Do tego, że pracować nie można non stop, nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Z tego powodu pracownicy mają prawo do dobowych i tygodniowych przerw w pracy. A także  do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego.

Uprawnienia te gwarantują zatrudnionym przepisy kodeksu pracy (art. 152 k.p.)  i Konstytucji RP (art. 66 ust. 2).

Teoretycznie zatem urlop wypoczynkowy jest przeznaczany właśnie na wypoczynek. Potwierdza to Józef Iwulski (w  Józef Iwulski, Walerian Sanetra, „Kodeks pracy. Komentarz”, Warszawa 2011, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, wyd. II).

Wyjaśnia, że urlop wypoczynkowy jest uprawnieniem pracownika do okresowego i odpłatnego zwolnienia od pracy, stanowiąc formę prawa pracownika do wypoczynku i służąc regeneracji jego sił.

Z tego celu wynika zasada przysługiwania urlopu w naturze z wyjątkami przewidującymi zamianę na ekwiwalent pieniężny, w sytuacji gdy w naturze nie może być wykorzystany. Reguła ta dotyczy także urlopów zaległych. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 24 stycznia 1974 (III PRN 41/73).

Co więcej, prawo do urlopu ma charakter osobisty i niezbywalny. Przez to właśnie nie przechodzi na osoby wymienione w art. 63

1

§ 2 k.p. (małżonek i inni uprawnieni do renty rodzinnej) i nie podlega dziedziczeniu. Jest to zgodne z

uchwałą SN z 2 sierpnia 1967 (III PZP 32/67), wyrokiem SN z 22 grudnia 1970 (I PR 520/70), a także uchwałą SN z 13 maja 1994 (I PZP 23/94).

Na wakacje z laptopem

Zdarza się, i to wcale nie tak rzadko, że w czasie urlopu wypoczynkowego zatrudnieni pracują. Biorą na przykład zlecenia z innej lub własnej firmy. A w sezonie letnim wyjeżdżają do innych krajów, aby tam zarobkować.

Dotyczy to zwłaszcza młodych osób, które zatrudniają się w charakterze barmanów, kucharzy czy recepcjonistów w innych krajach unijnych. Urlopujących Polaków nie dziwi na przykład polski kelner w cypryjskim hotelu.

Jednak czy w czasie urlopu wypoczynkowego zatrudniony może pracować? Przepisy kodeksu pracy nie określają sposobu wykorzystania przez pracownika urlopu wypoczynkowego, pozostawiając w tym względzie pracownikowi pełną swobodę. Nie ma także regulacji, które wprost uniemożliwiałyby wykonywanie w tym czasie pracy – tłumaczy Katarzyna Dulewicz, partner w Kancelarii CMS Cameron McKenna w Warszawie.

– Nie ma zatem przeszkód prawnych, aby pracownik na czas urlopu wypoczynkowego podjął się wykonywania innych obowiązków, np. prowadząc własną działalność lub na podstawie umowy-zlecenia – dodaje.

Ostrzega jednak, że z ogólnych przepisów kodeksu pracy wynika obowiązek dbania o dobro zakładu pracy, co dotyczy też pośrednio czasu, w którym pracownik przebywa na urlopie. To oznacza, że nie powinien podejmować w czasie urlopu działalności, która byłaby sprzeczna z interesem pracodawcy.

Ponadto pracownik może być z firmą związany tzw. lojalką. Wtedy w zakresie określonym w odrębnej umowie nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy. Tak samo  świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność.

Tak wynika z art. 101

1

§ 1 k.p. Podpisanie lojalki jest szczególną formą pracowniczego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy. Z tą różnicą, że ta jest obwarowana ogólnymi gwarancjami wynikającymi z ochronnej funkcji prawa pracy.

Konsekwencje działalności konkurencyjnej

Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od niego wyrównania tej szkody na zasadach przewidzianych w przepisach rozdziału I działu piątego kodeksu pracy. Oznacza to, że to na szefie spoczywa ciężar udowodnienia szkody powstałej w wyniku zawinionego naruszenia umownego zakazu konkurencji przez pracownika.

W razie winy nieumyślnej odpowiedzialność podwładnego będzie ograniczona do rzeczywistej wysokości szkody i normalnych następstw działania lub zaniechania (bez utraconych korzyści). Nie będzie też mogła, bez względu na rzeczywistą wysokość szkody, przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.

Roszczenie pracodawcy do pracownika z tytułu wyrządzenia szkody wskutek naruszenia zakazu konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym dowiedział się o szkodzie, jednakże nie później niż z upływem trzech lat od jej wyrządzenia (art. 291 § 21 k.p.).

Przykład

W marcu szef poinformował pana Alberta o tym, że ma ponad 40 dni zaległego urlopu do wykorzystania. Do tego dochodzi jeszcze cały bieżący 26-dniowy urlop. Pracownik nie ma jednak ani środków finansowych, aby gdziekolwiek wyjechać, ani nawet chęci na wypoczynek. Twierdzi, że nie ma męczącej pracy. Jest ratownikiem na basenie.

Jednak niedługo po informacji o wymiarze urlopu pan Albert dostał propozycję pracy na Korfu. Przez trzy miesiące mógłby pracować na plaży, oferując turystom korzystanie ze sprzętów wodnych. Razem z nim pracowaliby jego koledzy, których zna jeszcze ze studiów.

Pan Albert niezwłocznie wypisał wniosek urlopowy i pojechał do pracy w Grecji. Podjęcie takiej pracy nie będzie sprzeczne z interesem pracodawcy pana Alberta. Przez to pracownik może swobodnie zarobkować na plaży.

Inny wymiar nie tylko dla spóźnialskiego

Zdarza się też, że w czasie urlopu wypoczynkowego pracownik wykonuje normalne czynności zawodowe, bo nie zdołał się z nich wywiązać przed skorzystaniem z wolnego. Dojść do tego może również dlatego, że to przełożony na chwilę przed urlopem dołożył podwładnemu obowiązków. Co wtedy?

– W takiej sytuacji  wymiar wykorzystanego urlopu wypoczynkowego powinien zostać proporcjonalnie obniżony o czas faktycznego wykonywania obowiązków, za które należy się wynagrodzenie – wyjaśnia Katarzyna Dulewicz.

Aby doszło do takiego zlecenia czynności służbowych na wakacjach, szef musi jeszcze mieć możliwość skontaktowania się z zatrudnionym. W tym celu najczęściej dzwoni. Zdarza się, że pracodawca wymaga od pracowników, aby udając się na urlop, zabrali ze sobą telefon służbowy (więcej w wyjaśnieniach eksperta). Czy słusznie?

– Takie działanie zasadniczo nie ma podstaw prawnych. Pracodawca nie może wyciągać wobec pracowników konsekwencji i np. obniżyć im premii, jeśli telefonu służbowego nie zabiorą lub nie będą na niego reagować.

Jeżeli jednak pracownik zabierze telefon służbowy, a pracodawca będzie z tego korzystał, kontaktując się z nim w celach służbowych, wtedy czas ten może zostać uznany za świadczenie w danym dniu pracy – tłumaczy  mecenas Dulewicz.

– Natomiast pracownik będzie mógł domagać się zmniejszenia wymiaru wykorzystanego urlopu. Należy jednak pamiętać, że pracodawca w określonych sytuacjach ma prawo skontaktować się z pracownikiem w celu odwołania go z urlopu – dodaje pani mecenas. Kiedy tak jest?

Czasem wolno odwołać

Według Karoliny Rzepy, aplikantki adwokackiej z warszawskiej kancelarii Gessel,  możliwość odwołania pracownika z urlopu wypoczynkowego przez pracodawcę została uregulowana w art. 167 k.p.

Wyjaśnia, że zgodnie z tym przepisem pracodawca może odwołać pracownika z urlopu tylko wówczas, gdy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. Jednocześnie wyjaśnia, że sam kodeks pracy nie precyzuje, jakie powody mogą uzasadniać takie odwołanie. Jedynie nakazuje, aby przyczyny te nie były znane pracodawcy w chwili, kiedy pracownik rozpoczął urlop.

– W zakresie uzasadnionych potrzeb pracodawcy należy posiłkować się art. 164 § 2 k.p., który stanowi, że przesunięcie terminu urlopu jest dopuszczalne z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy. Taką  może być chociażby nagła konieczność podpisania pilnego dokumentu przez pracownika, jeśli brak dokonania takiej czynności miałby w znaczny sposób zakłócić tok pracy – mówi Karolina Rzepa.

Ostrzega też, że odwołanie jest poleceniem. Zatem jeżeli jest zgodne z prawem, to za jego niewykonanie grożą pracownikowi sankcje przewidziane w kodeksie pracy.

A co, jeżeli szef odwołał pracownika z urlopu sprzecznie z kodeksem pracy? Karolina Rzepa  wyjaśnia, że w takiej sytuacji  ponosi odpowiedzialność na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów kodeksu cywilnego. – A więc w szczególności także za utracone przez pracownika korzyści (art. 361 § 2 i art. 471 k.c. w zw. z art. 300 k.p.) – mówi prawniczka.

Podkreśla także, że w razie odwołania pracownika z urlopu wypoczynkowego pracodawca jest zobowiązany pokryć koszty poniesione przez pracownika w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu. Chodzi tu np. o koszty podróży.

Komentuje:

Maciej M. Bogucki, radca prawny w kancelarii Mamiński & Wspólnicy

Zakładowe regulacje (zbiorowy układ pracy lub regulamin pracy) mogą wskazywać określone kategorie pracowników, którzy będą zobligowani do pozostawania w kontakcie z pracodawcą  także w okresie urlopu.

Mogą to być np. specjaliści określonej kategorii odpowiedzialni za usuwanie awarii lub pracownicy zarządzający. Wtedy unikanie telefonów od pracodawcy,  jeżeli kontaktował się w celu odwołania pracownika z urlopu z powodu nagłej i nieprzewidzianej sytuacji w zakładzie, może zostać potraktowane jako ciężkie naruszenie obowiązków i skutkować dyscyplinarnym zwolnieniem.

Czytaj również:

Zobacz serwisy:

Kadry i płace » Urlopy » Urlop wypoczynkowy

Kadry i płace » Obowiązki i odpowiedzialność pracownika