Tak orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z 26 lutego 2014 r. (I SA/Bk 14/14).

Podatnik (osoba fizyczna) nabył lokal mieszkalny. Od zawartej umowy sprzedaży notariusz pobrał podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC). Po pewnym czasie nabywca i sprzedawca kolejnym aktem notarialnym rozwiązali jednak tę umowę sprzedaży oraz zawarli nową – przedwstępną umowę sprzedaży tego samego lokalu mieszkalnego, od której notariusz ponownie pobrał PCC. W związku ?z rozwiązaniem pierwszej umowy podatnik wystąpił do organu podatkowego z wnioskiem o zwrot nadpłaconego PCC pobranego przez notariusza. Podatnik swoje żądanie wywiódł z art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC, zgodnie z którym podatek podlega zwrotowi, jeżeli uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna). Podatnik wskazał, że przyczyną rozwiązania pierwotnej umowy był błąd co do treści czynności prawnej, polegający na nieprawidłowym określeniu powierzchni lokalu wskazanej w umowie. Organ odmówił zwrotu podatku, ponieważ jego zdaniem rozwiązanie umowy nie jest równoznaczne ?z uchyleniem skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli. Podatnik, dokonując czynności prawnej zakupu lokalu, nie działał pod wpływem błędu. Dowodzi tego fakt, że po rozwiązaniu umowy strony zawarły identyczną umowę sprzedaży.

Podatnik zaskarżył decyzję organu podatkowego do WSA i wskazał ?w szczególności, że nie powinien dwa razy płacić tego samego podatku. Sąd oddalił przedmiotową skargę, twierdząc, że według norm kodeksu cywilnego (k.c.) nie uchylono skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w pierwszym akcie notarialnym, ponieważ strony, rozwiązując tę umowę, nie powołały się na przesłanki wskazane w art. 86 i 87 k.c. Zgodnie zaś z zasadami opodatkowania PCC podatek ten będzie należny tyle razy, ile ważnych umów podpisze podatnik ?– i nie nastąpi tu podwójne opodatkowanie.

—Daniel Miszkiń, współpracownik Zespołu Zarządzania Wiedzą Podatkową firmy Deloitte

Komentarz eksperta:

Anna ?Wrześniewska, doradca podatkowy, starsza konsultantka ?w warszawskim biurze Deloitte Doradztwo Podatkowe sp. z o.o.

Dokonanie pewnych czynności wiąże się, co do zasady, z koniecznością uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnych. W ciągu 14 dni od powstania obowiązku podatkowego (tj. od dokonania danej czynności), podatnicy tego podatku są zobowiązani, bez wezwania organu podatkowego, do złożenia odpowiedniej deklaracji podatkowej oraz do obliczenia ?i uiszczenia należnego podatku. ?W przypadku umów zawieranych ?w formie aktu notarialnego podatek ten jest pobierany przez notariuszy działających w roli płatnika.

W ustawie o PCC (art. 11) ustawodawca wskazał enumeratywnie cztery przypadki, kiedy zapłacony podatek podlega zwrotowi. W szczególności taki zwrot jest możliwy, gdy uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna). Warto przypomnieć, ?że zgodnie z regulacją cywilnoprawną ?z nieważnością względną mamy ?do czynienia wtedy, gdy oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem tzw. istotnego błędu co do treści czynności prawnej, bezprawnej groźby lub podstępu.

Składający oświadczenie woli dotknięte jedną z tych wad ma możliwość – lecz nie obowiązek – uchylenia się z mocą wsteczną (ex tunc) od skutków prawnych tego oświadczenia woli. A zatem względnie nieważna czynność prawna może przekształcić się:

- ?w czynność bezwzględnie nieważną (jeżeli w ustawowym terminie składający wadliwe oświadczenie woli uchyli się od jego skutków) albo

- ?w czynność ważną (jeżeli takie oświadczenie o uchyleniu się nie zostanie skutecznie złożone).

W pierwszym z tych przypadków czynność prawna staje się nieważna już ?w momencie jej dokonania, tj. ?w momencie powstania obowiązku podatkowego w PCC, i podatnik w terminie pięciu lat, licząc od końca roku, w którym został zapłacony podatek, może żądać jego zwrotu.

Nie ulega zatem wątpliwości, że PCC zapłacony z tytułu dokonania każdej innej ważnej czynności prawnej nie podlega zwrotowi, nawet jeżeli strony postanowią odstąpić od zawartej umowy, np. na mocy porozumienia stron, na skutek wypowiedzenia lub skorzystania z prawa do odstąpienia od umowy. A zatem podatnik musi ponieść ekonomiczny ciężar podatku nawet wtedy, gdy nie osiągnął pierwotnie zamierzonego celu gospodarczego. Wynika to z konstrukcji samego podatku od czynności cywilnoprawnych – obowiązek podatkowy w tym podatku powstaje w dacie zawarcia umowy. Nie ma tutaj znaczenia, czy lub kiedy dana umowa została faktycznie wykonana.

Komentowany wyrok w pełni potwierdza taką wykładnię przepisów. WSA ?w Białymstoku trafnie uznał, że rozwiązanie umowy sprzedaży nastąpiło w analizowanym przypadku na mocy zgodnych oświadczeń woli złożonych przez strony, a nie poprzez jednostronne uchylenie się od jej skutków prawnych. Dlatego też brak było podstaw do zwrotu zapłaconego podatku.