Franczyza
(z ang. franchising) - system sprzedaży towarów, usług lub technologii. Jest on oparty na długotrwałej i ścisłej współpracy między odrębnymi przedsiębiorcami, franczyzodawcą i franczyzobiorcami. System polega na tym, że franczyzodawca daje swoim franczyzobiorcom prawo i obowiązek prowadzenia przez nich działalności zgodnie z koncepcją franczyzodawcy. W zamian za opłaty franczyzowe przekazuje franczyzobiorcy wiedzę na temat prowadzenia firmy, użycza swojej marki oraz innych praw własności intelektualnej lub przemysłowej.
Umowa franczyzowa należy do kategorii tzw. umów nienazwanych. Oznacza to, że nie ma żadnych przepisów, które regulowałyby obowiązkową treść takiej umowy. Zgodnie jednak z wyrażoną w kodeksie cywilnym zasadą swobody umów, strony mogą zawrzeć umowę według swego uznania, o ile jej treść lub cel nie sprzeciwiają się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Umowa franczyzowa ma charakter umowy mieszanej, tzn. zawiera w sobie elementy innych umów nazwanych jak np. umowa sprzedaży, dzierżawy czy najmu.
Ze względu na przedmiot umowy franczyzowej istotne znaczenie mogą mieć następujące przepisy prawa polskiego:
a) generalne zasady dotyczące zawierania umów dotyczące np. sposobu zawarcia umowy, jej formy, wad oświadczeń woli (art. 56-116 kodeksu cywilnego), przepisy dotyczące zobowiązań, w tym zwłaszcza wykonania bądź niewykonania zobowiązań (art. 353-396 k.c.), przepisy o firmie (art. 43 k.c.);
b) ustawa prawo własności przemysłowej oraz wydane na jej podstawie rozporządzenia dotyczące korzystania ze znaku towarowego, ochrony tego znaku towarowego itp.;
c) ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w zakresie obowiązku zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa, właściwego oznaczenia przedsiębiorstwa i towarów, nie utrudniania dostępu do rynku itp.;
d) ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów – w zakresie oceny legalności umów franchisingu, a w szczególności wydane na jej podstawie rozporządzenie Rady Ministrów z 19 listopada 2007 r. (Dz. U. 2007 Nr 230, poz. 1691) w sprawie wyłączenia określonych porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję)
e) ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Trudno jest opracować uniwersalny model umowy franczyzowej, którą można by zastosować we wszelkich porozumieniach noszących znamiona franchisingu. Można jednak określić zagadnienia, które powinny się znaleźć w każdej umowie tego typu.
Często umowę franczyzową rozpoczyna preambuła, w której określony zostaje stan faktyczny, intencje stron oraz idee i wartości, w oparciu o które prowadzona będzie współpraca między stronami. Następnie dobrze jest zamieścić definicje podstawowych pojęć, które są w niej stosowane. Kolejne postanowienia opisują z reguły poszczególne etapy współpracy prowadzonej na podstawie umowy. Ważnym elementem umowy są postanowienia końcowe mówiące najczęściej o aktach prawnych mających zastosowanie w sprawach nieuregulowanych umową.
Oto zagadnienia, których nie powinno zabraknąć w profesjonalnie opracowanym kontrakcie:
1. Zasady przystąpienia do systemu
2. Okres obowiązywania umowy
3. Teren działania franczyzobiorcy
4. Prawa i obowiązki stron
5. Ochrona znaków towarowych i oznaczeń sieci
6. Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa
7. Działalność konkurencyjna
8. Szkolenia
9. Opłaty licencyjne i opłata marketingowa
10. Promocja i reklama
11. Uprawnienia kontrolne franczyzodawcy
12. Rozwiązanie umowy
Minimum warunków umowy określa Kodeks Etyczny Franchisingu.
Ponadto umowy franczyzowe mogą zawierać dodatkowe postanowienia, dotyczące na przykład kar umownych, zabezpieczeń wierzytelności franczyzodawcy, czy ustalające zobowiązania stron po zakończeniu współpracy.
Ostatnim elementem umowy są postanowienia końcowe mówiące najczęściej o aktach prawnych mających zastosowanie w sprawach nieuregulowanych umową i formie dokonywania jej zmian.
Co powinien wiedzieć franczyzobiorca.
Przy zawieraniu umowy franczyzobiorca powinien się zastanowić czy chce sprzedać dany produkt lub usługę, czy jest gotów na stałą kontrolę ze strony franczyzodawcy. Należy zastanowić się również nad tym czy będzie nas stać na wstępną opłatę franczyzową, a potem na bieżące opłaty i wpłaty na fundusz reklamowy. Trzeba również wcześniej sprawdzić czy będzie popyt na dany towar lub usługę. Sprawdzić trzeba również firmą franczyzodawcy pod względem jego doświadczenia w planowaniu takich inwestycji. W umowie często zapisuje się klauzula dająca franczyzobiorcy prawo wyłączności sprzedaży na danym terytorium. Warto więc zwrócić uwagę na unormowania dotyczące terenu prowadzenia działalności, aby bezpodstawnie go nie ograniczyć. Często w umowach znajduje się zapis dotyczący źródła zaopatrzenia z jakiego może korzystać franczyzobiorca. Tutaj często jedynym źródłem jest franczyzodawca. To może ograniczać firmę. Warto więc zastanowić się nad tym zapisem. Umowy często zawierają ograniczenia dotyczące możliwości sprzedaży przez franczyzobiorcę przedsiębiorstwa. Franczyzodawca chce bowiem mieć wpływ na przekazanie części swojej firmy komuś innemu. Należy pamiętać o zapisie uprawniającym do przeniesienia na osobę trzecią swoich praw i obowiązków np. na wypadek choroby.
Co powinien wiedzieć franczyzodawca.
Franczyzodawca nie powinien tworzyć systemu samemu jeżeli nie sprawdził czy jego koncepcja jest opłacalna. Bardzo ważne jest to, aby franczyzodawca był właścicielem lub miał tytuł prawny do korzystania z nazwy handlowej swojej sieci, znaku towarowego lub innych wyróżniających ją oznaczeń. Powinien on również zbadać rynek, aby upewnić się że oferowane przez niego usługi znajdą zbyt i będą konkurencyjne. Warto wykonać analizę opłacalności planowanego przedsięwzięcia. Należy zastanowić się nad strukturą organizacyjną swojej firmy, przygotować system promocji swojego systemu i franczyzobiorców.
