Zakaz konkurencji: Lojalka sprzeczna z ustawą traci na ważności

Aby unieważnić umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, musiałaby ona zostać zawarta niezgodnie z warunkami ustawy – wynika z orzeczenia Sądu Najwyższego z 13 lipca 2013 r. (II PK 326/12).

W czym problem

T.M. był zatrudniony jako wiceprezes zarządu spółki na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony od 17 listopada 2006 r. W tym też dniu strony zawarły umowę o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia. Zakaz miał obowiązywać przez rok od ustania zatrudnienia, a odszkodowanie za jego złamanie przez byłego pracownika wynosiło 8000 zł miesięcznie. Obydwie umowy (o pracę i o zakazie konkurencji) podpisał z menedżerem przewodniczący rady nadzorczej. Wedle regulaminu rady nadzorczej obowiązującego w spółce, organ ten dokonuje czynności zbiorowo, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach ma prawo wyznaczyć pojedynczego członka do konkretnych zadań w określonym czasie.

Uchwałą z 10 sierpnia 2006 r. rada nadzorcza upoważniła przewodniczącego do wykonywania wszelkich czynności związanych ze stosunkami pracy zawartych między spółką i członkami zarządu, a niezastrzeżonymi dla zgromadzenia wspólników. W uchwale z 21 sierpnia 2006 r. rada nadzorcza przyjęła treść umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia z członkami zarządu oraz upoważniła przewodniczącego do nawiązywania tych umów.  Z funkcji T.M. został odwołany 12 maja 2008 r. i następnie dostał wypowiedzenie umowy o pracę. W trakcie biegnącego wypowiedzenia został zwolniony dyscyplinarnie, zgodnie z art. 52 k.p. Spółka odmówiła wypłaty odszkodowania z lojalki. Zwolniony złożył pozew.

Wszystko poprawnie

Sąd okręgowy nie dopatrzył się uchybień w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia. Rada nadzorcza nie tylko zalecała podpisywanie „lojalek" z osobami zasiadającymi w zarządzie, ale też konkretnie wyposażyła przewodniczącego w uprawnienie do nawiązania takiego kontraktu z T.M. Takie postępowanie w spółce stanowiło standard będący przejawem polityki ochrony firmowych interesów. Ponadto członkowie rady nadzorczej byli jednocześnie przedstawicielami wspólników na zgromadzeniu wspólników i jednocześnie wyrazicielami woli wspólników. „Spółka dysponowała wyspecjalizowanymi służbami, korzystała z pomocy kancelarii prawniczych i nie kwestionowała ważności umowy o zakazie konkurencji zawartej z powodem w okresie jego zatrudnienia. Nie podjęła też próby rozwiązania tej umowy za porozumieniem stron" – uzasadniał sąd pierwszej instancji. Dlatego też przyznał zwolnionemu prawie 90 tys. zł odszkodowania z odsetkami.

Kontrakt nieważny

Inaczej umowę o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia ocenił sąd drugiej instancji, uznając ją za bezwzględnie nieważną na podstawie art. 58 k.c. Przede wszystkim wytknął jej sprzeczność z § 23 ust. 5 umowy spółki, w świetle którego rada nadzorcza ustanowiona uchwałą zgromadzenia wspólników zawiera umowy z członkami zarządu na zasadach określonych w uchwałach zgromadzenia wspólników. Tymczasem ciało to nigdy nie wyraziło zgody na związanie wiceprezesa zakazem konkurencji po ustaniu zatrudnienia. Sąd apelacyjny zarzucił też naruszenie art. 210 § 1 k.s.h., zgodnie z którym w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Obie uchwały z sierpnia 2006 r. dotyczyły umów o zakazie konkurencji zawieranych z członkami zarządu spółki; żadna nie odnosiła się konkretnie do T.M., który stanowisko wiceprezesa objął 3 miesiące później. Z tego powodu sąd apelacyjny oddalił powództwo.

Zakaz jednak skuteczny

Sąd Najwyższy uznał umowę o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia za ważną. Brak uchwały zgromadzenia wspólników, precyzującej zasady zawierania takich kontraktów z członkami zarządu i wymaganej przez § 23 ust. 5 umowy spółki, nie jest przyczyną jej unieważnienia – dowodził SN. Wedle art. 17 § 1 k.s.h. nieważna jest jedynie czynność prawna dokonana bez zgody właściwego organu spółki, wymaganej przez ustawę. „Nie ma możliwości zastosowania art. 58 k.c. do wymogów czynności przewidzianych w umowie spółki" – stwierdził SN w wyroku z 16 lipca 2013 r. (II PK 326/12), powołując się na starsze orzeczenie z 25 maja 2005 r. (I PK 294/04, OSNP 2006/9-10/142).

SN nie znalazł również innych nieprawidłowości w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia. W drugiej uchwale z sierpnia 2010 r. rada nadzorcza ustaliła cechy charakterystyczne umów o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy: ich podmioty, długość, wysokość odszkodowania – zauważył. Ta sama uchwała legitymowała też przewodniczącego tego organu do nawiązywania tych kontraktów z członkami zarządu spółki. Od strony formalnej wszystko odbyło się zatem poprawnie – zreasumował SN. Nie poparł w związku z tym głównego argumentu drugiej instancji, że w chwili podejmowania opisanych uchwał T.M. nie zajmował jeszcze fotela wiceprezesa. Z tego względu SN uchylił wyrok sądu apelacyjnego i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania.

—Renata Majewska