Osoba, która będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła, ze swojej winy, ?w ciągu dwóch tygodni od daty zaistnienia podstawy wniosku o ogłoszenie upadłości – oprócz odpowiedzialności przewidzianej w pozostałych przepisach – narażona jest również na sankcję określoną w ustawie z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej: p.u.n.). ?W świetle bowiem jej art. 373 ust. 1 pkt 1 sąd upadłościowy, ewentualnie – gdy procedury nie wszczęto albo wniosek oddalono lub postępowanie umorzono – sąd właściwy do rozpoznania sprawy o ogłoszenie upadłości, może orzec wobec niej pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz sprawowania funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu >patrz wzór wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

Nie musi być ?umyślnie

Przy orzekaniu omawianego zakazu sąd bierze pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań, ?w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Przy czym nie jest wymagana umyślność w zaniechaniu zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (tj. celowe doprowadzenie do stanu niewypłacalności albo co najmniej świadoma na to zgoda). Wystarczy, gdy okoliczność ta jest następstwem rażącego niedbalstwa, którą bada się według kryterium zachowania należytej staranności wymaganej przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Istnieje jednak ewentualność odstąpienia od orzeczenia tego zakazu, jeżeli sąd upadłościowy oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości (z uwagi na fakt, że opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekroczyło trzech miesięcy, a suma zaległości – 10 proc. wartości  bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika), a następnie zezwolił na wszczęcie postępowania naprawczego.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 13 stycznia 2010 r. (II CSK 364/09) argumentował, że „Stopień winy oraz skutki podejmowanych działań (art. 373 ust. 2 p.u.n.) mają wpływ nie tylko na zakres pozbawienia praw, lecz mogą również oddziaływać na decyzję sądu ?o oddaleniu wniosku w konkretnej sytuacji, orzeczenie zakazu ma bowiem charakter fakultatywny".

W postanowieniu zaś z 11 grudnia 2008 r. (IV CSK 379/08) SN podniósł, że:

„1. Orzeczenie zakazu przewidzianego w art. 373 ?p.u.n. może nastąpić w wyniku stwierdzenia zawinionych uchybień uczestnika obrotu gospodarczego, co znajduje wyraz w dwukrotnym powołaniu tej przesłanki: w art. 373 ust. 1 in principio, który ?w ogóle dopuszcza jego zastosowanie tylko w odniesieniu do osoby, która »ze swej winy« dopuściła się określonych w nim zachowań oraz w art. 373 ust. 2, który nakazuje przy orzekaniu zakazu uwzględnić »stopień winy«.

2. Orzekając na podstawie art. 373 ust. 1 i 2 p.u.n., sąd bierze pod uwagę nie tylko stopień winy, ale także skutki mające wpływ na realizację celu postępowania upadłościowego, którym jest zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu. Zasadnicze znaczenie ma zatem nie sam fakt »doprowadzenia do upadłości«, ale związek przyczynowy pomiędzy uchybieniami wymienionymi w art. 373 ust. 1 pkt 1–4 p.u.n. a obniżeniem wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiarem pokrzywdzenia wierzycieli" >patrz przykład 1 i 2 oraz wzór pisma procesowego uczestnika postępowania.

Przykład 1.

Wierzyciel ABC sp. z o.o. ?w ustawowym terminie wystąpił przeciwko pani Łucji (prezesowi tej spółki) z wnioskiem ?o orzeczenie wobec niej trzyletniego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej ?na własny rachunek oraz sprawowania funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu. ?W uzasadnieniu podał, że pani Łucja nie złożyła wniosku ?o ogłoszenie upadłości ?ABC sp. z o.o., mimo że zaistniały ku temu przesłanki. Reprezentowany przez nią podmiot zaprzestał bowiem regulowania wymagalnych należności. Dług na dzień wystąpienia z wnioskiem wynosił 400 tys. zł. Wierzyciel załączył także do wniosku postanowienia o stwierdzeniu bezskuteczności egzekucji wszczętej przez dziesięciu innych kontrahentów spółki. W odpowiedzi na wniosek pani Łucja podniosła, że wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony 3 stycznia 2014 r. Wniosła ona także ?o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego ds. rachunkowości na okoliczność ustalenia momentu, w którym powstał obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości ABC sp. z o.o. oraz ?– w razie stwierdzenia, że złożono go z opóźnieniem ?– ustalenie, jak fakt ten wpłynął na wartość ekonomiczną przedsiębiorstwa i ewentualny rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Dowód z opinii został dopuszczony, a powołany ekspert stwierdził następnie, że wniosek o ogłoszenie upadłości ?ABC sp. z o.o. należało zgłosić ?20 listopada 2013 r. Ponadmiesięczne opóźnienie nie doprowadziło jednak do obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa, a tym samym do pokrzywdzenia wierzycieli. ?Z uwagi na to wszystko wniosek ?o orzeczenie zakazu statuowanego art. 373 ust. 1 ?pkt 1 u.p.n. oddalono.

Przykład 2.

Wobec pani Dagmary w lutym 2014 r. wszczęto postępowanie ?o orzeczenie wobec niej czteroletniego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz sprawowania funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu. ZUS, tj. wnioskodawca, umotywował swoje stanowisko tym, że reprezentowana przez nią ?M sp. z o.o. od 2011 r. nie opłacała żadnych składek, ?a postępowanie komornicze, mające na celu egzekucję zaległości w kwocie 500 tys. zł, okazało się bezskuteczne, zarząd zaś zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości dopiero 30 grudnia 2013 r. Powołany biegły ?z zakresu rachunkowości stwierdził, że ww. wniosek należało złożyć już 10 maja ?2012 r. Z uwagi natomiast na to, że panią Dagmarę powołano do zarządu 1 sierpnia  2012 r., ?w dacie tej powinna ona taki wniosek złożyć.

Prawie półtoraroczne opóźnienie zaś spowodowało pokrzywdzenie 15 wierzycieli na łączną kwotę 800 tys. zł. ZUS podniósł także, że pani Dagmara od chwili objęcia funkcji prezesa zarządu M sp. z o.o., mimo świadomości istnienia wówczas zadłużenia w wysokości 550 tys. zł, zaciągała kolejne zobowiązania. Pani Dagmara replikowała, że zawieranie kolejnych transakcji zmierzało do zaspokojenia wcześniej powstałych należności, a wniosek o ogłoszenie upadłości M sp. z o.o. złożono z przekroczeniem terminu, bo liczono na wsparcie finansowe udziałowców spółki. Sąd uwzględnił wniosek ZUS. Uznał jednak, że stan niewypłacalności M sp. z o.o. był wynikiem rażącego niedbalstwa pani Dagmary, a nie – jak domagał się ZUS – celowego jej działania.

Także prokurator

Uwaga! Sąd Najwyższy w uchwale z 14 września 2005 r. (III CZP 58/05) skonstatował, że „Prokurator jest legitymowany do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie o pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu".

Każdy będzie oceniony

W przypadku natomiast wielości osób, którym zarzuca się winę w rozumieniu art. 373 ust. 1, możliwość pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej i pełnienia określonych funkcji podlega rozważeniu wobec każdej ?z nich w sposób zindywidualizowany. Przedmiotem badania i oceny sądu powinna być m.in. kwestia, jakie obowiązki na nich ciążyły.

Przykład 3.

DEF sp. z o.o. reprezentowana przez panią Biankę (członka zarządu) miała zaległość w wysokości 100 tys. zł wobec N sp. z o.o. Mimo że postępowanie egzekucyjne w stosunku do DEF sp. z o.o. dopiero zostało zainicjowane, prezes zarządu spółki N, sądząc, że – tak jak ?w przypadku pozostałych wierzycieli ?– będzie ono bezskuteczne, wystąpił przeciwko pani Biance o orzeczenie względem niej pięcioletniego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz sprawowania funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika ?w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu. W przeddzień złożenia wniosku całość długu została jednak uiszczona. Wniosek ten nie zostanie zatem uwzględniony, ponieważ wierzyciel utracił swój status, a stosownie do ?art. 376 ust. 1 p.u.n. legitymację do zgłoszenia wniosku, o którym mowa ?w art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n., ma wyłącznie m.in. aktualny wierzyciel.

Przykład 4.

Według głównego księgowego, ?P sp. z o.o. stała się niewypłacalna ?7 kwietnia 2011 r. Wniosku ?o ogłoszenie upadłości jednak ?nie złożono. 30 kwietnia 2014 r. natomiast jeden z wierzycieli spółki wystąpił przeciwko członkini ?jego zarządu – pani Anastazji ?– o orzeczenie wobec niej trzyletniego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz sprawowania funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika ?w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu. W odpowiedzi na wniosek pani Anastazja podniosła ?zarzut przedawnienia, powołując się na to, że upłynęły trzy lata od dnia, ?w którym zarząd P sp. z o.o. zobligowany był zgłosić wniosek ?o ogłoszenie jej upadłości.  Argumentacja pani Anastazji jest słuszna. Wniosek powinien więc ulec oddaleniu.

Autorka jest adwokatem

podstawa prawna: art. 373 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 2, a także art. 374–377 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 1112 ze zm.)

podstawa prawna: art. 76 pkt 4 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 40)

Jaka jest procedura w myśl prawa upadłościowego

Artykuł 376.

1. Postępowanie w sprawach, o których mowa w art. 373 i 374, wszczyna się wyłącznie na wniosek wierzyciela, tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego, syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy, a także prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego. Wygaśnięcie w toku postępowania funkcji tymczasowego nadzorcy, zarządcy przymusowego, syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania wszczętego na jego wniosek. W sprawach tych stosuje się przepisy o postępowaniu nieprocesowym >patrz przykład 3.

2. Sąd wydaje postanowienie po przeprowadzeniu rozprawy.

3. Od postanowienia sądu drugiej instancji przysługuje skarga kasacyjna.

4. Odpis prawomocnego postanowienia sąd przesyła do Krajowego Rejestru Sądowego.

Artykuł 377.

Nie orzeka się zakazu, o którym mowa w art. 373, jeżeli postępowanie w tej sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku od dnia umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13, ?a gdy wniosek o ogłoszenie upadłości nie był złożony, w terminie trzech lat od dnia, w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć >patrz przykład 4.

Terminy określone w art. 377 p.u.n. w orzecznictwie Sądu Najwyższego

- „Jeżeli dłużnik nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości w ciągu roku od dnia, w którym obowiązany był to uczynić, roczny termin przewidziany w art. 377 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (DzU nr 60, poz. 535 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym przed 2 maja 2009 r., ?do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu z art. 373 tej ustawy biegnie od dnia uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego wszczętego z wniosku wierzyciela, albo od dnia oddalenia tego wniosku na podstawie art. 13 ustawy".

Uchwała z 9 kwietnia 2010 r. (III CZP 14/10).

- „1. Przepis art. 377 p.u.n. powinien być interpretowany w powiązaniu z innymi przepisami dotyczącymi postępowania w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, a zwłaszcza ?z postanowieniami art. 373 p.u.n. Z treści art. 377 p.u.n. nie wynika to, że postępowanie w sprawach ?o wydanie zakazu nie może być wszczęte jeszcze przed wszczęciem postępowania upadłościowego, ?w jego toku lub przed jego zakończeniem (umorzeniem). W przepisie tym wspomniano bowiem ?o niemożności orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej (verba legis: »nie orzeka się zakazu«) natomiast nie przyjęto – nawet pośrednio – żadnej bariery co do czasu skutecznego złożenia wniosku o orzekanie zakazu. Wniosek taki może być zatem skutecznie złożony wówczas, gdy występują przewidziane w art. 373 ust. 1 pkt 1-4 p.u.n. prawne podstawy (przyczyny) pozbawienia określonej osoby prawa prowadzenia działalności gospodarczej i jednocześnie toczy się postępowanie upadłościowe wobec dłużnika.

2. Trwanie zainicjowanego już postępowania upadłościowego wyłącza w ogóle możliwość rozpoczęcia biegu terminu jednorocznego przewidzianego w art. 377 p.u.n. (szczególnej »prekluzji w orzekaniu«). Wniosek wierzyciela o wszczęcie postępowania w sprawie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wobec byłego członka zarządu upadłego dłużnika z powołaniem się na podstawę prawną takiego orzeczenia (art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n.), złożony w toku postępowania upadłościowego dłużnika, nie może być zatem traktowany jako wniosek przedwczesny".

Postanowienie z 10 grudnia 2009 r. (III CSK 101/09).

- „Roczny termin do wystąpienia z żądaniem orzeczenia zakazu działalności gospodarczej biegnie ?od dnia, w którym dłużnik był obowiązany złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, tylko wtedy, gdy nie został on złożony. Po jego złożeniu roczny termin z art. 377 p.u.n. biegnie od daty zakończenia – w różny sposób – postępowania upadłościowego".

Postanowienie z 5 marca 2009 r. (III CSK 297/08).

- „Przewidziany w art. 377 p.u.n. termin prekluzyjny do żądania orzeczenia wobec dłużnika zakazu ?z art. 373 ust. 1 p.u.n. w oparciu o przesłankę z pkt 1 tego przepisu otwiera się na nowo w wypadku oddalenia na podstawie art. 13 p.u.n. kolejnego wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika".

Postanowienie z 4 marca 2009 r. (IV CSK 423/08).