Od 1 marca br. występują dwa rodzaje kontroli podatników. Pierwsza, zwyczajna kontrola podatkowa, jest wykonywana przez naczelnika urzędu skarbowego. Druga, celno-skarbowa, wykonywana jest przez nowo utworzone urzędy celno-skarbowe, na podstawie przepisów o Krajowej Administracji Skarbowej, w ramach której urzędnicy dysponują dużą większymi uprawnieniami niż dotychczas.

Jeżeli organy podatkowe wszczynają zwyczajną kontrolę podatkową na podstawie przepisów ordynacji podatkowej, to - co do zasady - zawiadamiają kontrolowanego o zamiarze jej rozpoczęcia. Samą kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia tego zawiadomienia. Kontrolowany ma więc czas na przygotowanie się, ewentualnie może sam zgodzić się na rozpoczęcie kontroli jeszcze przed upływem siedmiodniowego terminu.

Inaczej jest w przypadku kontroli celno-skarbowej wszczynanej przez nowe urzędy celno-skarbowe, które w założeniu mają zajmować się sprawami o znacznie większym poziomie skomplikowania. Ustawa o KAS nie przewiduje w ogóle możliwości zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli celno-skarbowej. Rozpoczyna się ona już z momentem okazania kontrolowanemu upoważnienia do jej przeprowadzenia. Dzień doręczenia upoważnienia jest datą wszczęcia kontroli celno-skarbowej (art. 62 ustawy o KAS).

Warto jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach kontrolujący mogą rozpocząć kontrolę celno-skarbową nawet bez okazywania stosownego upoważnienia. Może ona zostać wszczęta na podstawie okazania samych legitymacji służbowych przez kontrolujących. Warunkiem rozpoczęcia jej w ten sposób jest jednak podejrzenie, że nie są przestrzegane przepisy, a okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne przeprowadzenie kontroli celno-skarbowej. Ponieważ pojęcia te są niezwykle pojemne i ich ocena pozostaje w zakresie kompetencji samych urzędników, w praktyce kontrola celno-skarbowa może często następować bez wystawienia upoważnienia dla kontrolujących.

Przykład

Urząd celno-skarbowy uzyskał informację, że przy sprzedaży na rzecz osób fizycznych w przedsiębiorstwie dochodzi nagminnie do niewystawiania paragonów z kasy fiskalnej. Funkcjonariusze urzędu celno-skarbowego będą w takim przypadku uprawnieni do rozpoczęcia natychmiastowej kontroli poprzez okazanie legitymacji służbowych w siedzibie przedsiębiorstwa. Urzędnicy powinni być jednak przekonani, że naruszenie przepisów podatkowych jest zamierzone i nie stanowi jednorazowego incydentu. Zwykła nieuwaga związana np. z większą liczbą klientów z pewnością nie może być racjonalnym powodem do wszczęcia kontroli w tym trybie.

Skorzystanie z możliwości wszczęcia kontroli po okazaniu legitymacji służbowej nie zwalnia jednak kontrolujących od obowiązku późniejszego doręczenia upoważnienia do jej przeprowadzenia. Kontrolujący mają obowiązek doręczyć je bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie trzech dni roboczych od dnia jej rozpoczęcia. Co ważne, jeżeli obowiązek ten zostanie naruszony, to dokumenty z czynności kontrolnych nie będą mogły być wykorzystane jako dowody w sprawie (art. 284a § 2 ordynacji podatkowej). Jeżeli pracownicy przedsiębiorcy zostali przesłuchani zaraz po wszczęciu kontroli, a kontrolujący okazali upoważnienie do przeprowadzenia kontroli dopiero czwartego dnia roboczego, to wskutek naruszenia przepisów przesłuchania są nieważne i muszą zostać powtórzone.

W okolicznościach uprawniających do wszczęcia kontroli na podstawie okazania legitymacji służbowych, jeżeli kontrolowany, jego reprezentant lub pełnomocnik jest nieobecny, to kontrola celno-skarbowa może być również wszczęta po okazaniu legitymacji służbowej pracownikowi kontrolowanego lub w obecności przywołanego świadka. Świadek powinien być funkcjonariuszem publicznym, jednak niebędącym pracownikiem urzędu celno-skarbowego przeprowadzającego kontrolę.   —Mikołaj Duda jest prawnikiem, doradcą podatkowym w Departamencie Kontroli Podatkowych Kancelarii Prawno-Podatkowej Mariański Group

podstawa prawna: art. 62 ustawy z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2016 r. poz. 1947 ze zm.)

podstawa prawna: art. 284a ustawy z 29 sierpnia – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 201 ze zm.)

WNIOSEK

Podatnik nie zostanie uprzedzony o zamiarze wszczęcia wobec niego kontroli celno-skarbowej prowadzonej przez naczelnika urzędu celno-skarbowego. Nadal natomiast musi być zapowiadana kontrola przeprowadzana przez zwykłe urzędy skarbowe, które działają na podstawie przepisów ordynacji podatkowej.