, należy kierować się treścią § 19 rozporządzenia ministra finansów z 25 maja 2005 r. regulującego zasady wystawiania faktur (DzU nr 95, poz. 798, ze zm.). Wynika z niego, że jeżeli podatnik sprzedał towar w opakowaniu zwrotnym, pobierając lub określając w umowie za to opakowanie kaucję, wartości opakowania nie uwzględnia się w treści faktury dokumentującej sprzedaż. Fakturę dokumentującą kwotę należności z tytułu niezwrócenia przez odbiorcę opakowań wystawia się nie później niż siódmego dnia po dniu, w którym umowa przewidywała zwrot opakowań. Gdy w umowie strony nie określiły daty zwrotu opakowań, fakturę wystawia się nie później niż 60 dnia od dnia wydania opakowań.

Pobrana kaucja będzie więc opodatkowana dopiero wtedy, gdy opakowania nie zostaną zwrócone w terminie określonym w umowie, a jeśli strony się co do tego nie umówiły - 60 dnia od dnia wydania opakowań. Wówczas dochodzi do odpłatnej dostawy towaru w postaci opakowania. Według MF należy tu zastosować stawkę VAT właściwą dla opakowań zwrotnych (butelek, słoików, puszek, palet, skrzynek itp.), czyli na ogół 22 proc.

Minister wyjaśnił też, że przyjęcie kaucji za opakowania zwrotne w depozyt nie powoduje powstania przychodu z działalności gospodarczej. Kaucja nie jest też dla wpłacającego kosztem podatkowym. Wpłacone pieniądze nie są bowiem zapłatą za nabyty towar lub za wykonaną usługę. Kaucja, która zostanie zwrócona, jest więc podatkowo neutralna. Ale jak długo przedsiębiorca sprzedający towary w opakowaniach zwrotnych powinien liczyć się z koniecznością jej zwrotu - innymi słowy kiedy powinien uznać, że pojawił się u niego przychód podatkowy?

Według MF przychód ten pojawi się w razie niezwrócenia opakowania w terminie określonym w umowie, po upływie tego terminu. A jeżeli termin taki nie został określony - po wystawieniu faktury za to opakowanie, bo wtedy kaucja traci swój zwrotny charakter - staje się należnością za wydane opakowanie, które stało się towarem. Wówczas także kupujący może zaliczyć ją do swoich kosztów.

W przepisach podatkowych nie znajdziemy szczególnych regulacji dotyczących zasad fakturowania i opodatkowania kaucji za opakowania/odpady opakowaniowe po substancjach niebezpiecznych, o których mowa w ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Według Ministerstwa Finansów mają do nich zastosowanie ogólne reguły dotyczące rozliczania kaucji wynikające z obowiązujących przepisów, a także praktyki rynkowej ukształtowanej w toku działalności innych branż (np. branży spożywczej).

Zgodnie z tymi regułami przyjmuje się w szczególności, że przychód podatkowy z tytułu pobranej kaucji powstaje dopiero wtedy, gdy nabiera ona charakteru definitywnego. W praktyce strony bardzo często w umowie określają termin zwrotu opakowań. Wtedy przyjmuje się, że kaucja przekształca się w przychód, po upływie tego terminu (gdy opakowania nie zostaną zwrócone). Jednak, gdy chodzi o opakowania po substancjach niebezpiecznych, może okazać się to problematyczne, z uwagi na ustawowy obowiązek sprzedawcy odbioru takich opakowań/odpadów. Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych nie precyzuje terminu wygaśnięcia tego obowiązku, nie dając jednak jednoznacznie przedsiębiorcom swobody w tym zakresie. W konsekwencji skuteczność ograniczania tego terminu w drodze umowy cywilnoprawnej może okazać się wątpliwa.

Problemy są również, gdy strony nie umówią się, kiedy ma nastąpić zwrot. Wtedy, według organów podatkowych i MF, samo wystawienie faktury - po upływie 60 dni - powoduje, że kaucja traci charakter zwrotny. Z takim poglądem można polemizować - sam fakt wystawienia faktury nie powoduje bowiem, że przedsiębiorca nie ma obowiązku przyjęcia opakowania zwrotnego. Skoro ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych nie określa terminu, w jakim przedsiębiorca ma obowiązek przyjąć opakowania po produktach niebezpiecznych, można odwołać się do przepisów kodeksu cywilnego mówiących o przedawnieniu roszczeń. Te wyznaczają odpowiednio 10- i 3-letni termin przedawnienia (ten drugi dotyczy sytuacji, gdy nabywca kupił produkt niebezpieczny w celu zastosowania w działalności gospodarczej). Uważam więc, że można też argumentować, iż dopiero po upływie tych terminów, gdy przedawnieniu ulegnie roszczenie ze strony kupującego o przyjęcie opakowań i zwrot kaucji, u sprzedawcy pojawi się przychód odpowiadający pobranej kaucji. Jego wielkość można ustalić na podstawie ewidencji wydanych opakowań prowadzonej obowiązkowo przez przedsiębiorcę.