Sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części są powszechnie stosowane w obrocie gospodarczym. W wyniku takiej sprzedaży dochodzi do ujawnienia wartości firmy, tzw. wartości godziwej, która może być wartością dodatnią albo wartością ujemną. Wartość godziwa jest terminem określanym przez ustawę o rachunkowości. Według art. 28 ust. 6 ww. ustawy, za wartość godziwą przyjmuje się kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Z takiej transakcji może zatem powstać dochód. Jest nim nadwyżka przychodu ze sprzedaży przedsiębiorstwa lub jego części ponad jego wartość wynikającą z ksiąg rachunkowych, czyli wartość firmy albo strata, która powstaje gdy nabywca zapłaci za przedsiębiorstwo mniej niż wynosi suma wartości rynkowej wszystkich składników majątkowych. Jest to ujemna wartość firmy.

Wartość ujemna

Wystąpienie ujemnej wartości firmy jest terminem określonym w prawie bilansowym i nie stanowi przychodu podatkowego, ponieważ ustawa o CIT nie wymienia wśród przychodów ujemnej wartości firmy. Jej rozliczenie następuje tylko w księgach rachunkowych i ma wpływ na wynik finansowy.

PRZYKŁAD

Wobec spółki z o.o. z siedzibą w Kołobrzegu została ogłoszona upadłość. Majątek spółki stanowią grunty i budynki z częścią produkcyjną oraz administracyjno-socjalną stanowiące własność spółki. Wartość aktywów spółki oszacowano na kwotę 900 tys. złotych, jednak kwota jaką prawdopodobnie będzie można uzyskać ze sprzedaży całości przedsiębiorstwa postawionego w stan upadłości, gdy firma będzie zmuszona do sprzedaży, wyniesie ok. 600 tys. zł, a więc poniżej wartości godziwej. Czy spółka musi opodatkować podatkiem dochodowym kwotę uzyskaną ze sprzedaży, jeżeli w wyniku tej sprzedaży zostanie ujawniona ujemna wartość firmy? Czy trzeba będzie zapłacić VAT?

Z art. 7 ust. 1 ustawy o CIT wynika, że przedmiotem opodatkowania jest dochód stanowiący sumę dochodu osiągniętego z zysków kapitałowych oraz dochodu osiągniętego z innych źródeł przychodu. Dochodem z określonego źródła przychodów jest nadwyżka sumy przychodów uzyskanych z tego źródła przychodów nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przychodów przekraczają sumę przychodów, to różnica jest stratą. Według art. 12 ust. 3 ww. ustawy, za przychody związane z działalnością gospodarczą uznaje się przychody należne, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. Przychody należne to wszelkiego rodzaju przychody, które powodują przysporzenie w majątku podatnika. Jeżeli zatem spółka sprzeda przedsiębiorstwo za cenę niższą od wartości godziwej aktywów netto, w wyniku czego powstanie ujemna wartość firmy, to nie powstanie obowiązek podatkowy w CIT. Transakcja taka nie skutkuje powstaniem przysporzenia w majątku spółki, ponieważ firma zostanie sprzedana poniżej swojej wartości, czyli ze stratą.

Takie stanowisko potwierdził dyrektor KIS w interpretacji z 29 marca 2018 r. (0111-KDIB1-3.4010.71.2018.1.PC), w której czytamy: „(...) odnosząc się do kwestii zaliczenia do przychodów podatkowych ujemnej wartości firmy powstałej z tytułu sprzedaży całości przedsiębiorstwa, wskazać należy, że pojęcie ujemnej wartości firmy jest wyłączenie kategorią bilansową i jej ujęcie w księgach rachunkowych nie powoduje bezpośrednio skutków podatkowych. (...) przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, nie wiążą z faktem wystąpienia ujemnej wartości firmy powstania obowiązku podatkowego w związku ze sprzedażą przedsiębiorstwa. Tym samym, jeżeli w wyniku sprzedaży przedsiębiorstwa powstanie ujemna wartość firmy nie będzie ona podlegała zaliczeniu do przychodów podatkowych".

Nie ma VAT

Zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o VAT, sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem. Nadrzędny przepis regulujący wyłączenie sprzedaży nieruchomości z VAT znajduje się w Dyrektywie Rady 2006/112/WE. Z art. 19 ust. 1 i 2 dyrektywy wynika, że w przypadku wydania odpłatnie lub nieodpłatnie całości lub części majątku, państwa członkowskie mogą uznać, że dostawa towarów nie miała miejsca w rozumieniu regulacji VAT. Na podstawie dyrektywy wprowadzono do ustawy o VAT art. 6 pkt 1, z którego wynika, że przepisów ustawy nie stosuje się do sprzedaży przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa, o którym mowa w art. 2 pkt 27e ustawy. W myśl tego przepisu zorganizowana część przedsiębiorstwa to wyodrębnione gospodarczo i finansowo składniki majątkowe, przeznaczone do realizacji zadań w taki sposób, aby przedsiębiorstwo mogło wykonywać swoje zadania samodzielnie. Skoro polski ustawodawca implementował art. 19 dyrektywy 112 w treści art. 6 pkt 1 ustawy o VAT, to obowiązkiem sądów i organów jest przestrzeganie prawa z uwzględnieniem jednocześnie orzecznictwa unijnego. Pojęcie transakcji zbycia przedsiębiorstwa według art. 6 pkt 1 ustawy o VAT należy rozumieć jako przeniesienie własności przedsiębiorstwa, przy czym nie ma znaczenia forma zbycia (sprzedaż, zamiana, aport, darowizna). Sprzedaż przedsiębiorstwa w stanie upadłości będzie zatem wyłączona spod stosowania przepisów ustawy o VAT.

Fiskus potwierdza

W tym zakresie na korzyść firm rozstrzygają również organy skarbowe. W interpretacji dyrektora KIS z 13 października 2017 r. (0113-KDIPT1- -3.4012.554.2017.1.ALN) czytamy: „(...) ze względu na szczególny charakter art. 6 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, winien on być interpretowany ściśle, co oznacza, że ma zastosowanie wyłącznie w przypadku zbycia (a zatem wszelkich czynności, w ramach których następuje przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel przedsiębiorstwa (w rozumieniu kodeksu cywilnego) lub zorganizowanej jego części, zdefiniowanej w art. 2 pkt 27e ustawy. Pojęcie »transakcja zbycia« należy rozumieć w sposób zbliżony do terminu »dostawa towarów« w ujęciu art. 7 ust. 1 ustawy, tzn. »zbycie« obejmuje wszelkie czynności, w ramach których następuje przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, np. sprzedaż zamianę, darowiznę, przeniesienie własności w formie wkładu niepieniężnego, czyli aportu". Natomiast w wyroku C-444/10 z 10 listopada 2011 r. TSUE wywiódł, że „jeżeli działalność gospodarcza tego nie wymaga, przedmiotem zbycia nie muszą być wszystkie składniki z nią związane, aby czynność ta wyłączona była z opodatkowania na podstawie art. 5 ust. 8 Szóstej Dyrektywy (...) Nawet sprzedaż zapasu towarów i wyposażenia sklepu może być traktowana jako zbycie przedsiębiorstwa niepodlegające VAT, jeżeli nabywca ma możliwość kontynuowania działalności zbywcy".

podstawa prawna: art. 28 ust. 6 ustawy z 29 września 1993 r. o rachunkowości (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 395 ze zm.)

podstawa prawna: art. 7 ust. 1 i art. 12 ust. 3 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 2343 ze zm.)

podstawa prawna: art. 2 pkt 27e i art. 6 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 1221 ze zm.)