Stowarzyszenia przedsiębiorców są powszechną formą współpracy konkurentów działających na określonym rynku. Niektóry rodzaj informacji przekazywanych przez przedsiębiorców w ramach stowarzyszeń, choć często przyczynia się do zwiększania konkurencji, to w określonych sytuacjach wymiana informacji handlowych między nimi może być uznana za uczestniczenie w uzgodnionych praktykach ograniczających konkurencję (kartele). Tak może być w wypadku wymiany informacji identyfikujących wielkości sprzedaży konkurentów czy system stosowanych przez konkurentów cen (tzw. sensitive commercial information).

Według utrwalonej linii orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS), gdy przedsiębiorcy wymieniają informacje, pozwalające dostosować ich zachowanie w celu uniknięcia bezpośredniej konkurencji między nimi, to taka wymiana informacji nie będzie zgodna z prawem konkurencji. Stanowisko ETS odnosi się również do wymiany informacji w ramach związków przedsiębiorców. Zgodnie bowiem z art. 81 ust. 1 traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) zakazane są nie tylko wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, ale też wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku.

Jak wielokrotnie podkreślał ETS (wyrok w sprawie Thyssen Stahl v. Komisja C 194/99 P), przedsiębiorcy uczestniczą w uzgodnionych praktykach w rozumieniu wskazanego przepisu także wówczas, gdy faktycznie biorą udział w systemie mającym na celu wyeliminowanie stanu niepewności co do przyszłych działań konkurentów, wykorzystując informacje przekazane przez konkurentów. Nie jest zatem konieczne wykazanie, iż wymiana informacji handlowych prowadzi w danym wypadku do określonego rezultatu lub wywiera wpływ na rynek właściwy.

Wymiana informacji często przyjmuje postać systemów monitorujących określoną grupę przedsiębiorców. Komisja Europejska w jednej z decyzji z 20 grudnia 2001 r. (2004/337/EC, Association of European Manufacturers of Carbonless Paper i in.) stwierdziła, iż członkowie stowarzyszenia producentów papieru naruszyli prawo konkurencji m.in. przez wprowadzenie systemu monitorowania implementacji porozumień zawieranych między członkami tego stowarzyszenia.

System monitorujący wprowadzony przez stowarzyszenie polegał na wymianie przez jego członków indywidualnych i poufnych informacji w celu ułatwienia zawiązywania porozumień co do podwyżek cen i wielkości sprzedaży, jak też monitorowaniu przystępowania przedsiębiorców do takich porozumień. Komisja wskazała ponadto, iż stowarzyszenie na podstawie indywidualnych danych przekazywanych przez swoich członków sporządzało tabele zawierające dane statystyczne, które następnie dystrybuowane były wewnątrz stowarzyszenia.

Co więcej, Komisja uznała, iż standardowe zawiadamianie o podwyżkach cen wysyłane przez członków stowarzyszenia swoim klientom było używane do zapewnienia przestrzegania przez producentów porozumień dotyczących cen i stanowiło praktyki ograniczające konkurencję. W tej sprawie wykazano bowiem, iż zawiadomienie klientów o podwyżkach cen było wykorzystywane przez pozostałych przedsiębiorców będących głównymi graczami na rynku do kształtowania ich własnych cen produktów.

W wyroku dotyczącym innej sprawy (Asnef-Equifax v. Asociación de Usuarios de Servicios Bancarios, C 238/05) ETS wskazał, iż powołany przez stowarzyszenie banków system wymiany informacji kredytowej co do zasady nie ogranicza konkurencji, jeżeli: rynek lub rynki właściwe nie są w dużym stopniu skoncentrowane; system nie umożliwia zidentyfikowania wierzycieli; warunki dostępu i korzystania z tego systemu przez instytucje finansowe nie są dyskryminacyjne pod względem prawnym i faktycznym.

Stowarzyszenia przedsiębiorców są powszechną formą współpracy konkurentów działających na określonym rynku

Zgodnie z wytycznymi Komisji w sprawie ograniczeń wertykalnych, tj. pionowych (2000/ C 291/01), szczególnie w wąskich oligopolach, praktyka stosowania lub ogłaszania zalecanych lub maksymalnych cen odsprzedaży może ułatwiać zmowę między dostawcami poprzez wymianę informacji o preferowanym poziomie cen i zmniejszenie prawdopodobieństwa niższych cen odsprzedaży.

Ponadto wedle orzecznictwa ETS informacje przekazywane przez przedsiębiorców, np. w drodze ogłoszeń prasowych, dokonywanych nawet regularnie, same w sobie nie stanowią zakazanych praktyk (wyrok z 31 marca 1993 r. A. Ahlström Osakeyhtiö i in. v. Komisja).

W tym samym wyroku ETS uznał natomiast, iż członkowie stowarzyszenia eksporterów papieru z siedzibą w Stanach Zjednoczonych – poprzez stosowanie postanowień aktu ustanawiającego to stowarzyszenie – uczestniczyli w zmowie cenowej, m.in. poprzez wymianę tzw. sensitive commercial information. Akt ten przewidywał bowiem, iż bez uszczerbku dla obowiązującego w Stanach Zjednoczonych prawa członkowie stowarzyszenia mogą wymieniać między sobą informacje na temat sprzedaży swoich produktów za granicą oraz uzgadniać ceny produktów przeznaczonych na eksport.

Co istotne, w tej samej sprawie ETS wskazał, iż zamieszczanie przez członków stowarzyszenia co kwartał ogłoszeń cen swoich produktów nie stanowi samo w sobie zachowania ograniczającego konkurencję. Podkreślił również, iż mające miejsce zachowania równoległe innych producentów ogłaszających w tych samych odstępach czasowych identyczne ceny produktów co pozostali przedsiębiorcy mogą zostać uznane jako dowód zawarcia antykonkurencyjnego porozumienia tylko wtedy, gdy porozumienie stanowi jedyne rozsądne wytłumaczenie takiego zachowania (zob. też wyrok sądu I instancji z 8 lipca 2004 r. Corus UK Ltd v. Komisja, T-48/00, par. 51). ETS podkreślił przy tym, że art. 81 TWE zabrania jakiejkolwiek formy zmowy, która ograniczałaby konkurencję, niemniej przedsiębiorcy nie są pozbawieni możliwości rozsądnego dostosowania ich własnych zachowań do zachowań konkurentów lub przewidywanych zachowań konkurentów. Wskazano, iż zgodnie z postanowieniami TWE dotyczącymi konkurencji każdy podmiot gospodarczy powinien określać w sposób autonomiczny politykę, jaką zamierza realizować na wspólnym rynku.

O ile jest prawdą, iż przywołany wymóg autonomii nie wyłącza prawa podmiotów gospodarczych do przystosowywania się w sprawny sposób do postępowania konkurentów, które stwierdzają lub którego się spodziewają, o tyle zdecydowanie sprzeciwia się on wszelkim kontaktom między tymi podmiotami gospodarczymi, zarówno bezpośrednim, jak i pośrednim, które miałyby na celu lub skutkowałyby bądź wywieraniem wpływu na postępowanie aktualnego lub potencjalnego konkurenta na rynku, bądź ujawnieniem temu konkurentowi postępowania, które one same zdecydowały lub planują realizować na rynku (wyrok ETS z 16 grudnia 1975 r. Coöperatieve Vereniging Suiker Unie UA i in. v. Komisja, par. 174).

W związku z tym należy zapewnić odpowiednie mechanizmy nadzoru wewnątrz organizacji zrzeszających przedsiębiorców, które skutecznie zapobiegałyby tworzeniu niedozwolonych porozumień. W przeciwnym razie przedsiębiorca, który choćby nieumyślnie wstąpił w porozumienie, którego celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji, może być narażony na dotkliwe kary sięgające nawet do 10 proc. przychodu takiego przedsiębiorcy.