Czas trwania wszystkich szkoleń z zakresu BHP podlega zaliczeniu do pracowniczego czasu pracy. Bez względu na to, czy chodzi o szkolenia wstępne (instruktaż ogólny lub stanowiskowy) czy okresowe, cały czas ich trwania należy planować w czasie pracy podwładnych.

Przeprowadzenie tych szkoleń poza harmonogramowymi godzinami pracy zatrudnionego oznacza, że wystąpią godziny nadliczbowe. Niejednokrotnie też dojdzie wtedy do naruszenia przepisów o odpoczynkach dobowych i dobie pracowniczej, co stanowi wykroczenie.

Wstępne na 2 dni

Czas trwania szkoleń wstępnych z zakresu BHP nie może być krótszy, niż to wynika z ramowych programów określonych w przepisach rozporządzenia MGiP z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz. 1860 ze zm.). Zgodnie z nimi szkolenie wstępne ogólne ma trwać minimum 3 godziny lekcyjne po 45 minut. ?Z kolei szkolenie stanowiskowe dla wszystkich pracowników – z wyjątkiem tych zatrudnionych na stanowiskach administracyjno-biurowych – to minimum 8 godzin lekcyjnych po 45 minut. Zatem przeprowadzenie obu tych instruktaży w jednym dniu oznacza, że u pracownika, który miał zaplanowaną wtedy 8-godzinną pracę, wystąpią nadgodziny.

Przykład

Pani Joanna została zatrudniona na stanowisku sprzedawcy w podstawowym systemie czasu pracy ?od poniedziałku do piątku po 8 godzin. W pierwszym dniu jej pracy brała udział w szkoleniu wstępnym ogólnym ?i stanowiskowym z zakresu BHP, co potwierdzono w karcie szkoleń wstępnych. W prowadzonej ewidencji czasu pracy wykazano pani Joannie pracę w tym dniu przez 8 godzin, mimo że szkolenia trwały od 7 do 16. Zatem pracownica nabyła prawo do rekompensaty pracy nadliczbowej. Pracodawca powinien jej udzielić w zamian czasu wolnego lub wypłacić wynagrodzenie z 50-proc. dodatkiem za jedną godzinę nadliczbową.

Aby uniknąć zatrudniania pracowników w godzinach nadliczbowych spowodowanych udziałem ?w szkoleniach wstępnych BHP, pracodawca powinien je rozłożyć co najmniej na dwa dni. Jednodniowy instruktaż mogą odbyć jedynie pracownicy zatrudnieni w równoważnym systemie czasu pracy. Planując im w grafiku pracę przez co najmniej 9 godzin, można zapewnić tym osobom odbycie obu szkoleń wstępnych w jednym dniu.

Należy jednak pamiętać, że ramowe programy szkoleń określone w ww. rozporządzeniu wskazują jedynie minimalny czas ich trwania. To pracodawca, biorąc pod uwagę specyfikę pracy w danym zakładzie i występujące zagrożenia zawodowe dla załogi, powinien dostosować do tego programy szkoleń. W każdym przypadku czas trwania całego instruktażu BHP?– zgodnie z programem sporządzonym przez organizatora – będzie zaliczany do pracowniczego czasu pracy.

Ten sam kurs, różne dodatki

W zakładach pracy zatrudniających pracowników na zmiany zorganizowanie szkolenia okresowego ?z zakresu BHP nie jest łatwe. Wynika to z faktu, że organizatorzy nie praktykują przeprowadzania szkoleń na II lub III zmianie. Najczęściej zatem spotkania te odbywają się między zmianą I i II. Osoby zatrudnione na I zmianie pozostają wtedy na szkoleniu po godzinach, natomiast pracownicy z II zmiany muszą wcześniej stawić się w firmie.

Takie organizowanie szkoleń BHP powoduje określone problemy interpretacyjne w zakresie godzin nadliczbowych pracowników. W zależności od grafiku godziny tego samego szkolenia trzeba wtedy rozliczyć niektórym pracownikom jako wynikające z przekroczenia dobowej, a innym – średniotygodniowej normy czasu pracy.

Przykład

W zakładzie produkcji metalowej pracownicy są zatrudnieni w podstawowym systemie czasu pracy na trzy zmiany. W związku z tym, że pewnej grupie osób skończył się termin ważności szkoleń okresowych z zakresu BHP, pracodawca polecił jego zorganizowanie dla I, II i III zmiany w poniedziałek. Szkolenie miało trwać 6 godzin, ?od 11 do 17 w tym dniu. Pracownicy wszystkich zmian, którym skończyła się aktualność szkoleń okresowych BHP, zostali poinformowani o konieczności uczestnictwa w tym spotkaniu. Ich czas pracy należy zaewidencjonować ?w sposób następujący:

Przy tak zaplanowanym grafiku pracowników doszło ?za każdym razem do wykonywania przez nich pracy ?w godzinach nadliczbowych związanych z uczestnictwem ?w szkoleniu BHP. W przypadku pracowników zatrudnionych na I zmianie należy im zaewidencjonować pracę ?w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczenia dobowej normy czasu pracy od 14 do 17 w poniedziałek. ?Za taką pracę będzie im przysługiwało wynagrodzenie ?i 50-proc. dodatek za każdą godzinę tej pracy. ?Dla osób, które miały zaplanowaną pracę w dniu szkolenia na II zmianie, wcześniejsze jej rozpoczęcie (o godz. 11) spowodowało przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy o 3 godziny (od 11 do 14). ?Wynika to stąd, że doba pracownicza rozpoczęła się dla ?II zmiany o godz. 14, tj. zgodnie z godziną ustaloną ?w grafiku jako rozpoczęcie pracy. Praca przed tą godziną (od 11 do 14) nie podlega zaliczeniu do żadnej wcześniejszej doby pracowniczej, ponieważ granica czasowa niedzieli była wyznaczona od 6 w tym dniu ?do 6 w poniedziałek.  Zatem czas między godz. 6 a 14 ?w poniedziałek nie należy do żadnej doby pracowniczej. ?Za pracę w godzinach od 11 do 14 w poniedziałek pracownikom II zmiany będzie przysługiwało wynagrodzenie i 100-proc. dodatek z tytułu godzin nadliczbowych wynikających z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. Podobnie jest w przypadku osób zatrudnionych w dniu szkolenia na III zmianie ?od 22 do 6 . Uczestnictwo w kursie wygenerowało nadgodziny wynikające z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. Cały okres tego szkolenia od 11 do 17 nie podlega zaliczeniu do żadnej ?doby pracowniczej. Nie został bowiem zaplanowany ?w grafiku pracownika. Rozpoczęcie szkolenia ?nie spowodowało więc początku doby pracowniczej ?o godz. 11. Jednak za cały czas jego trwania należy podwładnemu wypłacić pensję wraz ze 100-proc. dodatkiem do każdej godziny.

Przesunięcie na inny dzień

Zorganizowanie szkolenia okresowego BHP w takich samych godzinach, ale w innym dniu, spowoduje, że nie dojdzie do przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. Godziny szkolenia nadal trzeba jednak rozliczyć w oparciu o przepisy dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych.

Przykład

W tym samym zakładzie metalowym zorganizowano ?w czwartek szkolenie okresowe BHP dla pozostałej grupy osób, którym upływał okres ważności takich szkoleń. Pracownicy wszystkich zmian zostali zobowiązani do uczestnictwa w instruktażu, który zaplanowano w tych samych godzinach co szkolenie poniedziałkowe. W takim przypadku pracę w godzinach nadliczbowych należy rozliczyć następująco:

Przy tak przeprowadzonym szkoleniu nie zmieni się rozliczenie godzin nadliczbowych pracowników na I zmianie. W dalszym ciągu będą mieli do zrekompensowania 3 godziny nadliczbowe wynikające z przekroczenia dobowej normy czasu pracy. Inaczej trzeba natomiast rozliczyć godziny nadliczbowe pracowników wykonujących zadania ?na II i III zmianie. W dobie pracowniczej, która rozpoczęła się dla II zmiany w środę, wykonywali pracę od 14 do 22. Następnie w tej samej dobie w czwartek rozpoczęli szkolenie BHP o godz. 11. W szkoleniu uczestniczyli do zakończenia tej doby, czyli do godz. 14 w czwartek. Zatem godziny od 11 do 14 w czwartek trzeba zaliczyć do środowej doby pracowniczej. Stanowią one przekroczenie dobowej normy czasu pracy ?i należy się za nie wynagrodzenie wraz z 50-proc. dodatkiem. Doszło w tym przypadku do zatrudniania pracowników dwukrotnie w tej samej dobie pracowniczej, co jest naruszeniem przepisów o czasie pracy. Jest to dozwolone ?w ruchomych rozkładach czasu pracy  i w systemie przerywanym. Dla pracowników z III zmiany dodatkowo ?nie zapewniono nieprzerwanego 11-godzinnego odpoczynku dobowego w dobie pracowniczej, która rozpoczęła się ?o godz. 22 w środę i trwała przez kolejne 24 godziny ?(do 22 w czwartek). Mieli oni bowiem zapewniony wyłącznie odpoczynek od 6 do 11 (5 godzin) i od 17 do 22 (5 godzin) ?w czwartek, co stanowi kolejne wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym. Całość odbywanego szkolenia należy ponadto rozliczyć jako godziny nadliczbowe wynikające ?z przekroczenia dobowej normy czasu pracy.

Warto zaplanować spotkanie

Czas pracy związany z koniecznością przeprowadzenia dla pracowników szkoleń BHP powinien być przewidziany ?w grafiku. Szkolenia BHP nie są bowiem szczególnymi potrzebami pracodawcy, w których może on polecać podwładnym pracę w godzinach nadliczbowych. Ich zapewnienie stanowi jeden z obowiązków pracodawcy, ?który należy realizować w harmonogramowych godzinach pracy załogi. W przedstawionych przykładach pracodawca powinien zatem zorganizować szkolenia BHP w godzinach obowiązujących zmian pracowniczych. Nie ma znaczenia, czy taki instruktaż będzie się odbywał na I, II czy III zmianie. Nie jest również problemem zorganizowanie szkoleń BHP?w trzech terminach, wyłącznie w czasie trwania I zmiany. Najczęściej bowiem przejście pracowników na inną zmianę roboczą odbywa się w okresach tygodniowych. Powoduje to, że w trakcie trzech kolejnych tygodni pracodawca ma możliwość zorganizowania szkolenia BHP dla wszystkich pracowników zakładu na I zmianie, nie naruszając przy tym przepisów o czasie pracy.