- Moja firma jest kontrolowana przez urząd skarbowy. Uważam, że w toku tej kontroli pracownice urzędu powinny się wspomóc zasięgając opinii biegłego, który dokona fachowo i profesjonalnie istotnych dla mnie i mojej sprawy ustaleń. Czy to, że trwa kontrola podatkowa uprawnia mnie do złożenia wniosku o powołanie biegłego?

– pyta czytelnik.

Zgodnie z art. 286 § 1 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.) organy podatkowe w trakcie kontroli podatkowej, działając w oparciu i w zakresie wynikającym z upoważnienia, są w szczególności uprawnione do zasięgania opinii biegłych. Z kolei art. 197 § 1 o.p. wprost wskazuje, że gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, organ podatkowy może powołać na biegłego osobę dysponującą takimi wiadomościami, w celu wydania opinii.

Przy czym jako wiadomości specjalne należy uznać niewątpliwie takie, których nie mają pracownicy organów podatkowych, i nie może to być wiedza powszechnie dostępna i łatwa do opanowania (wyrok WSA w Kielcach z 8 września 2011 r., I SA/Ke 372/11). Trzeba dodać, że takimi wiadomościami są wiadomości wykraczające poza zakres tych, jakimi dysponuje ogół inteligentnych i ogólnie wykształconych ludzi (wyrok WSA w Bydgoszczy z 17 maja 2010 r., I SA/Bd 209/10).

Listę prowadzą prezesi

Z uwagi na zasadę zaufania organów administracji, pożądane jest, aby osoba biegłego nie budziła żadnych wątpliwości co do jego wiarygodności i rzetelności. Temu służyć ma instytucja listy biegłych sądowych prowadzona przez prezesów sądów okręgowych (wyrok NSA z 16 listopada 2010 r., I GSK 398/09).

Trzeba zauważyć, że choć kontrolujący są uprawnieni do określonych i konkretnych działań wskazanych przepisami prawa, to jednak zawarte w art. 286 § 1 o.p. sformułowanie „w szczególności" powoduje, że katalog czynności nie jest zamknięty.

Zakres takich czynności jest uzależniony nie tylko od organu kontrolującego – organu podatkowego pierwszej instancji, lecz również – i co istotne – podatnik może złożyć wniosek dowodowy o powołanie biegłego, czy biegłych celem wydania opinii w sprawie wymagającej wiadomości specjalnych.

Czasem przepisy nakazują

Artykuł 197 § 2 o.p. wyraźnie wskazuje, że powołanie na biegłego następuje z urzędu, gdy opinii biegłego wymagają przepisy prawa podatkowego. Obligatoryjnie powołanie biegłego następuje zatem z urzędu, jeżeli jego opinii wymagają przepisy prawa podatkowego, czyli:

1. art. 19 ust. 4 ustawy o PIT i w zasadzie analogiczny art. 14 ust. 3 ustawy o CIT, zgodnie z którymi jeśli wartość wyrażona w cenie określonej w umowie odpłatnego zbycia znacznie odbiega od wartości rynkowej nieruchomości lub praw majątkowych oraz innych rzeczy, to organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej wzywa strony umowy do zmiany tej wartości lub do wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej.

W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej określi wartość z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych;

2. art. 6 ust. 4 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, zgodnie z którym jeśli podatnik, mimo wcześniejszego wezwania, nie określił wartości przedmiotu czynności cywilnoprawnej lub podał wartość – zdaniem organu podatkowego - nieodpowiadającą wartości rynkowej, to organ podatkowy dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez podatnika wyceny rzeczoznawcy;

3. art. 8 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn, gdzie wskazano, że jeśli nabywca nie określił wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo wartość określona przez niego nie odpowiada - według oceny naczelnika urzędu skarbowego - wartości rynkowej, to organ ten wezwie nabywcę do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny.

Jeżeli nabywca, pomimo wezwania, nie określił wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, to naczelnik urzędu skarbowego dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy.

Czego nie wiedzą kontrolujący

Przesłanką powołania biegłego w toku kontroli podatkowej jest stwierdzenie, że w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, a więc takie, których nie mają kontrolujący. Sama kwestia dopuszczenia dowodu z opinii biegłego została pozostawiona ocenie organu podatkowego. Jednak podatnik – jako żywo zainteresowany wynikami kontroli podatkowej – może zawnioskować o powołanie biegłego.

Organ podatkowy powinien mieć zaś na uwadze zasadę prawdy obiektywnej, z której wypływa obowiązek organu kontrolującego podjęcia wszelkich czynności mających na celu ustalenie rzeczywistego stanu faktycznego sprawy.

Organ podatkowy obowiązany jest zatem wykorzystać ten środek dowodowy w sprawie o zawiłym stanie faktycznym, który można wyjaśnić dopiero wtedy, gdy dysponuje się specjalnymi wiadomościami (wyrok NSA z 23 sierpnia 2012 r., II FSK 120/11).

Należy dobrze uzasadnić

Odpowiadając na pytanie czytelnika należy stwierdzić, że może taki wniosek dowodowy złożyć w trakcie kontroli podatkowej, ale powinien pamiętać o odpowiednim uzasadnieniu.

Istotne jest, aby to organ podatkowy, czy to z urzędu, czy na odpowiednio umotywowany wniosek kontrolowanego, powołał biegłego wyznaczając jednocześnie zakres żądanej opinii.

Organ podatkowy nie jest związany wnioskiem kontrolowanego o powołanie biegłego dla ustalenia okoliczności, która może być ustalona na podstawie dokumentów sprawy i oświadczeń.

Ważne orzecznictwo

W kwestii wniosku kontrolowanego o powołanie biegłego, wypowiadały się niejednokrotnie sądy. Warto zapoznać się z ich orzecznictwem.

W sytuacji, gdy kontrolowany sam – prywatnie – zleci sporządzenie opinii, to nawet jeśli zostanie sporządzona przez osobę posiadające wiedzę fachową, nie można przypisać waloru dowodu z opinii biegłego (wyrok WSA w Bydgoszczy z 16 listopada 2011 r., I SA/Bd 679/11).

Sąd Najwyższy na tle analogicznego uregulowania dowodu z opinii biegłego w kodeksie postępowania cywilnego przyjął, że opinie sporządzone na zlecenie strony należy traktować jedynie jako wyjaśnienia będące poparciem stanowiska strony, choć z uwzględnieniem wiadomości specjalnych (wyrok SN z 12 kwietnia 2002 r., I CKN 92/00). Opiniom takim przydaje się walor dokumentów prywatnych (wyrok NSA w składzie 7 sę- dziów z 25 września 2000 r., FSA 1/00; wyrok NSA z 20 kwietnia 2000 r., V SA 602/98).

Kontrolowany może również przedłożyć dokument, który stanowi ekspertyzę przez niego zamówioną i uzyskaną w drodze pozaprocesowej, lub dokument będący wypowiedzią biegłego w innym postępowaniu. W takiej sytuacji kontrolujący odbiorą to jako przedstawienie przez kontrolowanego własnego stanowiska, czy też wyjaśnienie, a nie jako dowód z opinii biegłego (wyrok WSA w Krakowie z 16 lutego 2011 r., I SA/Kr 1430/10; wyrok NSA z 8 lutego 2011 r., II FSK 1770/09).

Dowód z opinii biegłego nie może być zastąpiony dowodem z prywatnej opinii, bowiem rozróżnianie tych opinii rzutuje na ocenę stopnia ich bezstronności i wiarygodności (wyrok NSA z 20 kwietnia 2010 r., I GSK 847/08).