Emerytura z tytułu pracy w szczególnych warunkach a zwolnienie lekarskie i urlopy

Nie uwzględnia się natomiast czasu, na jaki pracownikowi powierzono wykonywanie innej pracy. Wiele osób stara się o uzyskanie emerytury w obniżonym wieku, powołując się na wykonywanie pracy w szczególnych warunkach. Możliwość taką przewiduje art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej ustawa emerytalna).

Jakie uprawnienia

Ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, jeżeli 1 stycznia 1999 r. osiągnęli okres:

- zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym do nabycia prawa do świadczenia oraz

- składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy emerytalnej.

Zasadnicze znaczenie ma to, czy zainteresowany wykonywał pracę wymienioną w wykazach stanowiących załączniki do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.).

W praktyce pojawia się problem związany z okresami choroby pracownika oraz korzystania z urlopów. ZUS niejednokrotnie odmawia zaliczania tych dni do stażu pracy w szczególnych warunkach.

Bez pomijania grypy...

Wątpliwości powstają tu w związku ze zmianami wprowadzonymi do art. 32 ustawy emerytalnej, wskutek dodania ust. 1a. Uczyniono to ustawą z 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach (DzU nr 121, poz. 1264), która weszła w życie 1 lipca 2004 r. W przepisie tym przewidziano, że przy ustalaniu stażu nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik po 14 listopada 1991 r. otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego z tytułu choroby lub macierzyństwa.

Kontrowersyjne jest więc, czy przy obliczaniu stażu pracy w warunkach szczególnych według stanu na 1 stycznia 1999 r. należy odliczać dni niewykonywania pracy, za które podwładny po 14 listopada 1991 r. otrzymał wynagrodzenie chorobowe lub zasiłek (głównie chorobowy lub macierzyński).

W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że w art. 184 ustawy emerytalnej, obejmującym stany faktyczne zastane w dniu jego wejścia w życie, ustawodawca, który nie zróżnicował przesłanek nabycia prawa do emerytury przez wykonujących pracę w warunkach szczególnych w zależności od daty ich urodzenia, a w efekcie daty osiągnięcia odpowiedniego wieku, w tym jednym wypadku osobno i w sposób szczególny uregulował sytuację prawną ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r.

Zagwarantował osobom, które 1 stycznia 1999 r. wykazały staż pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz okres składkowy i nieskładkowy z art. 27 ustawy (co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), prawo nabycia emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy emerytalnej.

Istotne jest także, że Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lipca 2011 r. (I UK 12/11) w sposób jednoznaczny stwierdził, że wykazanie 1 stycznia 1999 r. określonego w art. 184 ustawy emerytalnej okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne jego ustalenie po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1 pkt 1 obowiązujących po 1 lipca 2004 r.

Identyczne stanowisko SN zajął także w wyroku z 23 kwietnia 2010 r. (II UK 313/09). Zatem ZUS nie powinien odliczać z zatrudnienia w warunkach szczególnych okresu korzystania przez pracownika ze zwolnienia lekarskiego i urlopu macierzyńskiego.

... i letniska

Podobnie należy ocenić czas korzystania przez podwładnego z urlopu wypoczynkowego. Brakuje bowiem przepisu szczególnego, według którego emerytura przyznawana za pracę w uciążliwych warunkach miałaby pomijać w kwalifikowanym stażu emerytalnym okresy urlopu wypoczynkowego.

Tak też wyjaśnił SN w wyroku z 5 listopada 2012 r. (II UK 82/12). Urlop wypoczynkowy jest bezpośrednio związany ze stosunkiem pracy, a wyłączenie tego okresu musiałoby wprost wynikać z ustawy.

Okresowo inne zadania

Inaczej natomiast należy oceniać okresy, w których pracownikowi czasowo powierzono wykonywanie innej pracy nienależącej do prac w warunkach szczególnych. Dotyczy to np. powierzenia jej na 3 miesiące na mocy art. 42 § 4 k.p., skierowania do innej pracy w czasie przestoju (art. 81 § 3 k.p.), czy przeniesienia do wykonywania innej pracy na czas ciąży (art. 179 k.p.).

Przykład

Przez ponad 16 lat pan Aleksander był zatrudniony jako zbrojarz. Po ukończeniu 60 lat złożył wniosek o emeryturę. ZUS odmówił mu świadczenia, gdyż przez rok i 3 miesiące przebywał na zwolnieniach lekarskich oraz powierzono mu wykonywanie innej pracy. Dlatego uznał, że nie wykazał on 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Pan Aleksander odwołał się do sądu, żądając uwzględnienia spornego okresu jako pracy w warunkach szczególnych. Podnosił, że skoro pracodawca wydał mu świadectwo pracy w warunkach szczególnych, to ZUS nie może tego kwestionować. Sąd ustalił, że pan Aleksander przebywał na chorobowym przez rok, a przez 3 miesiące powierzono mu wykonywanie innej pracy (murarza).

Sąd uznał, że nie ma podstaw do odliczenia okresów przebywania na zwolnieniach lekarskich z czasu pracy w warunkach szczególnych i przyznał mu emeryturę. Stwierdził natomiast, że ZUS słusznie z tego stażu odjął okres wykonywania prac murarskich.

WNIOSEK

Z okresu pracy w warunkach szczególnych pracownikom dochodzącym przyznania emerytury na mocy art. 184 ustawy emerytalnej nie powinno odliczać się okresów niezdolności do pracy, urlopu macierzyńskiego i wypoczynkowego.

—Ryszard Sadlik sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach