Jeśli przedsiębiorca nigdy nie zastanawiał się, co się stanie z firmą, gdy go zabraknie, być może powinien to uczynić. Kto zrobi porządek ze sprawami spadkowymi, zwiększa szanse na przekazanie dzieła swego życia właściwej osobie.Zorientujmy się zatem, kto z osób uprawnionych do spadku chciałby firmę prowadzić. Nie są to bowiem tylko przywileje, ale i poważne obowiązki. Do tego dochodzi osobista odpowiedzialność.

[srodtytul]Jak dziedziczymy[/srodtytul]

Zacznijmy od tego, że w Polsce obowiązują dwa sposoby dziedziczenia: testamentowy i ustawowy. Ten drugi wchodzi w grę zawsze, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Jego podstawy prezentujemy w ramce. Tu zajmiemy się przede wszystkim dziedziczeniem testamentowym. To dzięki testamentowi właśnie można zagospodarować firmą tak, że trafi do tych osób, do których trafić powinna.

Żeby jednak maksymalnie utrudnić ludziom życie, ustawodawca nie przewidział powołania spadkobierców do konkretnych przedmiotów spadku. Innymi słowy, [b]nie wolno nam napisać w testamencie, że firmę zostawiamy synowi, a dom – żonie.[/b] A już na pewno nie możemy być spokojni, że nasza wola zostanie w pełni zrealizowana. Dlaczego? Bo w Polsce obowiązuje jak na razie – zarówno w reżimie ustawowym, jak i testamentowym – szczególny model dziedziczenia. Jego przedmiotem jest cały spadek, a spadkobiercy obejmują jedynie udziały w masie spadkowej.

Jest w kodeksie cywilnym swoiste koło ratunkowe. Otóż jeżeli spadkodawca przeznaczył w testamencie oznaczonej osobie konkretne przedmioty majątkowe (np. mieszkanie czy samochód), które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.

[srodtytul]Jak to zrobić[/srodtytul]

Jest kilka sposobów sporządzenia testamentów. Najprostsza jego wersja to spisane własnoręcznie, opatrzone datą i podpisane przez testatora oświadczenie o tym, kogo chce on uczynić swoim spadkobiercą (art. 949 k.c.). Jest to tzw. testament holograficzny.

Wymienione przed chwilą elementy są niezwykle ważne. Sprawa jest do uratowania, gdy w testamencie brakuje daty. Jeśli bowiem brak daty nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów, to testament pozbawiony daty jest ważny.Gorzej, gdy brakuje podpisu albo gdy testament nie został własnoręcznie spisany. Takie wady skutkują nieważnością całej czynności. Trzeba o tym koniecznie pamiętać, zwłaszcza gdy testatorowi chodzą po głowie różne pomysły, np. by wklepać testament do komputera.

Testament holograficzny to niejedyny sposób wyrażenia swej ostatniej woli. Kodeks cywilny zna ich jeszcze kilka. Przykładem jest testament sporządzony w obecności świadków przed jednym z wymienionych w przepisach urzędników (tzw. testament allograficzny) czy testament notarialny.

[srodtytul]Pamiętaj o zachowku[/srodtytul]

Sporządzając testament, w którym do spadku powołujemy inne osoby niż spadkobiercy ustawowi powinniśmy pamiętać o tzw. zachowku. Jest to roszczenie, dzięki któremu spadkobiercy ustawowi będą mogli uzyskać pewne kwoty od testamentowych. Zgodnie z prawem zstępnym (tj. dzieciom, wnukom itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się pewna kwota, odpowiadająca ułamkowi udziału spadkowego. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, są to dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W pozostałych wypadkach w grę wchodzi połowa wartości tego udziału.

[srodtytul]Przydatny zapis[/srodtytul]

Mali przedsiębiorcy mogą pokusić się o wykorzystanie swoistego triku. Otóż w drodze wyjątku prawo spadkowe pozwala sporządzić testament, w którym rozporządzamy przedsiębiorstwem na rzecz oznaczonej osoby. Jest to tzw. zapis. Spadkodawca poleca w nim spadkobiercy do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz określonej osoby. Co ważne, w braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Przy zapisie jest tylko jeden istotny warunek: przedsiębiorstwo nie może stanowić większości majątku spadkodawcy.

[ramka][b]GPP>przykład[/b]

Spadkodawca pozostawił po sobie przedsiębiorstwo. Testamentu nie spisał. Dziedziczą żona i dwoje dorosłych dzieci. Zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego każdemu z nich przypada jedna trzecia spadku – a więc po jednej trzeciej przedsiębiorstwa. Każdy zatem składnik majątku staje się współwłasnością spadkobierców. [/ramka]

[ramka][b]Jak dziedziczymy[/b]

W uproszczeniu zasady dziedziczenia są następujące:

- w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek

- w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek, rodzice i rodzeństwo

- w braku zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada jego małżonkowi

- w braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa

- w braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu.

Jeżeli miejsca ostatniego zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa. [/ramka]

[ramka][b]GPP>uwaga[/b]

„Testament” napisany na komputerze, wydrukowany i własnoręcznie podpisany nie może być podstawą dziedziczenia. Pismo komputerowe nie spełnia bowiem wymogu własnoręczności[/ramka]