Gdy zawieramy umowę sprzedaży, sprzedawca zobowiązany jest przenieść na kupującego własność rzeczy i mu ją wydać, a kupujący rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę (art. 535 kodeksu cywilnego). Rzecz sprzedana powinna nadawać się do użytku zgodnie z jej przeznaczeniem, spełniać określone wymagania, m.in. jakościowe, których kupujący ma prawo w danych okolicznościach się spodziewać. Gdy wymagania te nie są jednak spełnione, a więc rzecz sprzedana ma wadę, dochodzi do naruszenia interesu kupującego, który za uiszczoną cenę nie otrzymał produktu oczekiwanej jakości. Ochronie tego interesu służą kupującemu w szczególności uprawnienia wynikające z tytułu rękojmi za wady oraz uprawnienia z tytułu gwarancji jakości.

Może się zdarzyć, że osoba trzecia będzie dochodzić od kupującego roszczeń obejmujących sprzedaną rzecz

Przepisy dotyczące rękojmi można ograniczyć lub nawet wyłączyć, co jest korzystnym rozwiązaniem dla sprzedawcy będącego przedsiębiorcą.

W obrocie przedsiębiorcy nierzadko posługują się zamiennie pojęciami rękojmi i gwarancji, które jednak nie oznaczają tego samego. Z uprawnień wynikających z rękojmi za wady rzeczy sprzedanej może skorzystać przedsiębiorca kupujący rzecz od innego przedsiębiorcy, jak również przedsiębiorca kupujący rzecz od konsumenta.

Wady fizyczne i prawne

Jeżeli przedsiębiorca sprzedaje rzecz ruchomą w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa osobie fizycznej, która tę rzecz nabywa w celu niezwiązanym ze swą działalnością gospodarczą lub zawodową, zastosowanie ma ustawa o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego (art. 1 § 1). Wówczas sprzedawca (przedsiębiorca) ponosi odpowiedzialność wobec kupującego nie z tytułu rękojmi, lecz za tzw. niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową.

W ramach rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedawca ponosi odpowiedzialność wobec kupującego, jeżeli:

W ramach rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedawca ponosi odpowiedzialność wobec kupującego, jeżeli:

Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy (jeżeli przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone co do gatunku albo rzeczy mające powstać w przyszłości, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili wydania rzeczy). Sprzedawca, aby uniknąć odpowiedzialności, musi zatem wykazać, że kupujący miał świadomość istnienia wady. Nie wystarczy wskazanie, że kupujący, przy zachowaniu należytej staranności, mógł wadę zauważyć.

Kupujący i sprzedawca mogą rozszerzyć, ograniczyć lub nawet wyłączyć odpowiedzialność z tytułu rękojmi, co się zdarza w obrocie przedsiębiorstw. W umowach z konsumentami ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności jest dopuszczalne tylko w wypadkach określonych w przepisach szczególnych. Natomiast wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym (art. 558 k.c.).

Istotne znaczenie ma moment przejścia ryzyka na kupującego, co następuje z chwilą wydania mu rzeczy. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wady wynikły z przyczyny tkwiącej już poprzednio w rzeczy sprzedanej.

Uprawnienia kupującego

Jeżeli rzecz sprzedana ma wady, przedsiębiorca kupujący, korzystając z rękojmi, może:

Wybór uprawnienia zależy od kupującego. Nie może on odstąpić od umowy, jeżeli sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo niezwłocznie je usunie.

Jeżeli kupujący odstępuje od umowy z powodu wady rzeczy sprzedanej, strony powinny sobie nawzajem zwrócić otrzymane świadczenia według przepisów o odstąpieniu od umowy wzajemnej. W razie żądania obniżenia ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej obniżenie powinno nastąpić w takim stosunku, w jakim wartość rzeczy wolnej od wad pozostaje do jej wartości obliczonej z uwzględnieniem istniejących wad. Jeżeli sprzedawca dokonał wymiany, powinien pokryć także związane z tym koszty, jakie poniósł kupujący.

Jeśli rzecz jest dotknięta wadą prawną, kupujący może dochodzić uprawnień z tytułu rękojmi za wadę prawną, chociażby osoba trzecia nie wystąpiła przeciwko niemu z roszczeniem (art. 5721 k.c.). Może się zdarzyć, że osoba trzecia będzie dochodzić od kupującego roszczeń obejmujących sprzedaną rzecz. Wówczas kupujący musi spełnić pewne obowiązki. Jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym fakcie sprzedawcę i wezwać go do udziału w sprawie. Jeśli bowiem nie dokona tego, a osoba trzecia uzyska dla siebie korzystne orzeczenie, sprzedawca zostanie zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wadę prawą w takim zakresie, w jakim jego udział w postępowaniu był potrzebny do wykazania, że roszczenia osoby trzeciej były całkowicie lub częściowo bezzasadne (art. 573 k.c.).

Trzeba zawiadomić

Warunkiem skorzystania z uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne jest zawiadomienie sprzedawcy o wykryciu wady, co powinno nastąpić w ciągu miesiąca od tego faktu, natomiast gdy w danych stosunkach przyjęte jest zbadanie rzeczy – w ciągu miesiąca po upływie czasu, w którym przy zachowaniu należytej staranności kupujący mógł wadę wykryć. W sposób szczególny kwestia ta została uregulowana w odniesieniu do sprzedaży dokonywanej pomiędzy przedsiębiorcami, czyli w obrocie profesjonalnym. Jeżeli kupujący nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty w odniesieniu do rzeczy danego rodzaju i nie zawiadomił sprzedawcy o dostrzeżonej wadzie –  co istotne:  niezwłocznie, a jeżeli wada wyszła na jaw dopiero później, niezwłocznie po jej wykryciu – kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi. Dla zachowania powyższych terminów zawiadomienia sprzedawcy wystarczy przed ich upływem wysłanie listu poleconego (art. 563 k.c.). Warto wskazać, że utrata uprawnień nie następuje, mimo niezachowania terminów do zbadania rzeczy przez kupującego i do zawiadomienia sprzedawcy o wadach, jeżeli sprzedawca wadę podstępnie zataił albo zapewnił kupującego, że wady rzeczy nie istnieją (art. 564 k.c.).

Utrata przywilejów

Zgodnie z art. 568 § 1 k.c. uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie roku, a gdy chodzi o wady budynku, to po upływie trzech lat, licząc od dnia, w którym rzecz została kupującemu wydana. Ważne jednak, że jeżeli sprzedawca wadę podstępnie zataił, upływ powyższych terminów nie wyłącza przysługujących kupującemu uprawnień z tytułu rękojmi. Trzeba również dodać, że zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony także po upływie wskazanych terminów, jeżeli kupujący zawiadomił sprzedawcę o wadzie przed ich upływem (art. 568 § 2 i § 3 k.c.).

Kwestia wygaśnięcia terminów z tytułu rękojmi za wady prawne uregulowana jest w dużej mierze analogicznie do rękojmi za wady fizyczne rzeczy, zwłaszcza w zakresie konsekwencji podstępnego zatajenia wady przez sprzedawcę oraz warunków umożliwiających podniesienie zarzutu z tytułu rękojmi po upływie ustawowo określonego terminu. Zasadą jest, że uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne wygasają z upływem roku od chwili, w której kupujący dowiedział się o istnieniu wady. Jeśli zaś kupujący dowiedział się o istnieniu wady prawnej dopiero na skutek powództwa osoby trzeciej, termin roku liczy się od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie (art. 576 § 1 k.c.).

Aleksandra Mazgajska, aplikantka radcowska

Zdaniem autora

Bartosz Pawelczyk, radca prawny

Udzielenie gwarancji ma charakter dobrowolny, nieodpłatny i zależy od woli gwaranta, zatem podlega zasadzie swobody umów. Natomiast odpowiedzialność z tytułu rękojmi ma charakter odpowiedzialności ustawowej sprzedawcy, wobec czego kupującemu uprawnienia z tytułu rękojmi przysługują z mocy prawa. Co również istotne, zgodnie z art. 579 k.c. kupujący może wykonywać uprawnienia wynikające z rękojmi za wady fizyczne rzeczy, niezależnie od uprawnień z tytułu gwarancji. Uprawnienia wynikające z rękojmi za wady oraz z tytułu gwarancji służą ochronie interesu przedsiębiorcy kupującego. Warto jednak zaznaczyć, że strony mogą ograniczyć lub nawet wyłączyć odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady, co z kolei z pewnością będzie stanowiło korzystne rozwiązanie dla przedsiębiorcy będącego sprzedawcą. W takiej sytuacji sprzedawca może również udzielić kupującemu gwarancji, i to na dogodnych dla siebie warunkach.