Chodzi tu o wynagrodzenie i składki na ubezpieczenia społeczne itd. za osobę tak, jakby normalnie pracowała. To częsty powód sporów między związkowcami a pracodawcami, dlatego wskazujemy granice tego uprawnienia związkowców.

Z prawa do płatnego zwolnienia od pracy zawodowej może skorzystać zarząd związku zawodowego. Uprawnienie to zależy od wielkości organizacji. Zgodnie bowiem z art. 31 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.) prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej (zoz) przysługuje:

- częściowo jednemu pracownikowi w miesięcznym wymiarze godzin równym liczbie członków zatrudnionych w zakładzie, gdy ich liczba jest mniejsza od 150,

- jednemu pracownikowi, gdy związek liczy od 150 do 500 członków zatrudnionych w zakładzie,

- dwóm pracownikom, gdy związek ma od 501 do 1000 członków zatrudnionych w zakładzie,

- trzem pracownikom, gdy organizacja liczy od 1001 do 2000 członków zatrudnionych w zakładzie,

- kolejnemu pracownikowi za każdy rozpoczęty nowy 1000, gdy zakładowa organizacja związkowa liczy ponad 2000 członków zatrudnionych w zakładzie,

- w niepełnym wymiarze godzin i wtedy może ono być udzielane większej liczbie pracowników zgodnie z zasadami zawartymi w punktach poprzedzających.

W zależności więc od liczby związkowców członek zarządu organizacji ma prawo korzystać z częściowego zwolnienia od pracy lub całkowicie nie świadczyć pracy. Przysługującą pulą godzin zwolnienia pracownicy pełniący funkcję związkową w zarządzie mogą się również podzielić między sobą.

Związek zawodowy zrzesza 180 członków, a w jego zarządzie jest trzech pracowników. Zarząd może więc swobodnie ustalić, czy przysługujący mu tzw. etat związkowy będzie przysługiwać jednemu członkowi, czy zostanie rozdysponowany między wszystkich trzech działaczy zarządu w zależności od potrzeb.

Pracodawca nie może kontrolować, czy związkowiec w czasie „wolnym” od pracy rzeczywiście wykonuje czynności związkowe, gdzie przebywa itp. Prawo pracy nie daje w tym zakresie żadnych uprawnień. Oczywiście jeżeli działacz przebywa w zakładzie, powinien przestrzegać reguł porządkowych w nim obowiązujących, np. w zakresie zgłaszania swojej obecności podczas wchodzenia na teren firmy.

Działacz związkowy zwolniony z obowiązku wykonywania pracy nie może zarobić mniej, niż gdyby świadczył pracę. Zgodnie bowiem z § 6 ust. 1 rozporządzenia RM jego wynagrodzenie ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

Jednocześnie przy obliczeniach uwzględnia się dodatkowe wynagrodzenia za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia, trudnych, szczególnie uciążliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych, jeżeli w czasie zwolnienia od pracy nie ustaje dotychczasowe narażenie pracownika na oddziaływanie takich warunków.

Dodatkowo korzystanie przez pracownika ze zwolnienia od pracy w niepełnym wymiarze godzin nie pozbawia go tych uprawnień pracowniczych, które zgodnie z prawem pracy zależą od wykonywania pracy w pełnym wymiarze czasu pracy.

Przepis zatem bardzo korzystnie reguluje prawo pracownika do innych niż wynagrodzenie za pracę świadczeń od pracodawcy. Korzystający ze zwolnienia od pracy zachowuje prawo do świadczeń wynikających z zatrudnienia u pracodawcy udzielającego ulgi zgodnie z zasadami przyznawania takich świadczeń. Przykładowo zwolniony od pracy działacz korzysta z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Szczegółowe zasady wykonywania zwolnienia od pracy reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługujących pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy (DzU nr 71, poz. 336). Pracodawca musi zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej na jej wniosek. Powinien on wskazywać:

- pracownika, któremu zwolnienie od pracy ma być udzielone,

- okoliczności uzasadniające udzielenie zwolnienia od pracy,

- czy zwolnienie od pracy ma być udzielone z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, czy bezpłatnie,

- wymiar i okres zwolnienia od pracy.

Jednocześnie zarząd zoz musi poinformować pracodawcę o ustaniu okoliczności uprawniających pracownika do korzystania ze zwolnienia, a podwładny ma obowiązek przystąpić do pracy. Przykładowo jeżeli pracownik przestanie pełnić funkcję, zarząd postanowi o przyznaniu zwolnienia od pracy innemu działaczowi, a związkowiec musi zgłosić pracodawcy gotowość do wykonywania pracy bez dodatkowego wezwania. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2006 r. (III PK 12/06) w razie zmiany okoliczności uzasadniających udzielenie działaczowi związkowemu zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy (np. wskutek zmniejszenia się liczby członków zoz) pracownik korzystający dotychczas z takiego zwolnienia musi podjąć pracę w odpowiednim wymiarze. A pracodawca może się tego od niego domagać w trybie stosownych poleceń.

Autor jest wykładowcą na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, wspólnikiem w C&C Chakowski & Ciszek