Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 17 września 2014 r., I CSK 555/13.
Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uwzględnił częściowo powództwo prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeciwko UEFA, uznając za niedozwolone postanowienia zawarte w warunkach ogólnych publicznej sprzedaży biletów na UEFA Euro 2012 stanowiących wzorzec umowy i zakazując pozwanej wykorzystywania ich w umowach z konsumentami. Warunki te, sporządzone przez pozwaną, nie były negocjowane indywidualnie z nabywcami biletów. Ponadto zostały opublikowane w internecie i stanowiły jedyną formę sprzedaży w Polsce biletów na mecze piłkarskich mistrzostw Europy Euro 2012. Warunki te przewidywały również, że podlegają przepisom prawa szwajcarskiego i zgodnie z nimi będą interpretowane.
Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację wniesioną przez UEFA, gdyż nie znalazł podstaw do uznania za niedozwoloną ww. klauzuli zastosowania prawa szwajcarskiego. Powołał się na rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) i stwierdził, że dopuszcza ono wybór prawa obcego także dla umów konsumenckich, zastrzegając, że wybór ten nie może pozbawiać konsumenta ochrony wynikającej z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa państwa zwykłego pobytu konsumenta. W konsekwencji w razie wyboru prawa obcego konsument uzyskuje prawo powoływania się na uregulowania tego systemu prawnego, który jest dla konsumentów względniejszy.
Powód nie zgodził się z tą argumentacją i wniósł skargę kasacyjną, która została uwzględniona. W ocenie Sądu Najwyższego z analizy przepisów ww. rozporządzenia oraz kodeksu cywilnego wynika, że wprowadzenie omawianej klauzuli stawia twórcę wzorca umowy w sytuacji nadmiernie uprzywilejowanej w stosunku do konsumenta, któremu klauzula ta została narzucona. Twórca wzorca orientuje się bowiem w przepisach, którym podlega umowa, natomiast konsument najczęściej prawa tego nie zna i nie jest w stanie ustalić, które prawo jest dla niego względniejsze i będzie miało zastosowanie. Dochodzi zatem do niczym nieusprawiedliwionego znacznego pogorszenia sytuacji konsumenta poprzez ukształtowanie jego sytuacji w sposób rażąco naruszający jego interesy i sprzeczny z dobrymi obyczajami.
Karolina Sieraczek, radca prawny we wrocławskim biurze Rödl & Partner
Wzorzec umowy jest zbiorem warunków umownych ustalonym przez jedną ze stron, udostępnionym potencjalnym kontrahentom przed ewentualnym zawarciem umowy. Z chwilą zawarcia umowy warunki te są przez kontrahenta akceptowane, a wzorzec umowy zaczyna wiążąco kształtować prawa i obowiązki stron umowy zawartej na jego podstawie (art. 384 § 1 k.c.).
W świetle art. 385
1
§ 1 k.c. badaniu pod kątem dopuszczalności podlegają nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem (narzucone mu) postanowienia wzorca umowy poza jednoznacznie sformułowanymi postanowieniami określającymi główne świadczenia stron. Postanowienie wzorca umowy jest niedozwolone, jeżeli kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W orzecznictwie przyjmuje się, że są to postanowienia, które godzą w równowagę kontraktową, prowadząc w sposób nieusprawiedliwiony do istotnej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta (wyroki SN: z 8 stycznia 2003 r., II CKN 1097/00; z 13 lipca 2005 r., I CK 832/04; z 3 lutego 2006 r., I CK 297/05; z 13 października 2010 r., I CSK 694/09).
Zgodnie z art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym I zasadą jest, że umowa konsumencka podlega prawu państwa, w którym konsument ma miejsce stałego pobytu, m.in. wtedy, gdy zawarta została przez konsumenta z przedsiębiorcą, który w jakikolwiek sposób kieruje swoją działalność do państwa, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu, a umowa wchodzi w zakres tej działalności. W świetle tej regulacji prawem właściwym dla umów zawartych z polskimi konsumentami na podstawie zakwestionowanych warunków umownych byłoby prawo polskie. Dalsze przepisy przyznają jednak stronom możliwość wyboru prawa obcego dla konsumenta, w tym także prawa właściwego dla siedziby przedsiębiorcy. W takim przypadku jednak konsumentowi służy ochrona przewidziana w przepisach bezwzględnie obowiązujących w państwie jego zwykłego pobytu.
Wybór prawa właściwego dla umowy musi się opierać na rzeczywistej woli stron, a więc powinien być indywidualnie przez nie uzgodniony. Nie można mówić o rzeczywistej woli stron i rzeczywistym uzgodnieniu między nimi wyboru obcego dla konsumenta prawa w sytuacji posługiwania się wzorcem umowy opracowanym przez przedsiębiorcę, w którym zawarto klauzulę wyboru prawa obcego, bez indywidualnego uzgodnienia tej klauzuli z konsumentem.
Zgodnie z art. 6 ust. 2 rozporządzenia Rzym I wybór prawa obcego dla konsumenta oznacza, że w razie jakiegokolwiek sporu sąd w każdym konkretnym przypadku będzie obowiązany porównywać standard ochrony przyznanej konsumentowi na gruncie prawa wybranego ze standardem zagwarantowanym na gruncie prawa właściwego dla konsumenta. W konsekwencji dopiero w razie sporu sądowego okaże się, jakie prawo będzie miało zastosowanie w całości czy w części, a jeżeli w części, to które przepisy jednego i drugiego prawa będą kształtowały prawa i obowiązki stron. Taka sytuacja jest niekorzystna dla konsumenta, ponieważ utrudnia, a niekiedy wręcz uniemożliwia mu ustalenie jego zakresu praw i obowiązków wynikających z umowy zawartej z przedsiębiorcą. Ponadto konsument nie jest w stanie przed zawarciem tej umowy przewidzieć, jakie przepisy będą stosowane w razie sporu sądowego wynikłego na jej tle, a zatem nie jest w stanie przed zawarciem umowy określić praw i obowiązków stron, konsekwencji zawarcia umowy i skutków ewentualnego sporu na jej tle. Taka klauzula jest więc szczególnie niekorzystna dla konsumenta i istotnie pogarsza jego sytuację prawną w stosunku do sytuacji jego kontrahenta – przedsiębiorcy i twórcy wzorca umowy.
Należy się zatem zgodzić z poglądem SN, zgodnie z którym zamieszczenie we wzorcu umowy konsumenckiej postanowienia przewidującego zastosowanie prawa obcego dla konsumenta, a właściwego dla twórcy wzorca, stanowi klauzulę niedozwoloną w rozumieniu art. 381 § 1 k.c.
