Spółki publiczne: Sankcja powinna skłaniać do poprawy

Osiągnięcie określonej liczby głosów w spółce publicznej implikuje wiele obowiązków, w tym m.in. konieczność zawiadomienia o tym fakcie Komisji Nadzoru Finansowego (dalej: Komisja) oraz spółki. Czasu na to jest niewiele – jedynie cztery dni.Z art. 69 ust. 1 ustawy z 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (dalej: ustawa) wynika, iż ww. obowiązek spoczywa – co do zasady – na każdym, kto:

> osiągnął lub przekroczył (w procentach) 5, 10, 20, 25, 33, 50 albo 75 proc. ogólnej liczby głosów w spółce publicznej albo

> posiadał co najmniej wskazany wyżej udział, a w wyniku jego zmniejszenia osiągnął odpowiednio 5, 10, 20, 25, 33, 50 albo 75 proc. lub mniej ogólnej liczby głosów.Ponadto zgodnie z ust. 2 obowiązek ten powstaje również w wypadku:

> zmiany dotychczas posiadanego udziału w spółce publicznej wynoszącego ponad 10 proc. ogólnej liczby głosów o co najmniej:

a) 2 proc. ogólnej liczby głosów – w spółce publicznej, której akcje są dopuszczone do obrotu na rynku oficjalnych notowań giełdowych,

b) 5 proc. ogólnej liczby głosów – w spółce publicznej, której akcje są dopuszczone do obrotu na innym rynku regulowanym,

> zmiany dotychczasowego udziału w spółce publicznej wynoszącego ponad 33 proc. ogólnej liczby głosów o co najmniej 1 proc. ogólnej liczby głosów.

Niezwykle ważne jest przy tym, iż ww. obowiązek nie powstaje jedynie przy tzw. prostym nabyciu (np. w drodze umowy sprzedaży) akcji spółki publicznej, powodujących osiągnięcie lub przekroczenie wskazanych progów głosowych. Art. 87 ustawy wymienia bowiem (bardzo długą) listę stanów faktycznych, w wypadku których także stosować należy ww. wymogi (np. w razie istnienia, choćby ustnego, porozumienia akcjonariuszy w przedmiocie zgodnego głosowania na walnym zgromadzeniu dotyczącego istotnych spraw spółki).

Jako że dyspozycja bez sankcji „jest martwa”, art. 89 ust. 1 pkt 1 ustawy słusznie przewiduje, iż akcjonariusz nie może wykonywać prawa głosu z akcji spółki publicznej będących przedmiotem czynności prawnej lub innego zdarzenia prawnego powodującego osiągnięcie lub przekroczenie danego progu ogólnej liczby głosów, jeżeli osiągnięcie lub przekroczenie tego progu nastąpiło z naruszeniem m.in. opisanego obowiązku informacyjnego. Surowość tego rozwiązania jest widoczna przy uwzględnieniu, iż prawo głosu z akcji wykonane wbrew temu zakazowi nie jest uwzględniane przy obliczaniu wyniku głosowania nad uchwałą walnego zgromadzenia (art. 89 ust. 3 ustawy). Zasada jest więc prosta: nie zawiadomiłeś (terminowo), nie możesz wykonywać „nielegalnych głosów”. W tym kontekście nie sposób pominąć także, iż zgodnie z art. 97 ust. 1 pkt 2 ustawy na każdego, kto nie dokona terminowo ww. zawiadomień, Komisja może nałożyć karę pieniężną do wysokości 1 000 000 zł.

Z punktu widzenia praktyki niezwykle istotne jest pytanie, czy w razie spóźnionego wykonania wskazanego obowiązku informacyjnego dochodzi do złagodzenia sankcji z art. 89 ust. 1 pkt 1 ustawy? Innymi słowy: czy wtedy możliwe jest wykonywanie „zalegalizowanych głosów”?

Niestety, literalna wykładnia przepisów ustawy nie pozwala odpowiedzieć twierdząco na to pytanie. Potwierdza to analiza art. 89 ust. 2 ustawy, który przewiduje taką możliwość, lecz jedynie w razie uchybienia przepisom dotyczącym wezwań (art. 72 ust. 1, art. 73 ust. 1 oraz art. 74 ust. 1 ustawy), a nie obowiązkowi informacyjnemu (tj. art. 69 ustawy). Co więcej, taka niezwykle rygorystyczna wykładnia była prezentowana także w poprzednim stanie prawnym w odniesieniu do (będącego poprzednikiem art. 89 ustawy) art. 156 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Z drugiej jednak strony niektórzy komentatorzy art. 26 prawa bankowego z 29 sierpnia 1997 r. – podobnego do art. 89 ustawy – wyrażali zdecydowanie bardziej liberalne poglądy, iż „spóźnione spełnienie wymagań ustawowych […] powoduje ustanie sankcji i odzyskania pełnych praw głosu” (A. W. Wiśniewski [w:] Prawo bankowe, Komentarz pod red. W. Góralczyka, jr., Warszawa 1999).

Zajęcie własnego stanowiska na analizowanej tu płaszczyźnie wymaga wyboru między dwiema wartościami, z których każda zasługuje na uwzględnienie. Ważąc jednak między aprobatą dla rygorystycznej sankcji, która skutecznie (a zarazem definitywnie) zapobiega lekceważeniu ww. obowiązku informacyjnego, a (mniej radykalnym) rozwiązaniem motywujących „spóźnialskich” do wykonania ciążących na nich obowiązków, opowiadam się za drugim rozwiązaniem.

Nie jest bowiem właściwe umożliwienie „zalegalizowania głosów” jedynie w drodze przeniesienia akcji, które te głosy inkorporują, na rzecz innego akcjonariusza (który terminowo wykona ciążące ww. obowiązki). Tym bardziej iż ów „inny akcjonariusz” nierzadko będzie działał w interesie „tego spóźnialskiego” (np. należąc do tej samej grupy kapitałowej), w związku z czym i tak pierwotny zamiar zwolenników bardziej rygorystycznego podejścia nie zostałby osiągnięty. Ponadto termin na dokonanie ww. zawiadomień jest wyjątkowo krótki. Tak więc srogie (i co gorsza: definitywne) karanie za uchybienie temu terminowi trudno uznać za odpowiadające potrzebom obrotu gospodarczego, tym bardziej iż cel ustawodawcy zostałby (choć nieco później) osiągnięty.

Postulowana tu wykładnia art. 89 ust. 1 pkt 1 ustawy, choć w pełni uzasadniona, de lege lata może zostać uznana za kontrowersyjną (szczególnie w świetle literalnego brzmienia analizowanego przepisu). Dlatego też, de lege ferenda, warto tu rozważyć ingerencję ustawodawcy, który mógłby wyraźnie przesądzić o dopuszczalności „zalegalizowania głosów”, o których uzyskaniu lub przekroczeniu akcjonariusz poinformuje z opóźnieniem. Tym bardziej że i w takim wypadku akcjonariusza czekać może sroga kara finansowa (patrz: powyższe uwagi dot. art. 97 ust. 1 pkt 2 ustawy).

Art. 89 ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych1. Akcjonariusz nie może wykonywać prawa głosu z:

1) akcji spółki publicznej będących przedmiotem czynności prawnej lub innego zdarzenia prawnego powodującego osiągnięcie lub przekroczenie danego progu ogólnej liczby głosów, jeżeli osiągnięcie lub przekroczenie tego progu nastąpiło z naruszeniem obowiązków określonych odpowiednio w art. 69, art. 72 ust. 1 lub art. 73 ust. 1;

2) wszystkich akcji spółki publicznej, jeżeli przekroczenie progu 66 proc. ogólnej liczby głosów nastąpiło z naruszeniem obowiązków określonych w art. 74 ust. 1;

3) akcji spółki publicznej, nabytych w wezwaniu po cenie ustalonej z naruszeniem art. 79.

2. Podmiot, którego udział w ogólnej liczbie głosów powodujący powstanie obowiązków, o których mowa odpowiednio w art. 72 ust. 1, art. 73 ust. 1 lub art. 74 ust. 1, uległ zmianie w wyniku zdarzeń, o których mowa odpowiednio w art. 72 ust. 2, art. 73 ust. 2 i 3 lub art. 74 ust. 2 i 3, nie może wykonywać prawa głosu z wszystkich akcji spółki publicznej do dnia wykonania obowiązków określonych w tych przepisach.

3. Prawo głosu z akcji spółki publicznej wykonane wbrew zakazowi, o którym mowa w ust. 1 lub 2, nie jest uwzględniane przy obliczaniu wyniku głosowania nad uchwałą walnego zgromadzenia, z zastrzeżeniem przepisów innych ustaw.