Przedsiębiorca może doświadczyć konieczności bezpośredniego udziału w transgranicznym postępowaniu upadłościowym w związku z prowadzeniem działalności w krajach unijnych. Działalność gospodarcza coraz częściej wykracza poza granice jednego państwa, wymuszając zastosowanie regulacji transgranicznych. Zwłaszcza stan niewypłacalności ma zły wpływ na funkcjonowanie rynku wewnętrznego, zatem wprowadzono jednolitą regulację przewidującą koordynację działań, które mogą być podejmowane wobec majątku niewypłacalnego dłużnika.

Globalne zbliżenie gospodarek oraz rynków skutkuje przemieszczaniem się pomiędzy jurysdykcjami. Szczególnie w UE rynek wewnętrzny sprzyja migracji osób prawnych i fizycznych w celu wyboru najkorzystniejszych ram prawnych i podatkowych swojej działalności. Skutkiem tego jest powstawanie wierzytelności w stosunku m.in. do niewypłacalnych firm powiązanych ze sobą kapitałowo. Różnorodność krajowych przepisów postępowania upadłościowego spowodowała konieczność wprowadzenia przez europejskiego prawodawcę jednolitych procedur w omawianym zakresie. Europejskie postępowanie upadłościowe reguluje rozporządzenie Rady (WE) nr 1346/2000 z 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego (weszło w życie ?31 maja 2002 r.; dalej: rozporządzenie). Wprowadzenie bezwzględnie obowiązujących przepisów dotyczących koordynacji głównego oraz wtórnego postępowania upadłościowego gwarantuje jednolitość postępowania we wszystkich państwach UE (bez Danii).

Niezależnie od formy prowadzonej działalności gospodarczej dłużnikiem, w myśl rozporządzenia, jest osoba fizyczna, prawna. Regulacji nie podlegają zakłady ubezpieczeń, instytucje kredytowe, przedsiębiorstwa inwestycyjne itp.

Centrum podstawowych interesów

Jeżeli zatem przedsiębiorca ma wierzytelność wobec spółki wchodzącej w skład grupy kapitałowej, w stosunku do której toczą się transgraniczne postępowania upadłościowe, powinien aktywnie zmierzać do jej wyegzekwowania. Z punktu widzenia wierzycieli istotna jest odpowiedź na pytanie: czy w przypadku upadłości spółki matki z siedzibą w jednym ?z krajów UE zagraniczny sąd upadłościowy dla niej właściwy może ogłosić upadłość także polskiej spółki córki? Artykuł 3 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że właściwe do wszczęcia postępowania upadłościowego są sądy państwa członkowskiego, na terytorium którego jest centrum podstawowych interesów dłużnika (ang. COMI). Jeżeli w stosunku do polskiej spółki córki miejsce to znajdować się będzie na terytorium innego niż Polska państwa członkowskiego, to sąd tego państwa będzie właściwy do wszczęcia postępowania upadłościowego, także ?w stosunku do polskiej spółki. Orzecznictwo ETS wskazuje, iż nie można go interpretować przy użyciu definicji wypracowanych wyłącznie w doktrynie prawa wewnętrznego. W orzeczeniu w sprawie Eurofood (sprawa C-341/04) ETS wskazał, że pojęcie to ma znaczenie autonomiczne i jego wykładni należy dokonywać w sposób jednolity i niezależny od przepisów krajowych. COMI oznacza miejsce, w którym dłużnik zazwyczaj zarządza swoją działalnością i jako takie jest rozpoznawalne przez osoby trzecie. Dodatkowo istotne jest, że w przypadku spółek, innych osób prawnych i jednostek, miejsce położenia głównego ośrodka podstawowej działalności nie musi być zbieżne z miejscem jego statutowej działalności. Dla potencjalnych wierzycieli chwilą wszczęcia postępowania jest wydanie orzeczenia, niezależnie od tego, czy jest ostateczne. Ogłoszenie upadłości głównej ma skutek uniwersalny ?i rozciąga się na cały majątek dłużnika położony na obszarze Unii. Innymi słowy, ogłoszenie upadłości głównej wywołuje skutki w innych państwach, które wynikają z prawa państwa wszczęcia postępowania.

Ogłoszenie upadłości zawsze powoduje konieczność powołania zarządcy, który może wykonywać na terytorium innych państw UE wszystkie uprawnienia przysługujące mu na podstawie prawa państwa wszczęcia. Uprawnienia te podlegają jedynie ograniczeniu w przypadku wszczęcia postępowania wtórnego w innym państwie. Wówczas konieczne jest wzajemne współdziałanie i wymiana informacji przez organy powołane ?w postępowaniu głównym i wtórnym.

Przepisy rozporządzenia zobowiązują do zawiadomienia wierzycieli ?w języku urzędowym lub jednym z języków urzędowych państwa wszczęcia postępowania. Do tego celu stosuje się formularz tłumaczony na wszystkie języki urzędowe UE. W takim przypadku zgłoszenie musi być co najmniej opatrzone tytułem „zgłoszenie wierzytelności" w języku urzędowym lub jednym z języków urzędowych państwa wszczęcia postępowania. Każdy wierzyciel może zgłosić swoją wierzytelność w postępowaniu głównym i w postępowaniu wtórnym. Wierzyciel, którego miejsce zwykłego pobytu, miejsce zamieszkania lub siedziba są w innym państwie członkowskim niż państwo wszczęcia postępowania, może zgłosić swoją wierzytelność, także w języku urzędowym lub jednym z języków urzędowych tego pierwszego państwa.

Grupy kapitałowe

Rozporządzenie nie reguluje wprost upadłości grup kapitałowych, niezależnie od stopnia oraz charakteru powiązań pomiędzy podmiotami wchodzącymi w ich skład. Sytuacja każdej spółki powinna zostać odrębnie zbadana pod kątem spełnienia przesłanek dotyczących niewypłacalności. W praktyce transgraniczne postępowanie upadłościowe może swoim zasięgiem obejmować spółki ?z grupy kapitałowej borykającej się ?z niewypłacalnością, podczas gdy spółki matki mają siedziby w innych państwach niż spółki córki. Takie struktury grup kapitałowych mają najczęściej umożliwić outsourcing produkcyjny lub pozyskanie pracowników. Często działalność „spółek córek" ograniczona jest do kontaktów handlowych z innymi spółkami grupy kapitałowej, a faktyczne zarządzanie wszelkimi działaniami względem spółki odbywa się w siedzibie „spółki matki". W takich sytuacjach nie będzie możliwe, aby jednym wnioskiem dochodzić wszczęcia postępowania upadłościowego wobec kilku spółek z siedzibą w różnych krajach, nie jest również możliwe wszczęcie postępowania głównego wobec jednej spółki z grupy oraz postępowania wtórnego wobec drugiej spółki.

Spółki wchodzące w skład grupy kapitałowej mające siedzibę w różnych krajach Unii mogą być zgodnie ?z regulacją rozporządzenia podmiotem odrębnych transgranicznych postępowań. Należy podkreślić, że możliwe jest złożenie przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości kilku spółek z tej samej grupy do jednego sądu, według właściwości kraju siedziby spółki, definiowanej jako główne miejsce zarządzania i prowadzonej działalności. Jednak ogłoszenie upadłości orzeczone przez sąd kraju, ?w którym spółka nie ma siedziby, nie stoi na przeszkodzie, aby w kraju siedziby wdrożyć postępowanie upadłościowe co do majątku położonego na terenie innego państwa członkowskiego.

Autor jest radcą prawnym, ?partnerem zarządzającym w JP Weber

Autorka jest radcą prawnym, ?senior associate w JP Weber