Jeśli pożyczka jest oprocentowana, podwładny płaci firmie odsetki. Tu rodzi się pytanie, jakie skutki podatkowe dla zatrudnionych wywołuje pożyczenie pieniędzy nieodpłatnie lub z odsetkami niższymi niż te obowiązujące na rynku, czyli np. w bankach lub podobnych instytucjach finansowych. Niejednokrotnie w tej sprawie wypowiadał się fiskus.

Przykładowo warto tu przywołać interpretację indywidualną ministra finansów z 16 kwietnia 2010 r. (DD3/033/14/RYM/10/PK-1632/2009). W niej stwierdzono, że „ (...) na gruncie kodeksu cywilnego umowa pożyczki jest umową nieodpłatną. Niemniej jednak umowa ta może mieć charakter odpłatny.

Odpłatność można ustalić w różny sposób, np. w postaci oprocentowania wyrażonego w pieniądzu, przeniesienia własności rzeczy oznaczonych co do tożsamości, zezwolenia na korzystanie z rzeczy, udziału w zysku osiągniętym przez pożyczkobiorcę. Należy podkreślić, że jeżeli strony w umowie pożyczki zastrzegły brak odpłatności w postaci odsetek, to fakt ten nie rodzi skutków podatkowych w postaci uzyskania przez pożyczkobiorcę nieodpłatnego świadczenia.

W konsekwencji, na gruncie przepisów ustawy (...) o podatku dochodowym od osób fizycznych (...), otrzymanie, jak i nieodpłatne udzielenie pożyczki, jest obojętne podatkowo. (...)".

Podobne wnioski płyną z interpretacji dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 8 lipca 2011 r. (ITPB2/415–389/11/RS).

W niej stwierdzono, że: „ (...) brak określenia przez ustawodawcę w kodeksie cywilnym odpłatności, jako koniecznego elementu pożyczki nie jest jednoznaczny z nie uzyskaniem przez pożyczkobiorcę przychodu z tytułu nienaliczonych i nieuiszczonych odsetek od udzielonej mu nieoprocentowanej pożyczki. W przypadku, gdy umowa pożyczki jest umową nieodpłatną, pożyczkobiorca co do zasady otrzymuje nieodpłatne świadczenie w wysokości odsetek, które musiałby uiścić, gdyby uzyskał pożyczkę oprocentowaną lub kredyt bankowy.

W sytuacji, gdy zakład pracy nie prowadzi działalności gospodarczej w zakresie udzielania pożyczek lub kredytów, a zasady udzielania tych kredytów (pożyczek) stosowane są według jednolitych reguł wobec wszystkich pracowników, wówczas brak jest podstaw do zakwalifikowania niezapłaconych odsetek z umowy pożyczki nieoprocentowanej jako przychodu ze stosunku pracy, o którym mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (...)".

Ważne warunki

Zatem pożyczka nie jest dla pracownika przychodem pod warunkiem, że pracodawca:

- nie prowadzi działalności gospodarczej w zakresie udzielania pożyczek lub kredytów,

- stosuje jednakowe zasady udzielania pożyczek wobec wszystkich pracowników.

Jeśli obie te przesłanki są spełnione, wtedy pożyczka (nawet ta nieoprocentowana) nie jest korzyścią, powodującą konieczność naliczania zaliczek podatkowych czy składek ZUS. Świadczenia takiego nie uznaje się za przychód ze stosunku pracy, a zatem nie trzeba odprowadzać od niego należności publicznoprawnych (w tym także na rzecz ZUS).

Gdyby jednak te warunki zostały naruszone (np. nieodpłatne lub niskooprocentowane pożyczki oferowane były jedynie wybranym pracownikom), wówczas mielibyśmy do czynienia z przysporzeniem majątkowym podlegającym opodatkowaniu i oskładkowaniu. Przy kalkulowaniu jego wysokości płatnicy powinni odnosić się do poziomu rynkowych odsetek stosowanych przy świadczeniu usług udzielania pożyczek.

Jeśli preferencyjnej pożyczki pracownikowi udzieliłaby firma prowadząca działalność w zakresie oferowania kredytów/pożyczek (bank), wtedy powstałby przychód w wysokości różnicy między kwotą odsetek, które ma zapłacić podwładny a tą, którą pracodawca uzyskałby od pożyczki według stawek ogólnie stosowanych dla tego rodzaju produktu finansowego.

Aby skalkulować wartość odsetek w sytuacji, kiedy należy pracownikowi przypisać przychód z racji pożyczki, można posłużyć się następującym wzorem:

O – [K – K/n x (i – 1)] x p% / 12

gdzie:

O – suma odsetek,

K – kapitał,

n – liczba rat (miesięcy spłaty),

p – oprocentowanie w stosunku rocznym,

i – liczba kolejnego miesiąca, w którym są spłacane odsetki.

PRZYKŁAD

Kierownik działu dużej firmy branży informatycznej otrzymał od pracodawcy nieoprocentowaną pożyczkę ze środków obrotowych w wysokości 20 tys. zł. W zawartej umowie przewidziano jej spłatę w pięciu miesięcznych ratach. Ponieważ pożyczkodawca oferuje takie pożyczki wyłącznie kadrze kierowniczej, u pożyczającego powstał przychód stanowiący podstawę zaliczki podatkowej i składek ZUS.

Aby wyznaczyć jego wysokość, pracodawca przeanalizował rynek usług finansowych i ustalił, że komercyjnie udzielane pożyczki osobom w podobnym wieku jak zatrudniany przez niego kierownik są oprocentowane 12-proc. odsetkami w skali roku. Odsetki za pierwszy miesiąc należy obliczyć od pełnej kwoty (20 tys. zł), a w kolejnych miesiącach od kwot pomniejszonych o spłacone raty. Wyliczenia odsetek, a tym samym przychodu w poszczególnych miesiącach spłaty pożyczki powinny wyglądać następująco:

Pierwszy miesiąc:

[20 000 zł – 20 000 zł / 5 x (1 – 1)] × 12 proc. / 12 = 200 zł (kwota, którą należy wliczyć w pierwszym miesiącu spłaty pożyczki do przychodu pracownika wynikłego z racji nieodpłatnego świadczenia otrzymanego od pracodawcy).

Drugi miesiąc:

[20 000 zł – 20 000 zł / 5 x (2 – 1)] × 12 proc. / 12 = [20 000 zł – 4000 zł] × 12 proc. / 12 = 160 zł (przychód w drugim miesiącu spłaty pożyczki).

Trzeci miesiąc:

[20 000 zł – 20 000 zł / 5 x (3 – 1)] × 12 proc. / 12 = [20 000 zł – 8000 zł] × 12 proc. / 12 = 120 zł

Czwarty miesiąc:

[20 000 zł – 20 000 zł / 5 x (4 – 1)] × 12 proc. / 12 = [20 000 zł – 12 000 zł] × 12 proc. / 12 = 80 zł

Piąty miesiąc:

[20 000 zł – 20 000 zł / 5 x (5 - 1)] × 12 proc. / 12 = [20 000 zł – 16 000 zł] × 12 proc. / 12 = 40 zł.

Z funduszu socjalnego

Środki zakładowego funduszu świadczeń socjalnych służą finansowaniu działalności socjalnej organizowanej przez pracodawców na rzecz osób uprawnionych do korzystania z funduszu. Zaliczamy do niej m.in. udzielanie rzeczowego lub finansowego wsparcia materialnego oraz bezzwrotnej lub zwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych odrębną umową. Ta ostatnia forma to pożyczki mieszkaniowe, których udzielanie odbywa się według zasad sprecyzowanych w regulaminie gospodarowania środkami zfśs. Przez cele mieszkaniowe należy rozumieć w szczególności:

- zakup lub budowę lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego bądź wielorodzinnego zarówno na rynku pierwotnym, jak i wtórnym,

- wykup lokalu na własność lub uzupełnienie wkładu budowlanego w spółdzielni,

- modernizację i remont mieszkania lub domu,

- adaptację pomieszczeń niemieszkalnych na mieszkanie.

Pożyczki z zfśs mogą trafiać jedynie do osób uprawnionych do korzystania z funduszy socjalnych, czyli pracowników i ich rodzin, byłych pracowników – emerytów i rencistów oraz ich rodzin, a także innych osób, którym pracodawca przyznał w regulaminie zfśs prawo do korzystania z funduszu. Zanim ta pożyczka zostanie wypłacona, pracodawca i pożyczkobiorca muszą zawrzeć umowę.

Jakie skutki

Przy pożyczaniu pieniędzy pochodzących z działalności socjalnej także pojawia się pytanie o skutki podatkowe i składkowe dla korzystających z tej formy wsparcia. Podobnie jak przy pożyczkach ze środków obrotowych nieodpłatne lub niskooprocentowane pożyczki mieszkaniowe z zfśs nie generują przychodu u pożyczkobiorców, jeśli regulamin zfśs obowiązujący w zakładzie przewiduje możliwość ich przyznawania na równych zasadach.

Potwierdza to interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 25 lutego 2011 r. (IBPBII/1/ 415–958/10/HK). Zaakcentowano w niej, że nieodpłatne pożyczanie pieniędzy pochodzących z zfśs według jednakowych reguł nie wywołuje skutków podatkowych. Oznacza to, że takie pożyczki nie rodzą konieczności odnoszenia ich do wartości rynkowej oprocentowania pożyczek na cele mieszkaniowe i ustalania na tej podstawie przysporzenia majątkowego, od którego należałoby pobierać zaliczkę podatkową.

Tu warto podkreślić, że tego stanowiska nie należy rozumieć w ten sposób, że pożyczki z zfśs muszą być identycznie oprocentowane dla wszystkich pożyczkobiorców. Pamiętać jednak należy, że przyznawanie wsparcia socjalnego musi zależeć od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osób uprawnionych do takiej pomocy.

Wysokość odsetek może więc być różna, tak samo jak odmienne mogą być okoliczności decydujące o tym, kto uzyska pożyczkę nieodpłatnie, a kto z odpłatnością. Ważne jest to, aby fundusze socjalne w formie pożyczki mieszkaniowej wydatkować na jednolitych zasadach, w zgodzie z regulaminem gospodarowania zfśs.