Sprawa spółki Amber Gold pokazała, jak szkodliwe może być prowadzenie działalności bankowej przez podmioty, które nie są do tego odpowiednio przygotowane, nie podlegają żadnej kontroli i żadnemu nadzorowi i nie mają np. odpowiednich zabezpieczeń finansowych. Działalność takich parabanków zwykle prowadzi do  dramatycznych sytuacji tysięcy ludzi, którzy mogą stracić oszczędności całego życia.

Ściśle regulowane czynności

W celu zminimalizowania ryzyka powstania takich sytuacji polski ustawodawca zdecydował, że prowadzenie działalności bankowej możliwe jest jedynie po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia, które wydaje Komisja Nadzoru Finansowego.

KNF określa w nim: firmę banku, jego siedzibę, nazwy (nazwiska) założycieli i obejmowane przez nich akcje, wysokość kapitału założycielskiego, działalność, do wykonywania której bank jest upoważniony, oraz warunki, po spełnieniu których KNF zezwoli na rozpoczęcie działalności. Wydając zezwolenie, KNF musi także zatwierdzić projekt statutu banku oraz skład pierwszego zarządu.

Podmioty, które prowadzą działalność bankową bez takiego specjalnego zezwolenia, popełniają przestępstwo. Zgodnie z art. 171 ust. 1 prawa bankowego, kto bez zezwolenia prowadzi działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania ryzykiem tych środków w inny sposób, popełnia przestępstwo.

Grozi za nie kara grzywny aż do 5 mln zł i kara pozbawienia wolności do trzech lat. Dodatkowo jest to przestępstwo publicznoskargowe, ścigane z urzędu, chociaż często zdarzają się  w praktyce nie tylko zawiadomienia o dokonaniu przestępstwa, ale również wnioski o ukaranie. Zwykle wniosek taki pochodzi od nadzoru bankowego.

Przyjmowanie pieniędzy

Przestępstwem jest wszelkie gromadzenie środków pieniężnych niezależnie od tego, jaką postać i formę przybiera. Może ono więc polegać np. na przyjmowaniu wkładów oszczędnościowych czy lokat terminowych. Dodatkowo przyjmowanie środków powinno następować pod tytułem zwrotnym.

Ważne jest również, aby przyjmowanie środków miało pewien stopień zorganizowania i było dokonywane przez jakiś określony czas i w celu obciążenia ich ryzykiem. Okazjonalne przyjęcie od kogoś środków pieniężnych na przechowanie nie jest przestępstwem. Prowadzenie takiej działalności nie musi mieć jednak charakteru zarobkowego.

Sprawca tego przestępstwa nie musi przekonywać osób, które powierzają mu swoje środki pieniężne, że prowadzi działalność zgodnie z prawem. Wystarczy, że osoby te pozostają w błędzie i myślą, że wpłacają swoje środki do banku. Dla zaistnienia przestępstwa nie ma też żadnego znaczenia, czy osoby, które wpłaciły pieniądze, doznały jakiegoś uszczerbku majątkowego. Jest to bowiem przestępstwo formalne (bezskutkowe).

Oznacza to, że do jego popełnienia dochodzi już w momencie gromadzenia cudzych środków. Oczywiście w sytuacji, kiedy dana osoba czy grupa osób na skutek działania parabanku dozna uszczerbku w swoim majątku i nie odzyska wszystkich wpłaconych pieniędzy, to społeczna szkodliwość czynu sprawcy przestępstwa będzie wyższa i będzie on musiał się liczyć z otrzymaniem surowszej kary.

Przestępstwo prowadzenia działalności bankowej bez zezwolenia ma charakter przestępstwa umyślnego kierunkowego. Oznacza to, że nie wystarczy, aby sprawca umyślnie prowadził tzw. parabank, ale żeby robił to w ściśle określonym celu  udzielaniu kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążaniu ryzykiem środków w inny sposób.

Przez pożyczkę należy rozumieć operacje polegające na udzieleniu określonej kwoty środków pieniężnych do dyspozycji pożyczkobiorcy, na czas oznaczony lub nieoznaczony. W tym wypadku nie jest konieczne określenie celu, na jaki pieniądze zostaną wydatkowane.

W umowie kredytu natomiast bank zobowiązuje się udostępnić określoną kwotę na określony cel oraz czas, a kredytobiorca zobowiązuje się wykorzystać kredyt zgodnie z jego przeznaczeniem oraz zwrócić pobraną kwotę wraz z należnym bankowi wynagrodzeniem w postaci prowizji i odsetek.

Poza tymi dwoma formami obciążania ryzykiem środków pieniężnych sprawca przestępstwa z art. 171 ust. 1 prawa bankowego może to również robić w „inny sposób”, co w praktyce oznacza, że sprawca może obciążać środki pieniężne ryzykiem w dowolny, wymyślony przez siebie sposób.

Nazwy chronione

Prawo bankowe nie pozwala na używanie wyrazów „bank” i „kasa”. Zgodnie bowiem z art. 171 ust. 2 prawa bankowego kto, prowadząc działalność zarobkową wbrew warunkom określonym w ustawie, używa w nazwie jednostki organizacyjnej niebędącej bankiem lub do określenia jej działalności lub reklamy wyrazów bank lub kasa podlega karze grzywny do 5 mln zł i karze pozbawienia wolności do trzech lat.

Bez znaczenia jest sposób użycia tych określeń. Może to nastąpić na szyldzie firmy lub tylko w reklamie radiowej, telewizyjnej czy prasowej, może to przybrać formę pisemną, a nawet słowną. Ważne jest jedynie, aby użycie wyrazu „bank” lub „kasa” nastąpiło w związku z niezgodnym z prawem prowadzeniem działalności zarobkowej.

Wprowadzenie sankcji karnych za bezprawne używanie nazw zastrzeżonych dla działalności bankowej ma przede wszystkim przeciwdziałać wprowadzającym w błąd czy oszukańczym działaniom przedsiębiorców. Chodzi o to, by nieuczciwe osoby nie mogły przyciągać klientów, wykorzystując zaufanie, jakim społeczeństwo darzy instytucje bankowe.

Przestępstwo to ma charakter powszechny, a więc może je popełnić każdy, kto prowadzi działalność zarobkową i w swojej nazwie bezprawnie używa wyrazów „bank” lub „kasa”. Dodatkowo jest to przestępstwo umyślne, a więc użycie tych nazw musi nastąpić przez sprawcę z zamiarem bezpośrednim lub też ewentualnym.

Bezprawne używanie nazwy „bank” lub „kasa” jest przestępstwem publicznoskargowym, ściganym z urzędu, ale podobnie jak w przypadku przestępstwa prowadzenia parabanku najczęściej jest ono ścigane po otrzymaniu zawiadomienia o jego dokonaniu.

Odpowiedzialność władz spółek

Przestępstwo prowadzenia działalności bankowej bez zezwolenia lub bezprawnego używania wyrazów bank lub kasa popełnia także osoba działająca w imieniu lub w interesie osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Odpowiedzialność taką przewiduje art. 171 ust. 3 prawa bankowego, zgodnie z którym osobom takim grozi kara grzywny do 5 mln zł i kara pozbawienia wolności do trzech lat.

Zgodnie z tym przepisem karze podlegają osoby reprezentujące osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, a więc działające w ich imieniu, a także osoby, które działają wprawdzie w imieniu własnym, ale w interesie takich osób i jednostek, a więc na ich rachunek.

Jeżeli zatem np. nielegalna działalność bankowa prowadzona jest w formie spółki akcyjnej czy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a faktycznie wykonują ją osoby, które są np. członkami zarządu tych spółek, to nie mogą czuć się one bezkarne, mogą bowiem zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej za popełnienie tego przestępstwa. -

Jaki

zakres

Czynności bankowe to:

1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

2) prowadzenie innych rachunków bankowych,

3) udzielanie kredytów,

4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,

5) emitowanie bankowych papierów wartościowych,

6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

7) wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego.

Jakie

warunki

Utworzenie banku może nastąpić, jeżeli:

- zostało zapewnione wyposażenie banku w: fundusze własne i pomieszczenia posiadające odpowiednie urządzenia techniczne, należycie zabezpieczające przechowywane w banku wartości;

- założyciele oraz osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu dają rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, przy czym co najmniej dwie z tych osób posiadają wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem oraz udowodnioną znajomość języka polskiego;

- przedstawiony przez założycieli plan działalności banku na okres co najmniej trzyletni wskazuje, że działalność ta będzie bezpieczna dla gromadzonych środków pieniężnych.

Propozycje

zmiany prawa

Komitet Stabilności Finansowej, który zebrał się 16 sierpnia tego roku w związku ze sprawą Amber Gold, postuluje m.in. zaostrzenie kar dla firm oferujących usługi finansowe bez zezwolenia, a także za oszustwa i fałszowanie dokumentów. W związku z koniecznością neutralizacji zagrożeń dla klientów oraz dla systemu finansowego, jakie wynikają z działalności instytucji parabankowych, KSF proponuje m.in. zwiększenie kompetencji organów państwa nad funkcjonowaniem parabanków, przyjęcie zasady wzmożonej kontroli przez służby skarbowe i służby generalnego inspektora informacji finansowej wobec podmiotów, które znajdują się na liście ostrzeżeń publicznych Komisji Nadzoru Finansowego, a także istotne podwyższenie sankcji karnych odstraszających podmioty oferujące usługi finansowe bez odpowiedniego zezwolenia.

Nie mają

zezwolenia

Wymienione poniżej podmioty nie posiadają zezwolenia KNF na wykonywanie czynności bankowych, w szczególności na przyjmowanie wkładów pieniężnych w celu obciążania ich ryzykiem:

1.

Finroyal FRL Capital Limited,

2.

Flexworld Inc.,

3.

Perfect Money Finance Corp. z siedzibą w Panamie,

4.

Weksel Bank, Aida System sp. z o.o. z siedzibą w Konstantynowie Łódzkim,

5.

Amber Gold sp. z o.o. z siedzibą w Gdańsku,

6.

GoGo20 Poland,

7.

DOBRALOKATA sp. z o.o.

8.

Pozabankowe Centrum Finansowe sp. z o.o.,

9.

PROMOTOR-FINANSE sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławiu,

10.

Care&Cash sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławiu,

11.

KASOMAT.PL SA, Wrocław,

12.

Lex-Security, Mysłowice,

13.

Centrum Inwestycyjno-Oddłużeniowe sp. z o.o. Stargard Szczeciński,

14.

Socket Resources GmbH reprezentowana na terytorium RP przez Marka Jachowicza; biuro operacyjne w Polsce w Warszawie,

15.

IPI CAPITAL SA z siedzibą w Warszawie,

16.

NOVA NEW sp. z o.o. z siedzibą w Katowicach,

17.

Mizar Profit, Warszawa,

18.

Alkor Trade sp. z o.o., Józefów.

źródło: Komisja Nadzoru Finansowego

Autor jest asesorem Prokuratury Rejonowej Warszawa-Ochota