Polega ono na tym, że osoba fizyczna, prawna czy jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej z własnej woli podejmuje się określonych działań na rzecz kogoś innego.
Podejmować się prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia można z różnych powodów. Mogą to być motywy altruistyczne, ale też związane z realizacją korzystnego dla wszystkich celu. Np. może chodzić o naprawienie samochodu, sprzątanie ulicy, remontowanie biura, ale także działanie jednego ze spadkobierców na rzecz innych spadkobierców. Tego typu działania mogą wchodzić w zakres prowadzonej działalności gospodarczej. Przykładem jest działanie przedsiębiorcy zmierzające do odsunięcia grożących innemu przedsiębiorcy negatywnych skutków finansowych.
Prowadzący sprawy bez zlecenia powinien przede wszystkim szybko zawiadomić o swoim działaniu osobę, dla której podejmuje konkretne czynności. Po dokonaniu zawiadomienia musi dostosować się do jej wskazówek lub też – gdy osoba ta jest np. ciężko chora – prowadzić sprawy do momentu, ?w którym będzie się ona mogła sama zająć sprawą. Zawiadomienie o swoich działaniach, ?a także określenie dopuszczalnego ich zakresu w przyszłości, oznacza już zawarcie umowy. Jeżeli osoba, dla której podejmuje się konkretne czynności, sprzeciwi się im, a w jej imieniu dalej będą one podejmowane, to podmiot je podejmujący nie będzie mógł żądać zwrotu poniesionych wydatków. Odpowie też za skutki swoich działań na zasadach odszkodowawczych.
Tak więc prowadzenie spraw bez zlecenia występuje, gdy nie doszło jeszcze do poinformowania o podejmowanych działaniach osoby, w imieniu której działania się prowadzi. Brak szybkiego jej zawiadomienia można traktować jako naruszenie należytej staranności. Konsekwencją podjęcia czynności zaliczonych do prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia jest:
W zamian przedsiębiorca może zażądać zwrotu uzasadnionych nakładów i wydatków związanych z prowadzeniem sprawy, a także zwolnienia ?z zobowiązań podjętych przy jej prowadzeniu.
Zdarza się bowiem, że przy okazji prowadzenia cudzych spraw ponosi się z własnej kieszeni pewne wydatki. Nie chodzi tylko o wydatki konieczne, ale te, które przyczyniają się do zrealizowania konkretnych działań.
Sprawa związana z zapłatą tych kwot może zostać skierowana do sądu. Jest tak, gdy pojawiają się wątpliwości, co do ich wysokości. Jedną ?z podstaw interpretacji dokonywanych przez sąd będzie wówczas użyte w kodeksie cywilnym sformułowanie, zgodnie z którym wydatki i nakłady muszą być „uzasadnione". Prowadzący cudze sprawy musi wykazać zasadność ich poniesienia. Podobnie, gdy ?w toku realizacji spraw przedsiębiorca zobowiązał się do czegoś (zapłaty), to osoba, ?w imieniu której on działa, powinna te zobowiązania zrealizować.
Jeżeli przedsiębiorca, prowadząc sprawę bez zlecenia, dokonał bez potrzeby zmian w mieniu osoby, której sprawę prowadzi, to będzie zobowiązany do przywrócenia stanu poprzedniego, a jeśli będzie to niemożliwe – do zapłaty odszkodowania.
