Osoba, która  będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy  nie złożyła, ze swojej winy, w ciągu dwóch tygodni od daty zaistnienia podstawy wniosku o ogłoszenie upadłości, oprócz odpowiedzialności przewidzianej w pozostałych przepisach, narażona jest również na sankcję określoną w ustawie Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej  upun).

W świetle art. 373 ust. 1 pkt 1 upun sąd upadłościowy ewentualnie,  gdy procedury nie wszczęto albo wniosek oddalono lub postępowanie umorzono, sąd właściwy do rozpoznania sprawy o ogłoszenie upadłości  może orzec wobec niej pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz sprawowania funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu.

Rażące niedbalstwo

Przy orzekaniu  tego zakazu sąd bierze pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Przy czym  nie jest wymagana umyślność w zaniechaniu zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (tj. celowe doprowadzenie do stanu niewypłacalności albo co najmniej świadoma na to zgoda).

Wystarczy, gdy okoliczność ta jest następstwem rażącego niedbalstwa, którą bada się według kryterium zachowania należytej staranności wymaganej przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Istnieje  ewentualność odstąpienia od orzeczenia tego zakazu, jeżeli sąd upadłościowy oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości (z uwagi na to, że opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekroczyło trzech miesięcy, a suma zaległości  10 proc. wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika), a następnie zezwolił na wszczęcie postępowania naprawczego.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 13 stycznia 2010, II CSK 364/09,

argumentował: „Stopień winy oraz skutki podejmowanych działań (art. 373 ust. 2 upun) mają wpływ nie tylko na zakres pozbawienia praw, lecz mogą również oddziaływać na decyzję sądu o oddaleniu wniosku w konkretnej sytuacji, orzeczenie zakazu ma bowiem charakter fakultatywny”.

W postanowieniu  z 11 grudnia 2008, IV CSK 379/08, podniósł, że:

1. Orzeczenie zakazu przewidzianego w art. 373 upun może nastąpić w wyniku stwierdzenia zawinionych uchybień uczestnika obrotu gospodarczego, co znajduje wyraz w dwukrotnym powołaniu tej przesłanki: w art. 373 ust. 1 in principio, który w ogóle dopuszcza jego zastosowanie tylko w odniesieniu do osoby, która ze swej winy dopuściła się określonych w nim zachowań, oraz w art. 373 ust. 2, który nakazuje przy orzekaniu zakazu uwzględnić stopień winy.

2. Orzekając na podstawie art. 373 ust. 1 i 2 upun, sąd bierze pod uwagę nie tylko stopień winy, ale także skutki mające wpływ na realizację celu postępowania upadłościowego, którym jest zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu.

Związek przyczynowy

Zasadnicze znaczenie ma zatem nie sam fakt doprowadzenia do upadłości, ale związek przyczynowy pomiędzy uchybieniami wymienionymi w art. 373 ust. 1 pkt 1 – 4 upun  a obniżeniem wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiarem pokrzywdzenia wierzycieli - przykłady 1 i 2.

Przykład 1

Wierzyciel X sp. z o.o. w ustawowym terminie wystąpił przeciwko panu Markowi, prezesowi spółki, z wnioskiem o orzeczenie wobec niego trzyletniego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Podał, że prezes nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości  spółki, mimo że były przesłanki. Spółka zaprzestała regulowania wymagalnych należności, a dług – na dzień wystąpienia z wnioskiem – wynosił 500 tys. zł.

Wierzyciel załączył  postanowienia o bezskuteczności egzekucji wszczętej przez pięciu  kontrahentów.

Pan Marek podniósł, że wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony 17 stycznia 2011, wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rewidenta na okoliczność ustalenia momentu, w którym powstał obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a w razie stwierdzenia, że złożono go z opóźnieniem, o ustalenie, jak fakt ten wpłynął na wartość ekonomiczną przedsiębiorstwa i ewentualny rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Dowód z opinii został dopuszczony, a ekspert stwierdził, że wniosek o upadłość należało zgłosić 30 grudnia 2010.

Ponaddwutygodniowe opóźnienie nie doprowadziło jednak do obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa, a tym samym do pokrzywdzenia wierzycieli. Wniosek o orzeczenie zakazu oddalono.

Przykład 2

Wobec pani Karoliny wszczęto postępowanie o orzeczenie pięcioletniego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. ZUS, tj. wnioskodawca, motywował swoje stanowisko tym, że reprezentowana przez nią Y sp. z o.o. od 2007 r. nie opłacała  składek, a postępowanie mające na celu egzekucję zaległości w kwocie 2 mln zł  okazało się bezskuteczne, zarząd natomiast zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości dopiero 1 marca 2011. Biegły  stwierdził, że  wniosek należało złożyć już 15 czerwca 2006.

Z uwagi  na to, że panią Karolinę powołano do zarządu 15 stycznia 2009, w dacie tej powinna ona była taki wniosek złożyć. Ponaddwuletnie opóźnienie  spowodowało pokrzywdzenie 32 wierzycieli na 3 mln zł. ZUS podniósł, że pani Karolina od objęcia funkcji prezesa zarządu, mimo świadomości istnienia w tej dacie zadłużenia w wysokości 1 mln zł, zaciągała kolejne zobowiązania.

Prezes  replikowała, że kolejne transakcje zmierzały do zaspokojenia wcześniej powstałych należności, a wniosek o ogłoszenie upadłości złożono z przekroczeniem terminu, bo liczono na wsparcie udziałowców. Sąd uwzględnił wniosek. Uznał, że stan niewypłacalności spółki był wynikiem rażącego niedbalstwa pani Karoliny, a nie, jak domagał się ZUS, celowego jej działania.

Ocena zaniedbań każdego z osobna

W przypadku wielości osób, którym zarzuca się winę w rozumieniu art. 373 ust. 1, możność pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej i pełnienia określonych funkcji podlega rozważeniu wobec każdej z nich w sposób zindywidualizowany. Przedmiotem badania i oceny sądu powinna być m.in. kwestia, jakie obowiązki na nich ciążyły.

Przykład 3

ABC sp. z o.o., reprezentowana przez panią Martę (członka zarządu), miała zaległość 200 tys. zł wobec DEF sp. z o.o.

Mimo że postępowanie egzekucyjne w stosunku do ABC dopiero zostało zainicjowane, prezes zarządu spółki DEF, sądząc, że  tak jak w przypadku pozostałych wierzycieli będzie ono bezskuteczne, wystąpił przeciwko pani Marcie o orzeczenie wobec niej czteroletniego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

W przeddzień złożenia wniosku całość długu została  zapłacona. Wniosek ten nie zostanie zatem uwzględniony, ponieważ wierzyciel utracił swój status, a stosownie do  art. 376 ust. 1 upun legitymację do zgłoszenia wniosku ma wyłącznie aktualny wierzyciel.

Przykład 4

Według głównego księgowego M sp. z o.o. stała się ona niewypłacalna  15 marca 2008. Wniosku o ogłoszenie upadłości jednak nie złożono. 1 czerwca 2011 jeden z wierzycieli  spółki wystąpił przeciwko członkini jego zarządu  pani Aleksandrze o orzeczenie względem niej trzyletniego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

Pani Aleksandra podniosła zarzut przedawnienia, powołując się na  to, że upłynęły trzy lata od dnia, w którym zarząd spółki zobligowany był zgłosić wniosek o ogłoszenie jej upadłości. Argumentacja pani Aleksandry jest słuszna. Wniosek powinien być oddalony.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego

- „Jeżeli dłużnik nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości w ciągu roku od dnia, w którym obowiązany był to uczynić, roczny termin przewidziany w art. 377 ustawy z 28 lutego 2003 Prawo upadłościowe i naprawcze (DzU nr 60, poz. 535 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym przed  2 maja 2009, do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu z art. 373 tej ustawy biegnie od dnia uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego wszczętego z wniosku wierzyciela, albo od dnia oddalenia tego wniosku na podstawie art. 13 ustawy” (uchwała z 9 kwietnia 2010, III CZP 14/10).

- „1. Przepis art. 377 upun powinien być interpretowany w powiązaniu z innymi przepisami dotyczącymi postępowania w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, a zwłaszcza z postanowieniami art. 373 upun.

Z treści art. 377 upun nie wynika to, że postępowanie w sprawach o wydanie zakazu nie może być wszczęte jeszcze przed wszczęciem postępowania upadłościowego, w jego toku lub przed jego zakończeniem (umorzeniem). W przepisie tym wspomniano bowiem o niemożności orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej (verba legis; nie orzeka się zakazu), natomiast nie przyjęto – nawet pośrednio – żadnej bariery co do czasu skutecznego złożenia wniosku o orzekanie zakazu.

Wniosek taki może być zatem skutecznie złożony wówczas, gdy występują przewidziane w art. 373 ust. 1 pkt 1 – 4 upun prawne podstawy (przyczyny) pozbawienia określonej osoby prawa prowadzenia działalności gospodarczej i jednocześnie toczy się postępowanie upadłościowe wobec dłużnika. Trwanie zainicjowanego już postępowania upadłościowego wyłącza w ogóle możliwość rozpoczęcia biegu terminu jednorocznego przewidzianego w art. 377 upun (szczególnej „prekluzji w orzekaniu”).

Wniosek wierzyciela o wszczęcie postępowania w sprawie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wobec byłego członka zarządu upadłego dłużnika z powołaniem się na podstawę prawną takiego orzeczenia (art. 373 ust. 1 pkt 1 upun), złożony w toku postępowania upadłościowego dłużnika, nie może być zatem traktowany jako wniosek przedwczesny” (postanowienie z 10 grudnia 2009, III CSK 101/09).

- „Roczny termin do wystąpienia z żądaniem orzeczenia zakazu działalności gospodarczej biegnie od dnia, w którym dłużnik był obowiązany złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości tylko wtedy, gdy nie został on złożony. Po jego złożeniu roczny termin z art. 377 upun biegnie od daty zakończenia – w różny sposób – postępowania upadłościowego” (postanowienie z 5 marca 2009, III CSK 297/08).

- „Przewidziany w art. 377 upun termin prekluzyjny do żądania orzeczenia wobec dłużnika zakazu z art. 373 ust. 1 upun w oparciu o przesłankę z pkt 1 tego przepisu otwiera się na nowo w wypadku oddalenia na podstawie art. 13 upun kolejnego wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika” (postanowienie z 4 marca 2009, IV CSK 423/08).

Jaka procedura

Art. 376. 1. Postępowanie w sprawach, o których mowa w art. 373 i 374, wszczyna się wyłącznie na wniosek wierzyciela, tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego, syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy, a także prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego.

Wygaśnięcie w toku postępowania funkcji tymczasowego nadzorcy, zarządcy przymusowego, syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania wszczętego na jego wniosek. W sprawach tych stosuje się przepisy o postępowaniu nieprocesowym.

2. Sąd wydaje postanowienie po przeprowadzeniu rozprawy.

3. Od postanowienia sądu drugiej instancji przysługuje skarga kasacyjna.

4. Odpis prawomocnego postanowienia sąd przesyła do Krajowego Rejestru Sądowego.

Art. 377. Nie orzeka się zakazu, o którym mowa w art. 373, jeżeli postępowanie w tej sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku od dnia umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13, a gdy wniosek o ogłoszenie upadłości nie był złożony, w terminie trzech lat od dnia, w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć. (ustawa z 28 lutego 2003 Prawo upadłościowe i naprawcze)

Autorka jest adwokatem, prowadzi własną kancelarię w Płocku

Podstawa prawna

:

- art. 373 ust. 1 – 2 oraz art. 375 – 377 ustawy z  28 lutego 2003 Prawo upadłościowe i naprawcze(DzU z 1936 nr 175, poz. 1361)

Czytaj również:

Zobacz serwisy:

Spółki » Zarząd spółki » Odpowiedzialność członków zarządu

Firma » Upadłość i postępowanie naprawcze