Z punktu widzenia wspólników istotne jest to, że zapłata przez jednego z nich nawet sporej części zaległości nie spowoduje, że fiskus nie będzie egzekwował od niego pozostałej. Dzieje się tak z uwagi na solidarny charakter odpowiedzialności, o której mowa w art. 115 § 1 ordynacji podatkowej (dalej op).

Solidarność ta sprawia, że orzekając o odpowiedzialności, organ podatkowy powinien obciążyć nią wszystkich wspólników. Nie może zatem wybierać, przeciwko któremu ze wspólników skieruje decyzję o odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki. Osobę, od której dochodzona będzie należność, organy podatkowe mogą wybrać dopiero na etapie egzekucji. Nie muszą dochodzić zapłaty od wszystkich wspólników jednocześnie. Ma to jednak swoje praktyczne konsekwencje.

Ordynacja podatkowa w art. 91 odsyła do kodeksu cywilnego. Ten zaś w art. 366 § 1 stanowi, że kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników).

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 8 grudnia 2010 r. (I SA/Gd 988/ 10) orzekł, że solidarna odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej oznacza, że każdy z nich ponosi pełną i niezależną od siebie odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki. Orzeczenie wydane w tym trybie o odpowiedzialności byłego wspólnika powinno zatem zawierać wskazanie, że jest to odpowiedzialność solidarna z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką (o ile nadal ona istnieje).

Powoduje to, że wszelkie zaległości podatkowe spółki – z uwagi na solidarną odpowiedzialność – ciążą na wszystkich wspólnikach, nie wyłączając tych, którzy wpłacili odpowiednią część zobowiązań. Oznacza to, że jeśli jeden ze wspólników zapłaci np. połowę zaległości, to i tak nadal odpowiada za pozostałą do zapłacenia część.

Od odpowiedzialności zwolni go jedynie uregulowanie całej kwoty zaległości. W takiej sytuacji (a więc, gdy spłaci całość długu), przysługuje mu roszczenie regresowe w stosunku do pozostałych wspólników (lub drugiego wspólnika w spółce dwuosobowej). Wspólnicy będą odpowiadali solidarnie również po rozwiązaniu spółki. Potwierdza to wyrok WSA w Warszawie z 7 stycznia 2005 r. (III SA/Wa 620/ 04).

Przykład

W grudniu 2011 r. wspólnicy spółki cywilnej (pan Aleksander i pan Wincenty) zdecydowali się ją rozwiązać. Mieli jednak zaległość w VAT. Pan Aleksander zapłacił 50 proc. tej zaległości. Sądził, że pozostałe 50 proc. zapłaci pan Wincenty (tak się umówili). Okazało się jednak, że były wspólnik pana Aleksandra nie dotrzymał słowa.

Organy podatkowe orzekły, że pan Aleksander odpowiada za pozostałą do zapłacenia część zaległości. Nic nie dało odwołanie od decyzji. Argumenty pana Aleksandra, że zapłacił przypadającą na niego połowę, nie przekonały fiskusa.

To dlatego, że zapłata przez jednego ze wspólników rozwiązanej spółki cywilnej 50 proc. jej zaległości nie zwalnia z odpowiedzialności za pozostałą część. Odpowiedzialność przewidziana w art. 115 op nie jest bowiem ograniczona do wysokości udziałów w spółce.

WSA w Warszawie w wyroku z 25 marca 2010 r. (III SA/Wa 1536/09)

zwrócił uwagę, że wydana na podstawie art. 115 § 1 op decyzja  powinna orzekać o odpowiedzialności solidarnej wspólnika ze spółką i innymi wspólnikami. Z art. 366 k.c. wynika bowiem, że „jest to szczególny rodzaj odpowiedzialności, zarówno co do uprawnień wierzyciela, jak i relacji istniejących między współodpowiedzialnymi, w tym skutków dokonania zapłaty (wyegzekwowania) należności od jednego z nich”.

Co prawda sąd zauważył, że odpowiedzialność osób trzecich, w tym poszczególnych wspólników, i spółki za jej zobowiązania ma charakter solidarny, o czym mówi art. 115 § 1 op, jednak nie powstaje z mocy prawa. Konieczne jest orzeczenie o niej przez organ podatkowy w decyzji.

Jak podsumowuje WSA, „organ podatkowy ma zatem obowiązek w wydanej decyzji uwzględnić solidarny charakter odpowiedzialności osoby trzeciej, przy czym musi to uczynić poprzez odpowiednią treść rozstrzygnięcia. Samo wskazanie i przytoczenie przepisu prawa określającego taką odpowiedzialność nie może być uznane za wystarczające (...). Decyzja ta ustanawia odpowiedzialność takiego rodzaju i w takim zakresie, jak w niej orzeczono”.

Organ podatkowy rozstrzyga o obowiązkach

Dłużnikiem zobowiązanym do uiszczenia należności podatkowej może być nie tylko podatnik, ale też tzw. osoby trzecie, do których należą wspólnicy spółek osobowych. O odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej fiskus orzeka w decyzji.

Dopóki zatem decyzja taka wobec określonej osoby nie zostanie wydana, nie może być ona traktowana jak dłużnik podatkowy, a zasady odpowiedzialności solidarnej nie mają wobec niej zastosowania.

Kto ma prawo do regresu

Jeśli decyzje podatkowe orzekające o solidarnej odpowiedzialności zostają wydane na podstawie art. 115 op wobec każdego ze wspólników, to są to decyzje o charakterze konstytutywnym i nie ma zagrożenia, że jeden ze wspólników nie będzie miał możliwości – w razie zapłaty zobowiązania – domagania się regresu od pozostałych wspólników.

Wydanie bowiem decyzji wobec wszystkich wspólników umożliwia wspólnikowi dochodzenie na drodze cywilnoprawnej roszczeń regresowych w razie ewentualnego zaspokojenia wierzyciela – Skarbu Państwa – przez niego jako dłużnika solidarnego i zwolnienia w ten sposób pozostałych dłużników (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8 czerwca 2011 r., I FSK 696/10).