Wierzyciel hipoteczny może wnieść o upadłość

Tak uznał Sąd Najwyższy w uchwale z 6 czerwca 2014 r., III CZP 23/14.

Sąd Rejonowy na wniosek wierzyciela ogłosił upadłość dłużnika obejmującą likwidację jego majątku. Wierzyciel ten był tzw. wierzycielem rzeczowym (hipotecznym) dłużnika, tzn. nie przysługiwało mu wobec dłużnika jakiekolwiek roszczenie osobiste, a jedynie miał możliwość zaspokojenia swojej należności z ustanowionej na jego rzecz przez dłużnika na nieruchomościach wchodzących w skład jego majątku hipoteki.

W zażaleniu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnik zarzucił sądowi I instancji m.in. naruszenie art. 20 ust. 1 i art. 198 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze – z uwagi na brak legitymacji czynnej po stronie wierzyciela hipotecznego do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika ze względu na to, że nie przysługuje mu względem dłużnika żadne roszczenie osobiste. W świetle bowiem art. 65 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wierzyciel hipoteczny ma jedynie prawo do prowadzenia egzekucji z przedmiotu zabezpieczenia. Dłużnik nie ma natomiast obowiązku spełnienia świadczenia pieniężnego, a jedynie znoszenia egzekucji skierowanej do jego majątku (przedmiotu hipoteki). Ponadto dłużnik podniósł zarzut naruszenia art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a) Prawa upadłościowego i naprawczego, argumentując, iż wierzycielowi hipotecznemu niebędącemu wierzycielem osobistym nie przysługuje wspólne dochodzenie roszczeń z innymi wierzycielami od niewypłacalnego dłużnika.

Sąd okręgowy wskazał na różne możliwości rozstrzygnięcia kwestii legitymacji czynnej wierzyciela hipotecznego, któremu nie przysługuje wierzytelność osobista wobec dłużnika hipotecznego i przedstawił to zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

Sąd Najwyższy podjął uchwałę, w której przesądził, że wierzyciel hipoteczny niebędący wierzycielem osobistym dłużnika jest uprawniony do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości (art. 20 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego).

—Sylwia Dąbrowska-Pacan

Sylwia Dąbrowska-Pacan, adwokat w warszawskim biurze Rödl & Partner

Na gruncie aktualnego stanu prawnego stanowisko przyjęte przez Sąd Najwyższy należy uznać za uzasadnione. Według art. 20 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego (p.u.n.) wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli. W treści tego przepisu nie przewidziano żadnych ograniczeń co do kręgu wierzycieli, którzy są uprawnieni do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Potwierdzenie tej tezy stanowi również treść art. 236 ust. 2 i 3 p.u.n. i wydana na podstawie tego przepisu uchwała Sądu Najwyższego z 23 października 2007 r., III CZP 91/07, w której Sąd Najwyższy stwierdził, że wierzytelność zabezpieczona hipoteką jest w postępowaniu upadłościowym uwzględniana na liście wierzytelności z urzędu także wtedy, gdy wierzyciel nie jest wierzycielem osobistym upadłego. To wszystko wskazuje, że uprawnienie do zgłoszenia wniosku o upadłość przysługuje każdemu wierzycielowi, tym bardziej takiemu, który będzie mógł uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym.

W przepisach zawartych w różnych aktach prawnych mianem wierzyciela hipotecznego prawodawca konsekwentnie określa osobę, na której rzecz została ustanowiona hipoteka. Dotyczy to także sytuacji, gdy nie jest ona równocześnie wierzycielem osobistym (np. art. 78 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece i art. 777 § 1 pkt 6 kodeksu postępowania cywilnego). W art. 189 p.u.n. również przewidziano, że wierzycielem w jej rozumieniu jest każdy uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, choćby wierzytelność nie wymagała zgłoszenia. Do tej grupy zalicza się także wierzyciel hipoteczny niebędący wierzycielem osobistym dłużnika, który w postępowaniu upadłościowym uzyskuje prawo do zaspokojenia z sumy uzyskanej z likwidacji przedmiotu obciążonego hipoteką (art. 336 w zw. z art. 340 ust. 1 i art. 345 p.u.n.). kolei art. 236 ust. 3 p.u.n. odnosi się do sytuacji, gdy w postępowaniu upadłościowym poszukuje zaspokojenia wierzyciel, którego należność zabezpiecza hipoteka, a upadły nie jest jego dłużnikiem osobistym. W art. 264 ust. 4 i 354 ust. 1 p.u.n. również rozróżnia się wierzycieli, wobec których upadły nie jest dłużnikiem osobistym, oraz wierzycieli osobistych upadłego dłużnika.

Za potwierdzeniem tezy wyrażonej w komentowanej uchwale Sądu Najwyższego przemawiają również regulacje prawne, w których uprawnienie osoby niebędącej wierzycielem osobistym do zaspokojenia z przedmiotu, na którym jest ustanowiona hipoteka, łączy się z pojęciem wierzytelności. W myśl art. 236 ust. 2 p.u.n. prawa wynikające z tego tytułu powinny zostać umieszczone na liście wierzytelności.

Należy uznać, że wierzyciel hipoteczny niebędący wierzycielem osobistym powinien mieć możliwość wyboru postępowania upadłościowego albo postępowania egzekucyjnego jako właściwej drogi zaspokojenia swoich roszczeń. O wyborze przez wierzyciela hipotecznego postępowania mającego na celu przymusowe zaspokojenie przysługującego mu roszczenia mogą decydować różne względy. Wskazuje na to również art. 236 ust. 3 p.u.n., zgodnie z którym wierzytelność zabezpieczona hipoteką na rzeczach wchodzących w skład masy upadłości, jeżeli upadły nie jest dłużnikiem osobistym, podlega uwzględnieniu na liście wierzytelności w sytuacji, gdy wierzyciel chce w postępowaniu upadłościowym dochodzić swoich roszczeń z przedmiotu zabezpieczenia.