Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (art. 888 § 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=7A2FE30108EF655E96B60AB872E67C82?id=70928]kodeksu cywilnego[/link], dalej k.c.). Darowizna przedsiębiorstwa ma miejsce najczęściej między członkami najbliższej rodziny, np. gdy rodzic w związku z przejściem na emeryturę przekazuje synowi lub córce prowadzoną przez siebie firmę.

[srodtytul]Nie ma VAT, a więc jest PCC[/srodtytul]

Skoro transakcja zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej jego części nie podlega VAT (co wynika wyraźnie z art. 6 pkt 1 ustawy o VAT), więc nie znajdzie tu zastosowania wyłączenie, o którym mowa w art. 2 pkt 4 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=0455E689E694D75D664EFE8222A20205?id=185384]ustawy o PCC[/link], zgodnie z którym nie podlegają PCC czynności cywilnoprawne, jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności jest:

- opodatkowana VAT,

- zwolniona z tego podatku (z pewnymi wyjątkami).

[srodtytul]Podatek tylko w razie przejęcia długów i ciężarów[/srodtytul]

W myśl art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. d ustawy o PCC temu podatkowi podlegają umowy darowizny w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy. Zatem, jeżeli z darowizną nie jest związany żaden dług i ciężar lub zobowiązanie darczyńcy, taka umowa nie jest objęta PCC. Potwierdza to [b]interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 13 listopada 2008 r. (IBPB2/436-188/08/ MZ)[/b].

Natomiast jeżeli obdarowany przejmie długi i ciężary albo zobowiązania darczyńcy związane z prowadzonym przez darczyńcę przedsiębiorstwem, to od umowy darowizny niewątpliwie trzeba zapłacić PCC.

Dodajmy, że również przejęcie jakichkolwiek innych zobowiązań (np. niezwiązanych z prowadzoną działalnością długów) obliguje do zapłaty PCC, z przepisów nie wynika bowiem, że chodzi tylko o długi i ciężary albo zobowiązania darczyńcy związane z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem (lub jego zorganizowaną częścią), które jest przedmiotem darowizny.

[srodtytul]Kodeksowa odpowiedzialność za długi[/srodtytul]

Warto pamiętać, że w myśl art. 522 k.c. umowa o przejęcie długu powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu.

Co jednak w sytuacji, gdy obdarowany nie złoży oświadczenia o przejęciu długów i ciężarów albo zobowiązań. Należy zauważyć, że w myśl art. 554 k.c. nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Przepis ten nakłada zatem na nabywcę, którym jest również obdarowany, solidarną odpowiedzialność ze zbywcą, w naszym przypadku darczyńcą. Mimo to, jeżeli obdarowany nie przejmie na siebie długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa będącego przedmiotem darowizny, można twierdzić, że darowizna nie podlega PCC. Moim zdaniem przemawiają za taką wykładnią następujące argumenty:

- ponoszenie przez obdarowanego odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstwa na podstawie art. 554 k.c. nie jest równoważne z ich przejęciem;

- odpowiedzialnym za te zobowiązania jest również darczyńca (zbywca przedsiębiorstwa), a zatem nie dochodzi do ich przejęcia.

[srodtytul]Od czego i w jakiej wysokości[/srodtytul]

Obowiązek zapłaty PCC ciąży na obdarowanym. Powstaje on z chwilą zawarcia umowy darowizny lub jej zmiany, jeżeli w wyniku zmiany zwiększona zostanie podstawa opodatkowania PCC. Jest nią wartość długów i ciężarów albo zobowiązań przejętych przez obdarowanego.

Stawki PCC od umowy darowizny wynoszą:

- gdy jej przedmiotem są nieruchomości, rzeczy ruchome, prawo użytkowania wieczystego, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego oraz wynikające z przepisów prawa spółdzielczego: prawo do domu jednorodzinnego oraz prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym – 2 proc.,

- gdy jej przedmiotem są inne prawa majątkowe – 1 proc.

[wyimek]Podstawą opodatkowania PCC darowizny przedsiębiorstwa jest wartość długów i ciężarów albo zobowiązań przejętych przez obdarowanego[/wyimek]

Przy czym podatek pobiera się według stawki najwyższej, jeżeli podatnik zawierając umowę darowizny, w wyniku której nastąpiło przeniesienie własności, nie wyodrębnił wartości rzeczy lub praw majątkowych, do których mają zastosowanie różne stawki, od łącznej wartości tych rzeczy lub praw majątkowych. Zastrzeżenie to ma znaczenie przy darowiźnie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, gdyż w ich skład wchodzą składniki majątku opodatkowane według obu wskazanych stawek. W interesie obdarowanego jest zatem jednoznaczne wyodrębnienie wartości rzeczy lub praw majątkowych, do których mają zastosowanie różne stawki.

[srodtytul]Samodzielnie albo przez notariusza[/srodtytul]

Obdarowany ma obowiązek, bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację w sprawie PCC (druk PCC-3) oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, chyba że podatek pobierany jest przez notariusza jako płatnika.

Notariusze są płatnikami podatku od czynności cywilnoprawnych dokonywanych w formie aktu notarialnego (art. 10 ust. 2 ustawy o PCC).

Regułą jest, że oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione (zob. art. 890 § 1 k.c.).

Na ogół nie jest zatem konieczne zawarcie umowy darowizny w formie aktu notarialnego, z wyjątkiem gdy w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość. Nie oznacza to jednak, że umowa darowizny przedsiębiorstwa może być zawarta w dowolnej formie. Zgodnie bowiem z art. 751 § 1 k.c. zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli umowa darowizny przedsiębiorstwa zostaje zawarta w tej formie, notariusz nie jest ani zobowiązany, ani uprawniony do poboru PCC.

Oczywiście notariusz nie będzie zobowiązany do poboru PCC od umów darowizny przedsiębiorstwa, jeżeli obdarowany nie przejmie długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy.

[ramka][b]Ważne miejsce położenia rzeczy i zawarcia umowy[/b]

Nie wszystkie umowy darowizny wiążące się z przejęciem przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy podlegają PCC. Ważne jest miejsce położenia przedmiotu darowizny i zawarcia umowy. Umowy darowizny podlegają PCC tylko, jeżeli ich przedmiotem są:

- rzeczy znajdujące się na terytorium Polski lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium Polski (tak art. 1 ust. 4 pkt 1 ustawy o PCC);

- rzeczy znajdujące się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Polski i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Polski (zob. art. 1 ust. 4 pkt 2 ustawy o PCC). [/ramka]

[ramka][b]Co to jest przedsiębiorstwo[/b]

Ani przepisy ustawy o VAT, ani przepisy ustawy o PCC nie definiują pojęcia przedsiębiorstwa. Organy podatkowe zgodnie przyjmują, że należy się posłużyć definicją zawartą w art. 551 k.c. (tak np. [b]interpretacje: Pierwszego Urzędu Skarbowego w Białymstoku z 25 sierpnia 2006 r., RO-XV/436/ PCC-355/414/JS/06, Izby Skarbowej w Warszawie z 10 marca 2009 r., IPPP1/443-75/09-2/AW[/b]).Zgodnie z tym przepisem przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa),

2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości,

3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych,

4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne,

5) koncesje, licencje i zezwolenia,

6) patenty i inne prawa własności przemysłowej,

7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne,

8) tajemnice przedsiębiorstwa,

9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Z kolei przez zorganizowaną część przedsiębiorstwa rozumie się, w myśl art. 2 pkt 27e [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=172827]ustawy o VAT[/link], organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania. [/ramka]

[i]Autor jest doradcą podatkowym, współpracownikiem Instytutu Laudator[/i]