Odnoszą się one do fachowych pełnomocników, ale nie mają zastosowania, gdy strona reprezentowana przez pełnomocnika złożyła pismo osobiście. Jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zgłoszony przed upływem terminu na opłacenie pisma został prawomocnie oddalony, przewodniczący zobowiązany jest wezwać stronę do opłacenia złożonego osobiście pisma, nawet jeśli strona była reprezentowana przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. Tak uznał Sąd Najwyższy w uchwale z 9 lutego 2012 r. (III CZP 92/11).

Z tezy tego orzeczenia wynika, że zaostrzone rygory uiszczania kosztów sądowych – w związku z oddaleniem wniosku o zwolnienie od kosztów – odnoszące się do fachowych pełnomocników nie mają zastosowania w sytuacji, gdy strona reprezentowana przez takiego pełnomocnika złożyła pismo osobiście (art. 112 ust. 3 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Pytanie prawne

Uchwała została podjęta przez SN w związku z pytaniem prawnym Sądu Apelacyjnego w Warszawie przedstawionym do rozpoznania przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego. Sąd wniósł o udzielenie odpowiedzi na dwa pytania: „1. Czy art. 112 ust. 3 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (DzU z 2010 r. nr 90, poz. 594 ze zm.) w zakresie, w jakim wyznacza tygodniowy termin na opłacenie pisma wniesionego przez stronę osobiście, ma również zastosowanie w sytuacji, gdy stronę w sprawie reprezentuje adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy; 2. Czy art. 112 ust. 3 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (DzU z 2010 r. nr 90, poz. 594 ze zm.) w zakresie, w jakim wyznacza tygodniowy termin na opłacenie pisma, ma również zastosowanie w sytuacji, gdy wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, złożony przed upływem terminu na opłacenie pisma, został częściowo oddalony?".

Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi tylko na pierwsze  pytanie.

W czym wątpliwość

Zgodnie z art. 112 ust. 3 zdanie 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przepisu ust. 2 tego artykułu stanowiącego, że jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zgłoszony przed upływem terminu na opłacenie pisma został prawomocnie oddalony, przewodniczący wzywa stronę do opłacenia złożonego pisma, na podstawie art. 130 ustawy z 17 listopada 1964 Kodeks postępowania cywilnego, nie stosuje się, jeżeli pismo podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu

zaskarżenia zostało wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. W takiej sytuacji, jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony przed upływem terminu na opłacenie pisma został oddalony, tygodniowy termin na opłacenie pisma biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia, a gdy postanowienie zostało wydane na posiedzeniu jawnym, to od dnia jego ogłoszenia. Jeżeli jednak o zwolnieniu od kosztów sądowych orzekał sąd pierwszej instancji, a strona wniosła zażalenie w przepisanym terminie, termin na opłacenie pisma biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia oddalającego zażalenie, a jeżeli postanowienie sądu drugiej instancji zostało wydane na posiedzeniu jawnym, to od dnia jego ogłoszenia (art. 112 ust. 3 zdanie 2 i 3 ww. ustawy).

W związku z tak brzmiącymi przepisami, zdaniem Sądu Apelacyjnego, tygodniowy termin, o którym mowa w art. 112 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych, ma również zastosowanie w sytuacji, gdy strona reprezentowana przez fachowego pełnomocnika pismo wniosła osobiście.

Rozstrzygnięcie

Przedmiotowa uchwała SN została oparta na literalnym brzmieniu art. 112 ust. 1 zdanie 1 ustawy o kosztach sądowych. Przepis ten stanowi, że ust. 2 nie stosuje się wtedy, gdy pismo zostało wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. Oznacza to, że znajduje on zastosowanie wyłącznie do pism wnoszonych przez fachowych pełnomocników, a nie do stron przez nich reprezentowanych.

Prawidłowość podjętej uchwały najlepiej można zaobserwować porównując powyższy przepis z art. 479 9 § 1 kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tym przepisem „w toku sprawy strona reprezentowana przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa jest obowiązana doręczać odpisy pism procesowych z załącznikami bezpośrednio stronie przeciwnej. Do pisma procesowego wniesionego do sądu strona dołącza dowód doręczenia drugiej stronie odpisu pisma albo dowód wysłania go przesyłką poleconą. Pisma, do których nie dołączono dowodu doręczenia albo dowodu wysłania przesyłką poleconą, podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia tego braku".

Z treści cytowanego przepisu jednoznacznie wynika, że ma on zastosowanie do pism wnoszonych przez strony reprezentowane przez fachowych pełnomocników i to niezależnie od tego, czy pismo to zostało wniesione przez takiego pełnomocnika, czy też przez stronę osobiście. Podobne skutki jak art. 112 ust. 3 zdanie 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wywiera art. 132 § 1 k.p.c. Przepis ten również ma zastosowanie wyłącznie do fachowych pełnomocników.

Jeżeli więc strona reprezentowana przez fachowego pełnomocnika wniesie osobiście pismo nie dołączając dowodu doręczenia albo dowodu wysłania przesyłką poleconą, sąd nie może zwrócić takiego pisma bez wzywania do uzupełnienia braków. Sąd powinien taką stronę wezwać do dołączenia odpowiedniej ilości odpisów takiego pisma i załączników – jeśli nie zostały dołączone – i wysłać pisma pozostałym stronom.

Nowy termin

Wobec tego, jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych został zgłoszony przez stronę reprezentowaną przez fachowego pełnomocnika osobiście przed upływem terminu na opłacenie pisma, i nastąpiło jego prawomocne oddalenie. nie ma zastosowania tygodniowy termin, o którym mowa w art. 112 ust. 3 zdanie 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W tej sytuacji przewodniczący zobowiązany jest zastosować ust. 2 ww. artykułu, tj. wezwać stronę do opłacenia pisma, na podstawie art. 130 kodeksu postępowania cywilnego. Przewodniczący wzywa stronę do opłacenia pisma, wyznaczając jej tygodniowy termin pod rygorem zwrócenia pisma. Jeżeli pismo wniosła osoba zamieszkała lub mająca siedzibę za granicą, która nie ma w kraju przedstawiciela, termin na uiszczenie opłaty nie może być krótszy niż miesiąc.