Jak zatem ustalić, czy polski przedsiębiorca będzie uprawniony do zawezwania do próby ugodowej swojego zagranicznego kontrahenta?

W pierwszej kolejności podkreślić należy, że dla oceny zaistnienia jurysdykcji krajowej bez znaczenia jest regulacja dotycząca właściwości miejscowej sądu w postępowaniu ?o zawezwanie. Pojęcie jurysdykcji krajowej oznacza generalne uprawnienie do rozstrzygnięcia danej sprawy przez sądy polskie, a nie możliwość złożenia wniosku przed konkretnym sądem (w tym przypadku zgodnie z ogólną właściwością miejscową dłużnika, tj. miejscem jego zamieszkania). Inne są również konsekwencje braku jurysdykcji i braku właściwości miejscowej sądu. W pierwszym przypadku sąd będzie zobligowany do odrzucenia wniosku, w drugim zaś sprawę przekaże do sądu właściwego miejscowo.

W obrocie pomiędzy podmiotami z siedzibą w państwach członkowskich (za wyjątkiem Danii) podstawy jurysdykcji krajowej należy poszukiwać przede wszystkim w rozporządzeniu Rady (WE) ?nr 44/2001 z  22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w  sprawach cywilnych i handlowych (dalej – rozporządzenie nr 44/2001), które 10 stycznia 2015 r. zostanie zastąpione przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 ?z 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.

Są wątpliwości

W literaturze przedmiotu pojawiały się jednak wątpliwości, czy rozporządzenie nr 44/2001 może być stosowane do postępowania polubownego, którego jedyną formą zakończenia jest zawarcie ugody, czy też jest ono wyłącznie właściwe do postępowań sądowych, które rozstrzygane są co do zasady w drodze orzeczenia, a jedynie wyjątkowo mogą zakończyć się ugodą. Skoro jednak brak jest wyraźnego wyłączenia stosowania rozporządzenia nr 44/2001 w takich sprawach, co więcej rozporządzenie to znajduje zastosowanie zarówno w postępowaniu procesowym, jak i nieprocesowym, a postępowanie o zawezwanie do próby ugodowej za przedmiot może mieć sprawę cywilną bądź handlową, to zgodzić należy się z poglądami literatury, że  dopuszczalne jest oznaczenie na podstawie wyżej wymienionej regulacji jurysdykcji sądów także w postępowaniu polubownym.

Miejsce zamieszkania lub siedziba

Zgodnie z generalną zasadą do rozpoznania wniosku o zawezwanie do próby ugodowej uprawniony jest sąd rejonowy ogólnie właściwy dla przeciwnika. Oznacza to, że wniosek powinien być złożony w sądzie miejsca zamieszkania, ewentualnie miejsca położenia siedziby dłużnika. W przypadku kontrahentów zagranicznych niemożliwe będzie zatem posłużenie się wyżej wymienioną regulacją, jako że nie mają oni siedziby, ani miejsca zamieszkania na terytorium RP. ?W którym zatem sądzie złożyć wniosek, jeżeli nasz dłużnik jest z innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej?

Ustalenie jurysdykcji krajowej w postępowaniu o zawezwanie do próby ugodowej winno być dokonywane odpowiednio do przedmiotu i charakteru sprawy. W konsekwencji, jeżeli roszczenie objęte wnioskiem będzie wynikało z umowy, to należy stosować art. 5 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001, który przewiduje, że wniosek powinien być złożony w sądzie miejsca, w którym zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane. W przypadku zaś, gdy przedmiotem postępowania jest roszczenie wynikające z czynu niedozwolonego lub do niego podobnego – w sądzie miejsca, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Regulacja rozporządzenia nr 44/2001 – jako nadrzędna nad krajowym postępowaniem cywilnym – będzie zatem determinowała również właściwość miejscową sądu uprawnionego do rozpoznania sprawy z wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. W efekcie przykładowo w sprawie dotyczącej umowy lub roszczenia wynikającego z umowy, gdy miejsce wykonania zobowiązania umownego, zgodnie ?z art. 5 pkt 1 rozporządzenia ?nr 44/2001 będzie zlokalizowane w Polsce, na podstawie przepisów rozporządzenia ustalona zostanie nie tylko jurysdykcja krajowa sądów polskich, ale także właściwość miejscowa tego sądu polskiego, w którego okręgu znajdować się będzie miejsce wykonania tej umowy.

Przyda się ?Sąd Najwyższy

W przypadku, gdy na podstawie rozporządzenia nr 44/2001 nie będzie można wprost ustalić sądu miejscowo właściwego do rozpoznania wniosku, konieczne stanie się wykorzystanie instytucji oznaczenia sądu właściwego przez Sąd Najwyższy w trybie art. 45 k.p.c.

W związku z tym, zagraniczny kontrahent będzie mógł zostać wezwany do próby ugodowej przed polski sąd, niezależnie od jego miejsca zamieszkania, o ile dochodzone roszczenie ma charakter cywilny lub handlowy, a przepisy rozporządzenia nr 44/2001 umożliwiają pozwanie dłużnika poza terytorium państwa członkowskiego jego miejsca zamieszkania. W przypadku, gdy do danego stosunku prawnego zastosowanie znajdą polskie przepisy materialne, konsekwencją zawezwania do próby ugodowej będzie przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczenia.