Dla kogo władza w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

Zasadą jest, że członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników. Z uwagi na to, że przepis art. 201 § 4 kodeksu spółek handlowych (k.s.h.), stanowiący o tych kwestiach, ma wyłącznie dyspozytywny charakter, reguła ta może być zmodyfikowana w umowie sp. z o.o. i przyznać omawiane uprawnienie np. radzie nadzorczej >patrz wzór uchwały Rady Nadzorczej ws. powołania i odwołania członka zarządu sp. z o.o.

Uchwały wspólników są podejmowane na ich zgromadzeniu (zwyczajnym albo nadzwyczajnym – pomijam w tym artykule kwestie związane z większością głosów). Jednak powzięcie uchwał bez odbycia zebrania udziałowców jest możliwe, gdy wszyscy wspólnicy uprzednio wyrazili pisemną zgodę na postanowienie, które ma być powzięte, albo na głosowanie pisemne.

Przede wszystkim, ile osób

Liczebność zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością określa umowa podmiotu. Kodeks spółek handlowych nie wskazuje maksymalnej obsady personalnej tego gremium. Przepisy art. 201 § 2 i 3 k.s.h. stanowią jedynie, że skład omawianego organu zawsze musi tworzyć co najmniej jeden członek pochodzący bądź nie z grona wspólników >patrz przykład 1. Przy czym dopuszczalne jest również ustalenie w umowie spółki dodatkowych pozytywnych (np. konieczność posiadania określonego wykształcenia) albo negatywnych (np. wskazanie wspólnika niemogącego objąć funkcji w zarządzie) kryteriów, po spełnieniu których możliwe jest lub wykluczone zasiadanie w opisywanym gremium >patrz wyciąg z umowy sp. z o.o.

Istnieje też opcja określenia składu zarządu w sposób widełkowy (np. od 1 do 4), co jest dużym ułatwieniem, ponieważ nie trzeba zmieniać umowy spółki, gdy jego liczebność spadnie poniżej pewnej granicy. W przypadku sztywnego wskazania liczebności zarządu wygaśnięcie mandatu w trakcie kadencji powoduje, że do czasu uzupełnienia jego składu do wymaganej umownie liczby członków spółka pozbawiona jest tego organu. Może również wówczas powstać pat decyzyjny. Jeżeli bowiem ustanowiono reprezentację łączną polegającą na konieczności współdziałania np. dwóch członków zarządu, a z jakiegoś powodu nastąpi redukcja obsady personalnej ww. organu do jednego z nich albo tylko jedna osoba od razu będzie powołana w jego skład, to dla skuteczności oświadczeń woli składanych w imieniu podmiotu konieczne będzie powołanie drugiego członka zarządu.

Przykład 1

Panowie Patryk i Michał są udziałowcami X sp. z o.o. Pan Patryk chce powołać panią Sylwię do pełnienia funkcji prezesa zarządu (zarząd – zgodnie z umową spółki – ma być jednoosobowy). Pan Michał uważa jednak, że oprócz niej w organie tym zawsze musi zasiadać co najmniej jeden wspólnik, aby kontrolować decyzje osoby z zewnątrz. Pan Michał nie ma racji. W skład zarządu jedynie można, ale nie trzeba, powołać udziałowca. Nie ma także żadnych przeszkód, aby gremium to było jednoosobowe.

Wyciąg z umowy sp. z o.o.

§ 10.

1. Zarząd składa się z 3 (trzech) członków wybieranych i odwoływanych przez Radę Nadzorczą.

2. Prezesem Zarządu może być wyłącznie osoba posiadająca tytuł magistra ekonomii.

3. W skład Zarządu można powołać tylko jednego Wspólnika. Musi on posiadać wykształcenie wyższe ekonomiczne lub prawnicze. Wspólnik nie może pełnić funkcji Prezesa Zarządu.

4. Do zakresu działania Zarządu należą wszelkie sprawy Spółki niezastrzeżone dla Zgromadzenia Wspólników i Rady Nadzorczej.

5. Zmiana składu Zarządu nie stanowi zmiany Umowy Spółki.

6. Do rozporządzenia prawem lub zaciągnięcia zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego nie stosuje się przepisu art. 230 kodeksu spółek handlowych.

7. Kadencja Zarządu trwa 3 (trzy) lata.

Ukończyła 16 lat i wyszła za mąż

W świetle art. 18 § 1 k.s.h. członkiem organu spółki z o.o., w tym m.in. zarządu, może być wyłącznie osoba fizyczna legitymująca się pełną zdolnością do czynności prawnych, a więc pełnoletnia (w tym kobieta, która ukończyła 16 lat i wyszła za mąż) i nieubezwłasnowolniona. Zakazane jest zatem pełnienie wymienionej funkcji przez osoby ubezwłasnowolnione całkowicie bądź częściowo oraz te, które nie osiągnęły 18 lat >patrz przykład 2.

Przykład 2

Pani Iwona w wieku 17 lat, będąc mężatką, została powołana przez radę nadzorczą (na podstawie umowy spółki) w skład zarządu G sp. z o.o. Jeden z udziałowców stwierdził jednak, że pani Iwona nie ma prawa zasiadać w tym organie, ponieważ nie jest pełnoletnia. Nie jest to jednak prawidłowe stanowisko, ponieważ przez zawarcie małżeństwa (nawet gdy zostało ono unieważnione) małoletni uzyskuje pełnoletność i w konsekwencji nabywa pełną zdolność do czynności prawnych. Pani Iwona nie była także ubezwłasnowolniona. Wspólnik G sp. z o.o. miałby rację tylko wtedy, gdyby pani Iwona weszła w skład zarządu w wieku 17 lat, a uprzednio nie wyszłaby za mąż.

Ograniczenia dla skazanych

Negatywne wymogi uzyskania statusu członka zarządu sp. z o. o. rozciągają się także z mocy samego prawa na skazanych prawomocnym wyrokiem za następujące czyny zabronione określone w kodeksie karnym: przeciwko ochronie informacji (art. 265–269b k.k.), wiarygodności dokumentów (art. 270–277 k.k.), mieniu (art. 278–295 k.k.), obrotowi gospodarczemu (art. 296–309 k.k.) oraz obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi (art. 310–316 k.k.), jak również za przestępstwa wyliczone w kodeksie spółek handlowych: działania na szkodę spółki (art. 585 k.s.h. – tak nadal stanowi art. 18 § 2 k.s.h., choć art. 585 k.s.h. został uchylony ustawą z 9.06.2011 r., która weszła w życie 13.07.2011 r.), ogłaszanie danych nieprawdziwych albo przedstawianie takich danych organom podmiotu, władzom państwowym lub rewidentom (art. 587 k.s.h.), umożliwienie bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości (art. 590 k.s.h.) oraz bezprawne posługiwanie się dokumentem przy głosowaniu na walnym zgromadzeniu lub wykonywaniu praw mniejszości (art. 591 k.s.h.) >patrz przykład 3–6. Tak stanowi art. 18 § 2 k.s.h.

Przykład 3

Wspólnicy DEF sp. z o.o. zamierzają powołać pana Igora na stanowisko wiceprezesa zarządu ww. spółki. Przed podjęciem stosownej uchwały powzięli jednak informację, iż rok wcześniej został on skazany prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania tytułem próby za dokonanie kradzieży z włamaniem. Udziałowcy postanowili więc powierzyć tę funkcję innej osobie. Ich decyzja była słuszna. Pan Igor został bowiem skazany za przestępstwo przeciwko mieniu, a wyrok jest prawomocny.

Przykład 4

Sytuacja jak w przykładzie 3, z tą różnicą, że w wyniku apelacji wniesionej przez pana Igora wyrok skazujący go na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania tytułem próby za dokonanie kradzieży z włamaniem został uchylony, a sprawę przekazano do ponownego rozpoznania sądowi I instancji. W tej sytuacji nie ma więc przeszkód, aby powołać pana Igora w skład zarządu DEF sp. z o.o. Jeżeli jednak sąd II instancji utrzyma skazujący go wyrok w mocy, w dniu ogłoszenia wyroku przez sąd odwoławczy (czyli uprawomocnienia się tego wyroku) będzie musiał pożegnać się z fotelem wiceprezesa.

Przykład 5

Sytuacja jak w przykładzie 3, z tą różnicą, że pan Igor uznał, że skoro został prawomocnie skazany za ww. przestępstwo przeciwko mieniu na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania tytułem próby, a nie na karę bezwzględnego pozbawienia wolności, to może piastować funkcję wiceprezesa zarządu DEF sp. z o.o. Nic bardziej błędnego. Nie ma mianowicie żadnego znaczenia, jaka kara została mu wymierzona za popełniony czyn zabroniony. Istotne jest jedynie to, że pana Igora skazano za przestępstwo przeciwko mieniu, a wyrok jest prawomocny.

Przykład 6

Sytuacja jak w przykładzie 3, z tą różnicą, że pan Igor został prawomocnie skazany na karę grzywny za przestępstwo niezgłoszenia danych dotyczących ubezpieczenia społecznego (art. 219 k.k.). Może on zatem wejść w skład zarządu DEF sp. z o.o., bo prawomocne skazanie nie dotyczy przestępstwa objętego katalogiem wymienionym w art. 18 § 2 k.s.h. (przy założeniu, że umowa spółki DEF sp. z o.o. nie wyłącza ewentualności zasiadania w zarządzie osób karanych za jakiekolwiek przestępstwa).

Kiedy kara nie ma już znaczenia

Zakaz, o którym stanowi art. 18 § 2 k.s.h., ustaje z upływem pięciu lat od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego. Jednak w pewnych sytuacjach (np. warunkowego zawieszenia wykonania kary czy warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności) termin ten mógłby biec, mimo że skazany nie odbył kary. Stąd też, mimo że ustaje on z upływem piątego roku od uprawomocnienia się skazującego orzeczenia, to nie może zakończyć się wcześniej niż z upływem trzech lat od zakończenia okresu odbywania kary >patrz przykład 7 i 8.

Przykład 7

1 października 2010 r. uprawomocnił się skazujący panią Julitę wyrok za kradzież z włamaniem. Za przestępstwo to wymierzono jej karę sześciu lat pozbawienia wolności. W tej samej dacie została ona przyjęta do zakładu karnego celem odbycia ww. kary. Zakaz bycia np. członkiem zarządu sp. z o.o. będzie więc obowiązywał panią Julitę przez pięć lat od uprawomocnienia się przedmiotowego orzeczenia, tj. do 1 października 2015 r. (do godz. 24.00).

Przykład 8

Pani Adrianna prawomocnie skazana 1 marca 2009 r. za wymuszenie rozbójnicze na karę trzech lat pozbawienia wolności opuściła zakład karny 1 października 2011 r., ponieważ przedterminowo warunkowo zwolniono ją z odbycia reszty kary. Okres próby stanowi w tym wypadku czas pozostały do obycia kary, nie może być on jednak krótszy niż dwa lata (ani dłuższy niż pięć lat – pomijam wszelkie kwestie dotyczące popełnienia przestępstwa w warunkach recydywy). W związku z tym koniec odbywania kary przez panią Adriannę nastąpi 1 października 2013 r. (bo do odbycia kary pozostał rok i pięć miesięcy, czyli mniej niż dwa lata) Nie może ona zatem m.in. zasiadać w zarządzie sp. z o.o. do 1 października 2016 r.

Uwaga! Zgodnie z art. 112 k.c. termin oznaczony w latach kończy się z upływem dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu (kończy się o północy upływającego terminu).

Skazany może w terminie trzech miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia wystąpić do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji we władzach spółki kapitałowej lub o skrócenie czasu jego obowiązywania >patrz przykład 9. Wniosek ten nie zostanie jednak uwzględniony, gdy przestępstwo popełniono umyślnie >patrz przykład 10 i 11. Rozstrzygnięcie następuje w formie postanowienia. „(...) Podlega ono zaskarżeniu na podstawie art. 6 § 1 k.k.w., zgodnie ze standardami konstytucyjnymi, wynikającymi z art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej" (z postanowienia Sądu Najwyższego z 25 października 2007 r., I KZP 33/07).

Uwaga! W przypadku zwolnienia z komentowanego zakazu brak jest przeszkód, aby być ponownie wybranym, gdyż mandat wygasł i nie „odżywa" z chwilą zwolnienia z niego.

Przykład 9

Pani Oliwia została skazana za nieumyślne ujawnienie informacji niejawnej o klauzuli „tajne" w związku z otrzymanym upoważnieniem na karę ograniczenia wolności w wymiarze trzech miesięcy. Wyrok ten uprawomocnił się w 1 lutego 2015 r. Natomiast 1 marca wystąpiła ona do sądu, który ją skazał, z wnioskiem o zwolnienie z zakazu pełnienia funkcji organu oraz likwidatora w spółce kapitałowej. Jako uzasadnienie podała, że działała nieumyślnie, zakaz ten faktycznie pełni funkcję dodatkowej kary niewspółmiernej do wagi czynu, a ponadto otrzymała ona intratną propozycję objęcia funkcji prezesa zarządu P sp. z o.o., którą już kiedyś bez zastrzeżeń pełniła. Jeżeli sąd uzna wskazane argumenty za zasadne, zwolni ją z zakazu statuowanego treścią art. 18 § 2 k.s.h.

Przykład 10

Pani Alicja została skazana za przestępstwo oszustwa. Wyrok ten uprawomocnił się 1 grudnia 2014 r. Pani Alicja 5 marca 2015 r. zgłosiła do sądu, który wydał orzeczenie, wniosek o zwolnienie z zakazu pełnienia funkcji organu oraz likwidatora w spółce kapitałowej. Wniosek ten zostanie jednak oddalony, nie tylko z powodu złożenia go po upływie zakreślonego ustawowo trzymiesięcznego terminu, ale przede wszystkim z uwagi na to, że pani Alicja popełniła wymieniony czyn zabroniony umyślnie.

Przykład 11

Pani Nadia została skazana za kradzież rozbójniczą. Wyrok uprawomocnił się 3 lutego 2015 r. Natomiast 1 marca złożyła wniosek o skrócenie czasu obowiązywania zakazu określonego w art. 18 § 2 k.s.h. Mimo że został on zgłoszony we właściwym terminie, to i tak nie będzie podlegał uwzględnieniu, ponieważ pani Nadia dopuściła się kradzieży rozbójniczej umyślnie.

Z kręgu podmiotów mogących piastować stanowisko w zarządzie sp. z o. o. (też spółki lub spółdzielni zależnej) wyłączeni są nadto członkowie jej rady nadzorczej i komisji rewizyjnej oraz likwidatorzy i prokurenci >patrz przykład 12. Osoba zasiadająca w zarządzie może natomiast być jednocześnie kierownikiem oddziału lub zakładu >patrz przykład 13.

Przykład 12

Pan Arkadiusz był sekretarzem rady nadzorczej Y sp. z o.o. Zrezygnował z tej funkcji, ponieważ wspólnicy zamierzali powołać go na wiceprezesa zarządu ww. spółki. Jeden z udziałowców doszedł do wniosku, że pan Arkadiusz nie może jednak objąć tego stanowiska, gdyż wcześniej wchodził w skład organu nadzoru. Pogląd ten nie jest właściwy. Wolno powołać pana Arkadiusza do zarządu, bo nie jest on już członkiem rady nadzorczej. Zakazane byłoby zasiadanie przez niego w zarządzie Y sp. z o.o. tylko wtedy, gdyby równocześnie był sekretarzem rady nadzorczej.

Przykład 13

Pani Olga jest prezesem zarządu ABC sp. z o.o. Równocześnie zawarto z nią umowę o pracę na stanowisku kierownika jednego z oddziałów ww. spółki. Jest to dopuszczalne.

Uwaga! Jeżeli członek zarządu zostanie jednocześnie powołany w skład rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej sp. z o.o., wybór ten będzie z mocy prawa nieważny (pomijam w tym artykule wszelkie kwestie dotyczące procedury stwierdzenia nieważności ww. czynności prawnej).

Ważne powody

Generalnie odwołanie osoby wchodzącej w skład zarządu może nastąpić w dowolnym czasie (z poniższym zastrzeżeniem). Prawo odwołania członka zarządu zawsze przysługuje wspólnikom, nawet gdy został on powołany przez radę nadzorczą.

Uwaga! Fakt odwołania członka zarządu sp. z o.o. nie pozbawia go roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji w ww. organie.

Umowa spółki może zawierać odmienne uregulowania w kwestii powoływania i odwoływania obsady zarządu, w szczególności ograniczać prawo jej odwoływania do ważnych powodów, np. wprowadzać zapis, że członkowie tego gremium mogą być odwołani tylko w określonych sytuacjach czy okresie. Dopuszczalne jest też ustalenie konkretnych reguł związanych z odwołaniem, m.in. jego formę. Te ważne powody nie muszą być zawinione przez członka zarządu. Zalicza się do nich np. chorobę, podjęcie działalności konkurencyjnej, popełnienie przestępstwa czy narażenie spółki na straty >patrz przykład 14.

Przykład 14

Umowa R sp. z o.o. stanowi, iż członkowie zarządu mogą być odwołani tylko z powodu podjęcia przez nich działalności konkurencyjnej wobec profilu zadaniowego R sp. z o.o. oraz prawomocnego skazania za popełnienie przestępstwa. Taki zapis jest dopuszczalny.

Istotne jest, że odwołany członek zarządu jest uprawniony i zobowiązany do złożenia wyjaśnień w toku przygotowania sprawozdań tego organu: z działalności sp. z o.o. i finansowego, obejmujących okres pełnienia przez niego funkcji w tymże gremium, oraz do udziału w zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym ww. sprawozdania za ubiegły rok obrotowy, chyba że akt odwołania stanowi inaczej >patrz przykład 15.

Przykład 15

Pani Ksenia została odwołana z funkcji wiceprezesa zarządu C sp. z o.o. Piastowała ją w okresie od 1 stycznia do 15 marca 2015 r. 21 marca pani Ksenia, powołując się na art. 203 § 3 k.s.h., wystąpiła do zarządu z pisemnym wnioskiem o poinformowanie jej o terminie zwyczajnego zgromadzenia wspólników spółki, tak aby mogła uczestniczyć w tej części jego obrad dotyczącej zatwierdzenia sprawozdania zarządu z działalności sp. z o.o. i finansowego, obejmujących okres od 1 stycznia do 15 marca 2015 r. Zaznaczyła, że w razie potrzeby na stosowne wezwanie złoży konieczne wyjaśnienia na etapie przygotowywania ww. dokumentów. Nowy prezes zarządu pan Janusz odmówił jednak, podnosząc, że byłemu członkowi zarządu sp. z o.o. nie przysługują już żadne uprawnienia i obowiązki korporacyjne. To nie jest słuszne stanowisko. Pan Janusz miałby rację tylko w sytuacji, gdyby akt odwołania pani Kseni z funkcji wiceprezesa zarządu C sp. z o.o. zawierał adnotację, że nie jest ona ani uprawniona, ani zobligowana do złożenia wyjaśnień w toku przygotowywania sprawozdania zarządu z działalności s p. z o.o. i finansowego, obejmujących okres pełnienia przez nią funkcji w tym organie, a nadto że nie może ona brać udziału w zebraniu udziałowców zatwierdzającym te sprawozdania.

Wygaśnięcie mandatu

Jeżeli umowa konkretnej sp. z o.o. nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji w zarządzie. W przypadku powołania do tego gremium na okres dłuższy niż rok mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy piastowania funkcji w owym organie, chyba że umowa spółki odmiennie reguluje przedmiotową kwestię. W sytuacji, w której umowa danego podmiotu przewiduje, że członków zarządu powołuje się na okres wspólnej kadencji, mandat członka zarządu powołanego przed upływem danej kadencji zarządu wygasa równocześnie z wygaśnięciem mandatów pozostałych członków zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Mandat członka zarządu wygasa również wskutek śmierci, rezygnacji albo odwołania ze składu zarządu. Do złożenia rezygnacji przez członka zarządu stosuje się odpowiednio przepisy o wypowiedzeniu zlecenia przez przyjmującego zlecenie.

Autorka jest adwokatem

podstawa prawna: art. 18, 201, 202, 203, 214 § 1 i 3, art. 227, 245 oraz art. 247 § 2 ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tj. DzU z 2015 r. poz. 4)