Wypadek to kłopot dla pracownika i dla pracodawcy. Pierwszy nie ma powodów do radości, bo jest poszkodowany. Zdarza się też, że czeka go długie leczenie. Na drugim z kolei ciąży wiele obowiązków. Musi podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie. Jego rolą jest też zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w określonym trybie okoliczności i przyczyn wypadku. Przedsiębiorca musi także zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym zdarzeniom. Co gorsza, pracodawca może też ponosić odpowiedzialność cywilną za powstałą szkodę.

Spory o to, czy takie nieszczęśliwe zdarzenie było czy nie było wypadkiem przy pracy, są liczne, czego potwierdzeniem może być orzecznictwo sądowe. Jego znajomość, zwłaszcza w części, która odmawiała kwalifikowania danych zdarzeń jako wypadków przy pracy, może być argumentem dla pracodawców w rozmowach z niezadowolonymi pracownikami. Z pewnością pomoże też wyjaśnić zasady kwalifikowania zdarzeń jako wypadków przy pracy.

[srodtytul]Jaka jest definicja[/srodtytul]

Za wypadek przy pracy uważa się zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Mówi o tym art. 3 ust. 1 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=167515]ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.)[/link].

[wyimek]Aby dane zdarzenie można było uznać za wypadek przy pracy, muszą być łącznie spełnione cztery przesłanki: nagłość zdarzenia, przyczyna zewnętrzna, uraz i związek wypadku z pracą.[/wyimek]

Na równi z wypadkiem przy pracy w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie wypadkowej traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

- w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wyżej określone, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;

- podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;

- przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Nie jest wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy ten, któremu uległ pracownik po zakończeniu podróży służbowej, chociażby wypadek ten zdarzył się w drodze do zakładu pracy w celu rozliczenia kosztów tej podróży. Wypadek taki – w zależności od konkretnej sytuacji – może być natomiast uznany za wypadek w drodze do pracy, choćby nastąpił w czasie urlopu wypoczynkowego[b] (uchwała Sądu Najwyższego z 15 kwietnia 1977r., III PZP 2/77).[/b]

[srodtytul]Jedna dniówka[/srodtytul]

Pierwszą cechą wypadku przy pracy jest nagłość zdarzenia. Ten element dotyczy czasu działania przyczyny zewnętrznej. Jest to przeciwieństwo powolności, która co do zasady przypisywana jest chorobie zawodowej. Jednak trzeba wiedzieć, że nagłość zdarzenia nie musi oznaczać natychmiastowego wystąpienia negatywnych skutków dla zdrowia pracownika. Uraz może się ujawnić później, co nie może uniemożliwić zakwalifikowania zdarzenia jako wypadku przy pracy. Tu należy odpowiedzieć sobie na pytanie, co to oznacza. Ile czasu może upłynąć od zdarzenia do niekorzystnych objawów? Otóż zgodnie z[b] wyrokiem SN z 30 czerwca 1999 r. (II UKN 24/99)[/b] zdarzenie będące istotnym zewnętrznym czynnikiem wywołującym negatywną reakcję organizmu i stanowiące przyczynę wypadku przy pracy posiada [b]cechę nagłości tylko wtedy, gdy przebiega w czasie nie dłuższym niż trwanie dnia pracy.[/b] W jeszcze innym wyroku SN wyjaśnił, że nie jest wypadkiem przy pracy zdarzenie, którego następstwa chorobowe występują po okresie znacznie przekraczającym jedną dniówkę roboczą[b] (wyrok SN z 18 marca 1999 r., II UKN 523/98)[/b]. Zatem w świetle przytoczonych orzeczeń przyjąć należy, że generalnie objawy choroby powinny pojawić się w ciągu dnia od zdarzenia.

[wyimek]Do czynników zewnętrznych skutkujących powstaniem wypadku przy pracy mogą się przyłączać także te tkwiące w organizmie pracownika (por. [b]wyrok SN z 26 lutego 2001 r., UKN 225/00[/b]).[/wyimek]

Długotrwałe oddziaływanie na organizm pracownika szkodliwych warunków zatrudnienia, które doprowadza do nagłego ujawnienia się skutku chorobowego, nie jest wypadkiem przy pracy [b](wyrok SN z 8 grudnia 1998 r., UKN 349/98)[/b].

[srodtytul]Nie, gdy schorzenie jest samoistne[/srodtytul]

Następnym elementem składającym się na pojęcie wypadku przy pracy jest przyczyna zewnętrzna, która go spowodowała. Będzie to każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego mogący wywołać szkodliwe skutki. Może być to zatem działanie osób trzecich, uraz mechaniczny czy termiczny.

Uwaga! Przyczyna zewnętrzna nie musi być jedyna.[b] SN w uchwale z 11 lutego 1963 r. (III PO 15/62)[/b] uznał, że wystarczy, że taki powód pojawi się w zespole przyczyn, które do tego wypadku doprowadziły. Zatem oprócz przyczyn zewnętrznych mogą także się pojawić i te wewnętrzne, związane z samą osobą poszkodowaną. Mogą to być jego choroby czy predyspozycje psychofizyczne. Ocena będzie zależała od konkretnego przypadku. Orzecznictwo sądowe jest tu bogate i za przyczyny zewnętrzne uznaje różne sytuacje.

Na przykład nawet nadmierny wysiłek podczas pracy, który z największym prawdopodobieństwem razem z samoistnym nadciśnieniem tętniczym wywołał u pracownika udar mózgu, będzie stanowił przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy [b](wyrok SN z 29 stycznia 1997 r., II UKN 70/96)[/b]. Samo przeciążanie pracownika pracą, np. nakazywanie pracy w godzinach nadliczbowych, bez dostatecznego czasu na odpoczynek, też może być przyczyną zewnętrzną. Potwierdził to [b]SN w wyroku z 1 grudnia 2000 r. (II UKN 107/00)[/b], uznając, że praca świadczona przez kilka tygodni z naruszeniem przez pracodawcę przepisów o czasie pracy stanowi przyczynę zewnętrzną doznanego przez pracownika śmiertelnego zawału serca, który w tych okolicznościach był wypadkiem przy pracy.

Przyczynę zewnętrzną może stanowić zatrudnienie w godzinach nadliczbowych, gdyby się okazało – na podstawie opinii biegłego lekarza – że rodzaj czy warunki pracy wpłynęły na zaostrzenie objawów schorzenia samoistnego (wady serca) doprowadzających do omdlenia i upadku na kamienną podłogę, powodującego obrażenia głowy i skutkującego zgonem [b](wyrok SN z 24 czerwca 1977 r., III PRN 18/77).[/b]

Natomiast nie będzie miał cech wypadku przy pracy wypadek wywołany wyłącznie przyczyną wewnętrzną mającą swe źródło w stanie chorobowym pracownika. Z tego względu wypadek powstały w czasie wykonywania normalnych czynności przez pracownika mającego np. wysokie nadciśnienie i zaburzenia błędnika, który na skutek tych zawrotów przewrócił się na stopniu i złamał nogę, nie będzie wypadkiem przy pracy. Nie wystąpiła bowiem przyczyna zewnętrzna tego nieszczęśliwego zdarzenia.

Także [b]stres nie zawsze będzie przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy. [/b]Przykładowo[b] sąd apelacyjny w wyroku z 29 kwietnia 2004 r. (III AUa 4062/02) [/b]uznał: „ubezpieczona zajmowała stanowisko głównej księgowej i trudno za przyczynę zewnętrzną uznać jej zdenerwowanie spowodowane rozmową telefoniczną z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Stanowisko głównej księgowej jest bowiem stanowiskiem kierowniczym, samodzielnym i pracownik zajmujący je musi się liczyć z tym, że wykonywanie normalnych obowiązków nie zawsze przebiega bez konfliktów oraz że z wykonywaniem tych obowiązków łączy się z reguły konieczność doznania mniejszych lub większych stresów psychicznych.

Kontakt głównej księgowej z pracownikiem ZUS jest rzeczą zupełnie normalną, mającą niewątpliwie miejsce niejednokrotnie, dotyczy sytuacji, z którymi główna księgowa styka się na co dzień, i trudno taki kontakt nawet przy zaistnieniu kontrowersji co do rozpatrywanego problemu uznać za nadzwyczajną sytuację, która miała wpływ na stan zdrowia ubezpieczonej”.

Ale i [b]upadek pracownika podczas wykonywania przez niego zwykłych czynności w zakładzie pracy, w wyniku którego doznał on złamania podstawy czaszki i innych obrażeń powodujących jego śmierć, gdy wypadek ten nastąpił na skutek napadu padaczkowego – nie jest wypadkiem przy pracy (uchwała SN z 13 stycznia 1977 r., III PZP 16/76 r.).[/b]

Co ciekawe, dopuszczenie przez pracodawcę pracownika do pracy na podstawie wadliwego orzeczenia lekarskiego może stanowić zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy, ale tylko wtedy, gdy zdarzenie wypadkowe nastąpiło przy wykonywaniu pracy przeciwwskazanej ze względu na stan zdrowia pracownika [b](wyrok SN z 3 lipca 2007 r., I UK 35/07).[/b]

[srodtytul]Konieczny związek [/srodtytul]

Kolejną cechą wypadku przy pracy jest jego związek z pracą. Dotyczy to zdarzeń powstałych:

- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Przez zwykłe czynności rozumie się te czynności, które są nałożone na pracownika w ramach zawartej umowy o pracę lub wynikają z zakresu obowiązków określonych na danym stanowisku pracy. Natomiast polecenie przełożonego oznacza wszystkie polecenia zwierzchnika, pod warunkiem że nie są sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Wypadek przy pracy może pozostawać w związku czasowym, miejscowym lub funkcjonalnym z pracą. [b] SN w wyroku z 17 lipca 2006 r. (I UK 28/06) [/b]wyjaśnił, że przepis art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych umożliwia uznanie związku z pracą nie tylko przy wypadku, który zdarzył się podczas wykonywania przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, ale również takiego, który nastąpił w związku z wykonywaniem tego rodzaju czynności. Związek funkcjonalny z pracą istnieje niezależnie od czasu i miejsca, w którym wypadek nastąpił.

O tym, czy pomiędzy wypadkiem a pracą istnieje związek, decyduje zachowanie pracownika, który takiemu wypadkowi uległ. Jeśli w czasie przeznaczonym na pracę zatrudniony robi to, co nie należy do jego obowiązków, zrywa związek wypadku z pracą.

[srodtytul]Obowiązkowo szkoda[/srodtytul]

Ostatnim koniecznym elementem wypadku przy pracy jest uraz będący następstwem takiego zdarzenia. Uraz to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. Zmiany w stanie zdrowia pracownika mogą być oczywiście różne. Mogą dotyczyć różnych części ciała. Także odmienny może być stopień uszkodzeń – czasowy lub trwały. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

Ponadto zgodnie z art. 237[sup]1[/sup] § 2 kodeksu pracy poszkodowanemu przysługuje od pracodawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku (np. protez, okularów) i przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, z wyjątkiem pojazdów samochodowych, a także wartości pieniężnych.

Pracownicy, a także ich spadkobiercy mogą też starać się sądownie uzyskiwać od pracodawcy dodatkowe odszkodowania, jeśli świadczenia uzyskiwane od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie w pełni zrekompensują straty poniesione w wyniku uczestnictwa w wypadku przy pracy.

[ramka][b]Kiedy wypadek ma związek z pracą[/b]

Ma miejsce wtedy, gdy choć samo zdarzenie nastąpi na terenie zakładu pracy i w godzinach pracy, ale pracownik w przeznaczonym na pracę czasie zachowuje się w taki sposób lub dokona czynności, które nie wynikają z zatrudnienia lub nawet są sprzeczne z celami, a przez to powodują, że w istotnym – ze względu na moment zdarzenia – czasie dochodzi do zerwania czasowego związku z pracą. Taki skutek może wywołać wprowadzenie się pracownika w stan nietrzeźwości [b](wyrok SN z 29 września 1978 r., II PRM 31/78)[/b]. Ale wypadkiem przy pracy będzie spożycie przez pracownika alkoholu metylowego, które stało się możliwe wskutek niewłaściwego zabezpieczenia (oznakowania) i przechowywania trucizn – w czasie i miejscu wykonywania pracy – w błędnym przekonaniu, że jest to inny rodzaj alkoholu niestwarzający zagrożenia dla życia człowieka. Takie zdarzenie nie zrywa związku czasowego z pracą i winno być uznane za wypadek przy pracy [b](wyrok SN z 27 listopada 1991 r., III APr 52/91).[/b]

Z kolei związek wypadku z pracą zostanie zerwany, jeżeli pracownik ulegnie wypadkowi w czasie nielegalnego strajku.[/ramka]

[ramka][b]Kiedy zdarzenie jest nagłe [/b]

Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

- uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;

- wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

- pełnienia mandatu posła lub senatora pobierającego uposażenie;

- sprawowania mandatu posła do Parlamentu Europejskiego wybranego w Polsce;

- odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący;

- wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni;

- wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

- współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

- wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;

- wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;

- wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;

- odbywania służby zastępczej;

-nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium;

- wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;

- pełnienia przez funkcjonariusza celnego obowiązków służbowych[/ramka]