Związki wybierają radę pracowników

Od 24 marca 2008 r. ustawę o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (DzU z 2006 r. nr 79, poz. 550, dalej ustawa) będą musieli stosować pracodawcy zatrudniający od 50 do 99 pracowników.

Od 24 marca do 23 maja 2008 r. organizacje związkowe działające u takich przedsiębiorców powinny powiadomić ich o wyborze członków rady pracowników lub o tym, że nie zawarły porozumienia w sprawie zasad jej powoływania i funkcjonowania.

Zatem każdy przezorny pracodawca zatrudniający od 50 do 99 pracowników powinien znać uprawnienia związków dotyczące wyboru rady.

Konsekwencje tej niewiedzy mogą być bardzo bolesne – działacze związkowi będą bowiem interpretować ustawę na korzyść organizacji lub obciążać pracodawców kosztami wyborów rady.

Prawo wyboru członków rady pracowników, jak i zgłaszania do niej kandydatów przysługuje wyłącznie związkom zawodowym spełniającym kryterium reprezentatywności. Ustawa odwołuje się do reprezentatywnej zakładowej lub międzyzakładowej organizacji związkowej w rozumieniu art. 241

25a

§ 1 k.p.

W razie wątpliwości, czy organizacja jest reprezentatywna, inny związek lub pracodawca mogą zgłosić pisemne zastrzeżenia. Związek, wobec którego zgłoszono taką wątpliwość, występuje do sądu rejonowego – sądu pracy właściwego dla siedziby pracodawcy z wnioskiem o stwierdzenie jego reprezentatywności. W ciągu 30 dni od dnia jego złożenia sąd wydaje postanowienie. Procedurę wyborczą należy więc zawiesić do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.

Art. 4 ustawy wyróżnia trzy zasadnicze tryby wyboru członków rady pracowników:

- jednozwiązkowy,

- wielozwiązkowy,

- pracowniczy.

Gdy u pracodawcy działa jedna organizacja, zarząd związku wybiera członków rady, a następnie powiadamia o tym pracodawcę. Ma na to dwa miesiące. Ale powołanie rady pracowników przez związki zawodowe jest ich jedynie uprawnieniem, a nie obowiązkiem. Oznacza to, że organizacja nie musi powoływać takiego nowego ciała.

Z kolei u pracodawców, gdzie działa więcej niż jeden związek, organizacje wspólnie wybierają radę, a następnie powiadamiają o tym pracodawcę. Poza tym związki w porozumieniu określają zasady powoływania i funkcjonowania rady pracowników. Chodzi w nim o ustalenie:

- zasad reprezentacji organizacji związkowych w radzie,

- sposobu postępowania przy przeprowadzaniu wyborów uzupełniających,

- przyczyn odwołania z funkcji członka rady,

- zasad ponoszenia kosztów działalności rady przez organizacje związkowe,

- trybu rozstrzygania konfliktów wewnątrzzakładowych,

- kształtowania stosunków między radą i związkami, w szczególności poprzez nałożenie na radę obowiązku składania sprawozdań ze swojej działalności itp.

Jeśli związki zawodowe nie przyjmą porozumienia o zasadach powoływania i funkcjonowania rady pracowników w ciągu 30 dni od rozpoczęcia negocjacji, powiadamiają o tym pracodawcę. Wówczas członków rady wybierają pracownicy spośród kandydatów zgłoszonych przez związki. Następnie, nie później niż na 30 dni przed wyborami, pracodawca powinien określić pracownikom termin wyborów do rady oraz jej uprawnienia wynikające z ustawy. Robi to w sposób u niego przyjęty, czyli np. w intranecie, na tablicy ogłoszeń, przesyłając każdemu pracownikowi informację na skrzynkę e-mailową.

Zgodnie z art. 26 ust. 2 pkt 1 ustawy pracodawca musi do 23 lipca 2008 r. poinformować załogę o prawie wyboru rady powoływanej w tym trybie. Nie oznacza to jednak, że ma jakikolwiek obowiązek informacyjny, jeżeli związki nie wykażą w tym zakresie żadnej inicjatywy (nie przystąpią do negocjacji w sprawie porozumienia).

Organizacje mają 21 dni na zgłoszenie kandydatów na członków rady pracowników. Wybory przeprowadza komisja wyborcza. Jej skład, zasady powoływania oraz tryb działania określa regulamin. Jego ustalenie to warunek konieczny przeprowadzenia elekcji. Jeśli do wyborów rady dochodzi w trybie art. 4 ust. 3 ustawy, pracodawca przedstawia projekt regulaminu organizacjom związkowym, aby skonsultowały z nim jego podstawowe założenia. Jeżeli jednak nie uzgodnią treści tego dokumentu w ciągu 30 dni od dnia jego przekazania, pracodawca samodzielnie ustala regulamin.

W radzie pracowników powoływanej w trybie art. 4 ust. 1 i 3 ustawy mandat jej członka wygasa wskutek:

- rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy,

- zrzeczenia się funkcji,

- odwołania przez organizację związkową. Z kolei zasady odwoływania z funkcji członka rady powinno precyzować porozumienie zawarte między związkami zawodowymi.

W każdym wypadku ustania członkostwa w radzie pracowników organizacja związkowa wybiera nowych jej członków. Zarząd związku wybiera nowych członków rady i powiadamia o tym pracodawcę także wtedy, gdy pracodawca, u którego nie działała do tej pory organizacja, został objęty jej zakresem działania, a kadencja dotychczasowej rady została skrócona.

U pracodawcy zatrudniającego od 50 do 250 pracowników w skład rady wchodzi trzech pracowników (art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy). Ustawodawca dopuścił jednak modyfikację tych regulacji, pozostawiając pełną swobodę w tym zakresie związkom zawodowym. Zatem gdy u pracodawcy działa więcej niż jedna organizacja, każda z nich ma prawo wybrać nie mniej niż jednego członka rady. Jeśli związków jest więcej niż członków rady pracowników, każdemu z nich przysługuje prawo wyboru jednego członka rady (np. cztery związki – czterech członków rady). Skład rady pracowników zwiększy się więc o liczbę organizacji związkowych ponad limit członków określony w art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy.

Koszty związane z wyborem i działalnością rady pracowników powoływanej w trybie art. 4 ust. 1 i 3 ponoszą organizacje związkowe. We wzajemnym porozumieniu powinny uzgodnić zasady ponoszenia kosztów działalności rady. Z pracodawcą mogą też ustalić, że to on będzie finansował funkcjonowanie tego ciała. Jednak wydatki związane z pierwszym wyborem rady ponoszą organizacje związkowe. Dopiero później, po przyjęciu porozumienia między radą i pracodawcą, dopuszczalne jest odmienne rozwiązanie.

Organizacje korzystają z przywileju nadzorowania realizacji ustawy w ich środowisku pracy. A to dzięki uprawnieniu, jakie dają im jej przepisy. Związki mogą poinformować inspektora pracy o każdym przypadku popełnienia wykroczenia z art. 19 ust. 1 ustawy. Chodzi np. o uniemożliwienie utworzenia rady pracowników, niezorganizowanie wyborów rady lub ich utrudnianie. Ich sprawcami mogą być pracodawca, członek rady pracowników lub inna osoba.