W przypadku opóźnienia terminów opłat o więcej niż 30 dni uczelnia ma prawo rozwiązać umowę zawartą ze studentem i wykreślić go z listy studentów. Taki zapis figurował w regulaminie stosowanym przez jedną z lubelskich uczelni. Podobnie jak kilka innych zapisów, o których za chwilę, został on zakwestionowany przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Stosowanie tego typu klauzul w obrocie gospodarczym z konsumentami jest bowiem zabronione. A z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy z jednej stro- ny występuje uczelnia (publiczna lub prywatna) oferując kształcenie, a z drugiej strony student.

Ryzyko bezprawności

Bezprawność działania wynikała w tym przypadku przede wszystkim z tego, że w myśl art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a za takie może być w szczególności uznane stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień uznanych za niedozwolone.

Efekt umieszczenia jakiegokolwiek zapisu umownego w tym rejestrze jest taki, że nie wolno go stosować w umowach z konsumentami żadnemu przedsiębiorcy. Zgodnie bowiem z art. 479

43

k.p.c. od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru prawomocny wyrok sądu ma skutek wobec osób trzecich. Tym samym, wpisanie postanowień do tego rejestru oznacza, że od tej chwili są one zakazane we wszystkich wzorcach umów.

Zakaz stosowania takich postanowień dotyczy nie tylko tego przedsiębiorcy, przeciwko któremu zapadł wyrok w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, lecz również innych firm. Taka interpretacja wynika z podstawowego celu postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, jakim jest usunięcie z obrotu postanowień, które Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za sprzeczne z obowiązującym porządkiem prawnym, bądź dobrymi obyczajami. Chodzi bowiem o to, aby prawa i obowiązki przyszłych potencjalnych konsumentów nie były kształtowane na podstawie postanowień umownych uznanych za niedozwolone.

Ponadto należy zaznaczyć, że zgodnie z licznymi wyjaśnieniami SOKiK zakaz ten dotyczy także postanowień tożsamych. Może zdarzyć się bowiem taka sytuacja, w której przedsiębiorca stosować będzie umowę, w której zawarte będą postanowienia, których istota jest taka sama, chociaż sama konstrukcja gramatyczna, szyk wyrazów w zdaniu są różne. W związku z tym należy pamiętać, że zakazane jest stosowanie postanowienia, którego zakres jest tożsamy z zakresem postanowienia wpisanego do tego rejestru. Nie jest zatem konieczna dokładna, literalna identyczność postanowień. Czy zatem w rejestrze znajdują się postanowienia podobne do zacytowanego w pierwszym zdaniu?

Szukaj w rejestrze

Okazuje się, że przeszukując ten rejestr (dostęp do niego jest jawny dla wszystkich) można trafić na podobne klauzule. I tak pod pozycją nr 726 widnieje wpis o treści „Nieusprawiedliwione zaleganie z uiszczeniem czesnego lub innych opłat spowoduje skreślenie z listy studentów" albo pod nr 3495 o treści „Dziekan może skreślić studenta z listy w przypadku (...) niewniesienia opłat związanych z odbywaniem studiów".

Porównując postanowienie zakwestionowane przez urząd antymonopolowy oraz postanowień wpisanych do rejestru można zauważyć, że wywołują one taki sam skutek dla konsumenta, a mianowicie powodują skreślenie studenta z listy, co uniemożliwia mu kontynuowanie studiów. A przyczyną takiego stanu rzeczy jest nieuiszczenie w terminie opłaty związanej z odbywaniem studiów. Dlaczego zacytowane klauzule znalazły się w rejestrze? Ponieważ SOKiK dopatrzył się tu naruszenia dobrych obyczajów.

Co mówi kodeks

Przepis art. 491 § 1 kodeksu cywilnego wymaga, aby w stosunku do strony zobowiązania, która pozostaje w zwłoce w jego wykonaniu, druga strona umowy wyznaczyła jej odpowiedni termin do wykonania z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy.

Co prawda, zgodnie z art. 492 k.c., w razie zastrzeżenia w umowie prawa do odstąpienia od umowy w związku z niewykonaniem zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony od umowy odstąpić bez wyznaczania terminu dodatkowego, to uznaje się, że w obrocie z konsumentami dobry obyczaj nakazuje przesłanie w razie zwłoki w zapłacie dodatkowego wezwania do jej dokonania. Jak wskazuje UOKiK w swojej decyzji zwłoka konsumenta w zapłacie może być spowodowana okolicznościami od niego niezależnymi.

Natomiast konsekwencje zwłoki są dla konsumenta niezwykle restrykcyjne. Dobre obyczaje będące normami postępowania w obrocie gospodarczym z udziałem konsumentów nakazują, by nie wykorzystywać przewagi przedsiębiorcy nad konsumentem, który działa w zaufaniu do profesjonalisty. Zatem naruszeniem dobrego obyczaju byłoby skreślenie studenta z listy słuchaczy bez doręczenia mu dodatkowego wezwania do zapłaty (decyzja nr RLU 15/2013).

Opłata czasem do zwrotu

„Opłata rekrutacyjna nie podlega zwrotowi w przypadku niepodjęcia studiów" to druga z zakwestionowanych klauzul stosowanych przez jakiś czas przez uczelnię. Tymczasem w rejestrze figuruje już dużo zbliżonych do niej zapisów, umieszczonych tam na mocy orzeczeń Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wpisane są tam np.:

- pod nr 392 „Wszelkie wniesione przez kursanta opłaty nie podlegają zwrotowi",

- pod nr 393 „Wpłaty dokonane przez słuchacza nie podlegają zwrotowi",

- pod nr 426 „Wpłacona w momencie zapisu kwota 150 zł jest przeznaczona na pokrycie kosztów administracyjnych i dystrybucyjnych i nie podlega zwrotowi",

- pod nr 788 „Przy rezygnacji z nauki uczestnik nie otrzymuje zwrotu wpłaty rezerwacyjnej",

- pod nr 838 „ 50 zł – wpisowe płatne w sekretariacie przy zapisie do grupy językowej, jest to kwota bezzwrotna",

- pod nr 1297 „Opłaty w postaci wpisowego oraz czesne nie podlegają zwrotowi",

Wymienione postanowienia zostały uznane przez SOKiK za niedozwolone i wpisane do rejestru, gdyż:

- wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej przez niego zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument rezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania (co narusza art. 385

3

pkt 12 k.c.),

- przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy (art. 385

3

pkt 13 k.c.) ,

- nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy (art. 385

3

pkt 16 k.c.).

A przez to kształtują one prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385

1

§ 1 k.c.).

Warto bowiem zauważyć, że tak rygorystyczny zapis, nie przewidujący żadnych wyjątków, może skutkować tym, że opłata rekrutacyjna nie zostanie zwrócona studentowi także wtedy, gdy rezygnacja ze studiów nastąpiła z przyczyn niezależnych od konsumenta lub nawet leżących po stronie uczelni.