Opcja jest kontraktem, w ramach którego następuje nabycie prawa kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży) aktywów bazowych po określonej z góry cenie i w określonym terminie. Wartość opcji zależy od wartości instrumentów bazowych (walut, towarów, akcji, obligacji, stóp procentowych, indeksów giełdowych). Opcje mogą występować zarówno w obrocie giełdowym, jak i pozagiełdowym.
Cechą charakterystyczną opcji są asymetryczne (różne) prawa i obowiązki stron kontraktu. Nabywca opcji otrzymuje prawo kupna lub sprzedaży określonych aktywów, ale bez obowiązku wykonania transakcji. W zamian uiszcza on na rzecz wystawcy tzw. premię opcyjną. Nabywca opcji naraża się jedynie na ryzyko utraty zapłaconej premii opcyjnej (jeżeli cena instrumentu podstawowego stanie się dla niego niekorzystna i wykorzystanie opcji będzie nieopłacalne). Z kolei, wystawca opcji nie ma możliwości rezygnacji z wykonania kontraktu, nawet wówczas, gdy cena instrumentu bazowego jest dla niego niekorzystna. Dlatego przy transakcjach giełdowych wystawcy opcji mają obowiązek wniesienia depozytu zabezpieczającego. Wystawiający opcję przyjmuje „pozycję krótką" w kontrakcie, natomiast posiadacz opcji przyjmuje „pozycję długą". Rozliczenie opcji może wiązać się z koniecznością fizycznej dostawy instrumentu podstawowego, może mieć również charakter pieniężny.
Kontrakt opcyjny wymaga ujęcia w księgach zapisem:
1. Nabycie opcji kupna akcji
a) zapłata ceny nabycia kontraktu (premia opcyjna w dacie zawarcia kontraktu)
Wn „Krótkoterminowe aktywa finansowe" (w analityce: kontrakt opcyjny)
Ma „Rachunki bankowe"
b) zakup akcji
Wn „Krótkoterminowe aktywa finansowe" (w analityce: akcje)
Ma „Rachunki bankowe"
c) sprzedaż akcji
Wn „Rachunki bankowe"
Ma „Przychody finansowe"
d) rozchód akcji w wyniku ich sprzedaży
Wn „Koszty finansowe"
Ma „Krótkoterminowe aktywa finansowe" (w analityce: akcje)
e) zamknięcie kontraktu (zaliczenie premii opcyjnej w ciężar kosztów)
Wn „Koszty finansowe"
Ma „Krótkoterminowe aktywa finansowe" (w analityce: kontrakt opcyjny)
2. Nabycie walutowej opcji sprzedaży
a) zapłata ceny nabycia kontraktu (premia opcyjna na dzień zawarcia kontraktu)
Wn „Krótkoterminowe aktywa finansowe"
Ma „Rachunki bankowe" (rachunek bieżący)
b) wycena opcji na dzień bilansowy
Wn „Koszty finansowe"
Ma „Odpisy aktualizujące krótkoterminowe aktywa finansowe"
lub
Wn „Odpisy aktualizujące krótkoterminowe aktywa finansowe"
Ma „Przychody finansowe"
c) wpływ waluty od kontrahenta (zapłata za faktury eksportowe)
Wn „Rachunki bankowe" (rachunek walutowy)
Ma „Rozrachunki z odbiorcami"
d) wykonanie praw z kontraktu opcyjnego (realizacja opcji)
Wn „Rachunki bankowe" (wpływ środków pieniężnych na rachunek bieżący)
Ma „Rachunki bankowe" (rozchód waluty obcej z rachunku walutowego)
oraz równolegle
Wn „Koszty finansowe" (strata wygenerowana w związku z realizacją praw z opcji) lub
Ma „Przychody finansowe" (zysk wygenerowany w związku z realizacją praw z opcji)
e) wyłączenie wartości księgowej wykonanej opcji (wyksięgowanie wykonanej opcji z ewidencji)
Wn „Odpisy aktualizujące krótkoterminowe aktywa finansowe"
Wn „Koszty finansowe" (strata ze zbycia inwestycji)
Ma „Krótkoterminowe aktywa finansowe"
f) rozliczenie różnic kursowych powstałych między dniem wpływu waluty obcej na rachunek walutowy (z tytułu spłaty należności), a dniem sprzedaży (rozchodu) waluty, zgodnie z warunkami zawartego kontraktu opcyjnego
Wn „Koszty finansowe"
Ma „Rachunki bankowe" (rachunek walutowy)
lub
Wn „Rachunki bankowe" (rachunek walutowy)
Ma „Przychody finansowe"
Wycena początkowa...
W dacie zawarcia transakcji, nabytą opcję należy zaliczyć do krótkoterminowych aktywów finansowych i wykazać w cenie nabycia (tj. w wartości godziwej poniesionych wydatków, obejmujących kwotę zapłaconej premii oraz ewentualne koszty transakcji, takie jak: prowizje maklerskie, opłaty giełdowe, prowizje za doradztwo, podatki i opłaty). Jeżeli opcja jest nabywana i rozliczana w ciągu roku obrotowego, to wówczas nie podlega ona przeszacowaniu na dzień bilansowy.
... i bilansowa
Jeżeli natomiast między dniem zawarcia umowy opcji a dniem jej wykonania lub wygaśnięcia wystąpi dzień bilansowy, t konieczna będzie wycena kontraktu, którą należy ująć na koncie odpisów aktualizujących krótkoterminowe aktywa finansowe, odnosząc drugostronnie na konto przychodów lub kosztów finansowych. Zapłacona premia opcyjna pozostaje na koncie krótkoterminowych aktywów finansowych do momentu rozliczenia transakcji (jej wygaśnięcia lub zbycia opcji).
Opcja podlega wyłączeniu z ksiąg na dzień jej wygaśnięcia lub realizacji. W razie rezygnacji z wykonania, trzeba ją wyksięgować w ciężar kosztów finansowych, biorąc równocześnie pod uwagę wartość dokonanych odpisów aktualizujących.
Z czym wiąże się rezygnacja
Jeżeli cena rynkowa akcji w dacie wygaśnięcia (realizacji) kontraktu kształtuje się na poziomie niższym, niż ich cena wykonania (tj. można je nabyć na giełdzie taniej, niż od wystawcy opcji), to wówczas inwestor może podjąć decyzję o rezygnacji z przysługującego mu prawa zakupu akcji. Rezygnacja wiąże się jednak z utratą wpłaconej sprzedającemu premii opcyjnej, bez możliwości rekompensaty poniesionego kosztu. Z kolei, w sytuacji gdy cena rynkowa akcji w dniu wygaśnięcia (realizacji) kontraktu kształtuje się na poziomie wyższym, niż ich cena wykonania (tj. można je nabyć na giełdzie drożej, niż od wystawcy opcji), wówczas inwestor skorzysta z przysługującego mu prawa zakupu akcji.
