Lata 2013–2015 to dla większości beneficjentów środków unijnych okres, w którym przypada zakończenie realizacji ich projektów. Może się okazać, że przyjęte w projekcie założenia nie zostały zrealizowane ?w pełnym zakresie. W sposób naturalny rodzi się więc pytanie, czy w każdym takim przypadku powstanie konieczność zwrotu części lub całości przyznanego dofinansowania?

Kontrola wskaźników

Wraz z zakończeniem realizacji projektu współfinansowanego ze środków unijnych kontroli podlega osiągnięcie przez beneficjenta zakładanych w umowie o dofinansowanie wartości wskaźników produktu i rezultatu, świadczących o wypełnieniu celów projektu. Osiągnięcie i utrzymanie wskaźników jest również weryfikowane w ramach kontroli w okresie trwałości projektu, tj. w okresie do 3 (w przypadku MŚP) lub do 5 lat od zakończenia realizacji projektu.

Było zobowiązanie

Beneficjent, podpisując umowę o dofinansowanie, zobowiązuje się do zrealizowania projektu w pełnym zakresie zgodnie z umową i jej załącznikami, w tym również z wnioskiem o dofinansowanie. Wartości docelowe wskaźników projektu, określone przez beneficjenta we wniosku o dofinansowanie, były przedmiotem oceny merytorycznej i miały w większości przypadków wpływ na wynik oceny i tym samym na miejsce projektu na liście rankingowej oraz przyznanie dofinansowania. Zatem jakiekolwiek zmiany w tym zakresie podlegają wnikliwej weryfikacji instytucji w systemie wdrażania programów operacyjnych perspektywy finansowej 2007–2013 i nie rzadko konsekwencją tego staje się konieczność zwrotu części lub całości przyznanego wsparcia.

Szczególnie dotkliwe dla beneficjenta może okazać się, że oprócz zwrotu dofinansowania, będzie on zobligowany również do zwrotu odsetek jak dla zaległości podatkowych od zwracanego dofinansowania.

Zgodnie z opinią instytucji zarządzającej programem operacyjnym „infrastruktura i środowisko", z maja 2013 r., w przypadku nieosiągnięcia wskaźników produktu lub rezultatu i konieczności zwrotu całości lub części dofinansowania, zachodzi przesłanka, o której mowa w art. 207 ust. 1 pkt 3 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.), tj. dofinansowanie zostało „pobrane w nadmiernej wysokości".  Jeżeli kwestie nieosiągnięcia wskaźników produktu i rezultatu nie zostały uregulowane w umowie o dofinansowanie, wówczas istnieje konieczność stosowania art. 207 u.f.p. ze wszystkimi tego konsekwencjami m.in naliczenie odsetek jak dla zaległości podatkowych od zwracanego dofinansowania przez beneficjenta, mimo, że w niektórych sytuacjach nie nastąpi nieprawidłowość. Jeżeli w umowie o dofinansowanie znajdują się postanowienia dotyczące nieosiągnięcia wskaźników produktu i rezultatu, wówczas stosowanie art. 207 u.f.p. ogranicza się do sytuacji, gdy beneficjent nie zwróci dofinansowania na podstawie postanowień umowy o dofinansowanie.

Reguła proporcjonalności

Realizacja celów projektu i osiągnięcie założonych wskaźników to kwestia weryfikowana we wszystkich projektach współfinansowanych ze środków unijnych, a przyjęta w instytucjach udzielających wsparcia metodologia może różnić się w zależności od programu operacyjnego.

W przypadku programu operacyjnego „kapitał ludzki" wytyczne w zakresie kawilifikowania wydatków w ramach PO KL wprowadziły tzw. regułę proporcjonalności. Określa ona zasady rozliczenia projektu pod względem finansowym w zależności od stopnia osiągnięcia założeń merytorycznych określonych we wniosku o dofinansowanie. Reguła ma zastosowanie wyłącznie w przypadku winy beneficjenta i nie dotyczy wystąpienia siły wyższej. Instytucja udzielająca wsparcia może  też uznaniowo odstąpić od rozliczenia projektu zgodnie z regułą proporcjonalności, gdy beneficjent sam o to wystąpi, a ponadto wykaże starania zmierzające do osiągnięcia założeń projektu.

Natomiast zgodnie ze stanowiskiem instytucji zarządzającej programem operacyjnym „infrastruktura i środowisko", wyrażonym w piśmie z lipca 2012 r. wskazuje się, że bene?ficjent składając wniosek ?o płatność końcową, powinien wykazać osiągnięcie zakładanych wskaźników produktu, co jest warunkiem koniecznym, aby możliwe było osiągnięcie celów projektu. W przeciwnym razie beneficjent jest zobowiązany do zwrotu dofinansowania. Konieczność zwrotu dofinansowania nie będzie występowała, gdy zakres rzeczowy projektu, a co za tym idzie również wskaźniki produktu, zostały zmienione aneksem do umowy o dofinansowanie, przy zachowaniu zasady, że projekt nadal będzie spełniać kryteria wyboru i nadal, mimo zmiany, otrzymałby dofinansowanie. W opinii IZ POIiŚ możliwa jest sytuacja nieosiągnięcia wskaźnika rezultatu ?na etapie składania wnios-?ku o płatność końcową, lecz ?w okresie bezpośrednio następującym po tym terminie ?(w zależności od specyfiki wskaźnika – lecz okres ten nie może być dłuższy niż 1 rok), co wynika bezpośrednio z instrukcji wypełniania wniosku ?o płatność. W przypadku nieosiągnięcia w tego terminu wskaźnika rezultatu instytucja wdrażająca lub pośrednicząca powinna dokonać indywidualnej oceny, czy w konkretnym projekcie uzasadniony jest zwrot całości czy jedynie części dofinansowania.

Zdaniem autorki:

Lidia ?Szczęsna, radca prawny, Kancelaria  Radców Prawnych Baurska Senkowska Szczęsna

W ramach jednego z regionalnych programów operacyjnych zdecydowano o bardziej restrykcyjnym traktowaniu beneficjenta, ?tj. obniża się kwotę dofinansowania podwójnie, jeśli wartość nieosiągniętego wskaźnika miała wpływ na pozycję projektu na liście rankingowej oraz na uzyskanie dofinansowania. Jednak również ?i w tym przypadku przyjęto  odstępstwa. W związku z tym, że przyczyny braku osiągnięcia wskaźników rezultatu nie zawsze ?leżą po stronie beneficjentów, kwestie korekt finansowych są rozpatrywane indywidualnie, uwzględniając okoliczności, ?na które beneficjenci nie mają wpływu.

Co zatem robić

W przypadku zidentyfikowania zagrożenia niezrealizowania któregokolwiek ze wskaźników zaleca się:

Przedstawiony materiał dowodowy i właściwe uzasadnienie może obronić stanowisko, że beneficjent dochował  należytej staranności  podczas realizacji projektu, a niezrealizowanie pewnych założeń nie było efektem jego zaniedbań, lecz wynikiem zaistnienia innych okoliczności zwalniających go z odpowiedzialności.