Młodocianym jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Tak wynika z art. 190 § 1 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=76037]kodeksu pracy[/link] (k.p.). Osoby poniżej 16. roku życia nie mogą być zatrudniane. Jest to zakaz bezwzględny, a jego naruszenie przez pracodawcę stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 281 pkt 3 k.p.). Wyjątek od tej zasady stanowią przypadki określone w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum.

[srodtytul]Dozwolone zatrudnienie[/srodtytul]

Młodocianego można zatrudnić w celu przygotowania zawodowego oraz przy wykonywaniu prac lekkich. Wykaz prac lekkich ustala pracodawca w regulaminie pracy lub w innym akcie, jeżeli nie ma obowiązku wydania regulaminu pracy. Wykaz ten określa się po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy i wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Młodocianego nie wolno zatrudniać przy pracach wzbronionych określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.

[srodtytul]Bezpiecznie dla organizmu[/srodtytul]

Czas pracy pracowników młodocianych ma na celu ochronę zdrowia, dlatego też jest on dostosowany do możliwości młodego człowieka. Jego normy reguluje art. 202 k.p. i art. 200[sup]2[/sup] k.p.

I tak, czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać sześciu godzin na dobę, czyli 30 godzin tygodniowo. Natomiast czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać ośmiu godzin na dobę, czyli 40 godzin tygodniowo. Do czasu pracy wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, nawet jeżeli odbywa się ona w godzinach pracy. Jeżeli zaś dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż cztery i pół godziny, to pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut. Taka pauza jest wliczana do czasu pracy. Jednak nie oznacza to, że pracodawca może skrócić o 30 minut dobową normę czasu pracy dłuższą niż cztery i pół godziny.

[ramka][b]Przykład[/b]

Pracodawca zatrudnia młodocianego w wieku 16 lat uczęszczającego do szkoły zawodowej.

W poniedziałek jego zajęcia szkolne trwają dwie godziny. W tym dniu jego maksymalny dobowy wymiar czasu pracy wynosi sześć godzin, a po upływie czterech i pół godziny pracy ma prawo do 30 minutowej przerwy, którą wlicza się do obowiązującego w tym dniu dobowego wymiaru czasu pracy.[/ramka]

[srodtytul]Prace lekkie[/srodtytul]

W przypadku młodocianych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu prac lekkich pracodawca, ustalając wymiar i rozkład ich czasu pracy, powinien uwzględnić tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania i rozkładu zajęć szkolnych młodocianego (art. 200 [sup]2[/sup] k.p.). Tygodniowy wymiar czasu pracy tych młodocianych w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. Jednakże w dniu uczestniczenia w zajęciach wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać dwóch godzin. Z tego wynika, że w dniu, w którym młodociany nie uczestniczy w zajęciach szkolnych, z wyjątkiem niedziel, może pracować do ośmiu godzin, a jeżeli nie ukończył jeszcze 16 lat – do sześciu godzin.

[ramka][b]Przykład[/b]

Pracodawca zatrudnia osobę mającą 16 lat, która chodzi do liceum wieczorowego. Jej zajęcia szkolne odbywają się od poniedziałku do czwartku i trwają po cztery godziny. W tych dniach maksymalny dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi dwie godziny. Natomiast w piątek lub sobotę są to cztery godziny. Niedziela jest zawsze wolna od pracy. W przypadku gdy młodociany ma wykonywać pracę wyłącznie w dni wolne od szkoły, tj. w piątek i sobotę, to wymiar jego czasu pracy powinien być tak ustalony, aby w ciągu tych dni nie został naruszony dobowy wymiar czasu pracy, tj. osiem godzin, i tygodniowy wymiar czasu pracy – 12 godzin.[/ramka]

[srodtytul]Gdy pora na wakacje[/srodtytul]

Sytuacja przedstawia się inaczej w czasie ferii szkolnych. Wówczas wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać siedmiu godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. A w przypadku młodocianego w wieku do 16 lat jest to sześć godzin na dobę. Należy podkreślić, że tygodniowego wymiaru czasu pracy nie należy utożsamiać z przeciętną normą tygodniową. A to oznacza, że w żadnym tygodniu, w którym odbywane są zajęcia szkolne, czas pracy młodocianego nie może przekroczyć 12 godzin, zaś w okresie ferii szkolnych 35 godzin. Te wymiary czasu pracy obowiązują także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Dlatego też firma przed nawiązaniem stosunku pracy ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu w innym miejscu.

[srodtytul]Noc i nadgodziny[/srodtytul]

Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Naruszenie tego zakazu stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 281 pkt 5 k.p.). Zatrudniony młodociany może nie wykonać polecenia pracodawcy dotyczącego pracy w godzinach nadliczbowych czy w porze nocnej. Wówczas pracodawca nie ma prawa ani nałożyć na niego kary porządkowej, ani rozwiązać z nim stosunku pracy w trybie art. 52 § 1 k.p. Wykonując natomiast takie polecenie, młodociany ma prawo do wynagrodzenia z dodatkiem za pracę odpowiednio w godzinach nadliczbowych lub w porze nocnej.

Pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22 a 6. W przypadkach zaś osób, które nie ukończyły 16 lat, pomiędzy 20 a 6. Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin. Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę. Świadczenie pracy przez taką osobę w niedzielę jest więc niedopuszczalne.

[srodtytul]Ile wakacji[/srodtytul]

Sprawy urlopowe młodocianych reguluje art. 205 k.p. Zgodnie z nim taki pracownik uzyskuje prawo do pierwszego urlopu po upływie sześciu miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy. Wymiar tego urlopu wynosi 12 dni roboczych i nie należy traktować go jako część urlopu. Z upływem roku od rozpoczęcia pierwszej pracy, czyli po upływie pół roku od nabycia prawa do pierwszego urlopu, taki pracownik uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych.

Jeżeli zatem młodociany nie wykorzysta pierwszego urlopu w wymiarze 12 dni, to po upływie roku od podjęcia pierwszej pracy młodociany będzie miał prawo do urlopu w wymiarze 38 dni. Prawo do trzeciego i następnych urlopów zatrudniony uzyskuje w każdym następnym roku kalendarzowym, z dniem 1 stycznia danego roku. Wymiar tego urlopu wynosi 26 dni roboczych, aż do roku, w którym ukończy on 18 lat. Bowiem w roku kalendarzowym, w którym staje się pełnoletni, ma prawo do wolnego w wymiarze 20 dni roboczych z zastrzeżeniem, że uzyskał prawo do urlopu przed ukończeniem 18 lat.

[ramka][b]Przykład[/b]

Młodociany urodził się 9 kwietnia 1992 r. Pierwszą pracę rozpoczyna 17 lipca 2007 r. Pierwszy urlop w wymiarze 12 dni nabywa po upływie sześciu miesięcy od podjęcia pracy, czyli 17 stycznia 2008 r. Drugi urlop w wymiarze 26 dni nabywa po upływie roku od rozpoczęcia pierwszej pracy, czyli 17 lipca 2008 r. Kolejny zaś wynoszący 26 dni nabywa 1 stycznia 2009 r. W dniu 9 kwietnia 2010 r. uzyskuje pełnoletność. Z dniem 1 stycznia 2010 r. nabywa zatem urlop w wymiarze 20 dni. [/ramka]

[srodtytul]Gdy czas na wolne od szkoły[/srodtytul]

Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych. Na wniosek młodocianego, który nie nabył jeszcze prawa do urlopu, pracodawca może udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych. Natomiast na wniosek młodocianego pracodawca jest obowiązany udzielić w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego. Wymiar urlopu bezpłatnego nie może przekroczyć łącznie z urlopem wypoczynkowym dwóch miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Za okres ten nie przysługuje młodocianemu wynagrodzenie.

W sprawach nieuregulowanych przepisem art. 205 k.p. do urlopów przysługujących młodocianym stosuje się odpowiednio ogólne przepisy kodeksu pracy, np.: dotyczące zaliczania okresów zatrudnienia, od których zależy prawo do urlopu wypoczynkowego u poprzedniego pracodawcy (art. 154[sup]1[/sup] k.p.), o urlopach proporcjonalnych (art. 155[sup]1[/sup] k.p.), o zasadach wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (art. 172 k.p.). Z uwagi na ochronę zdrowia młodocianych nie stosuje się do nich przepisu określającego ostateczny termin wykorzystania urlopu wypoczynkowego (art. 168 k.p.). Ponadto w wyjątkowych przypadkach należy stosować przepis o udzielaniu urlopu wypoczynkowego w częściach (art. 162 k.p.).

Przepisy o czasie pracy oraz urlopach pracowników młodocianych stosuje się odpowiednio do młodocianych zatrudnionych na podstawie umowy o przygotowanie zawodowe u pracodawców będących rzemieślnikami, z zastrzeżeniem odrębności określonych w [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=73955]rozporządzeniu Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania.[/link]

[i]Autorka jest aplikantką adwokacką, pracownikiem Kancelarii Radców Prawnych i Adwokatów Nowakowski i Wspólnicy sp.j. [/i]

[ramka][b]GPP>uwaga [/b]

W czasie urlopu wypoczynkowego młodocianemu przysługuje wynagrodzenie takie, jakie by otrzymywał, gdyby w tym czasie pracował.[/ramka]